Συμπληρωματική σύμβαση. Εκτελεσμένη Οι συμπληρωματικές αυτές συμβάσεις έχουν ήδη υπογραφεί και έχει ήδη εκτελεστεί μέρος των εργασιών τους προ της υποβολής τους για έλεγχο νομιμότητας. Το Κλιμάκιο κρίνει ότι, ανεξαρτήτως της συνδρομής ή μη των νόμιμων προϋποθέσεων για τη σύναψή τους είναι κατά χρόνο αναρμόδιο να επιληφθεί του ελέγχου νομιμότητας αυτών και, ως εκ τούτου, οφείλει να απόσχει του ελέγχου αυτού. Με την 268/2011 απόφαση του VI Τμήματος του Ελεγκτικού Συνεδρίου κρίθηκε ότι η νομαρ-χιακή αυτοδιοίκηση, στις 27.9.2010, ημερομηνία κατά την οποία κοινοποιήθηκε σ' αυτήν η από 21.9.2010 Δ17γ/9/154/ΦΝ437 εγκύκλιος 17 του Υπουργείου Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων (την οποία και παρέλαβε με αρ. πρωτ. 3179) έλαβε γνώση για τη δημοσίευση της 707/2010 απόφασης του VI Τμήματος, με την οποία μεταβλήθηκε η προηγούμενη πάγια αντίθετη νομολογία και πλέον οι συμπληρωματικές συμβάσεις υπάγονται στον προσυμβατικό έλεγχο ανεξαρτήτως ποσού, ενώ διέδραμε μικρό χρονικό διάστημα από τη δημοσίευση της απόφασης αυτής μέχρι την υπογραφή της επίμαχης συμπληρωματικής σύμβασης, οπότε το Τμήμα έκρινε ότι δεν πρέπει ο φορέας να επιβαρυνθεί με τις συνέπειες της πρόσφατης αλλαγής της νομολογίας καθώς, υπό τις ανωτέρω περιστάσεις, είχε την εύλογη πεποίθηση ότι η συμπληρωματική αυτή σύμβαση, υπολει-πόμενη του ποσού του 1.000.000 ευρώ χωρίς ΦΠΑ, δεν υπαγόταν λόγω ποσού στον έλεγχο του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Επομένως, στην προκειμένη περίπτωση, πρέπει, όλως εξαιρετικώς, να γίνει δεκτό ότι συντρέχει νόμιμος λόγος άσκησης από το Ελεγκτικό Συνέδριο της αρμοδιότητάς του για τη διενέργεια ελέγχου νομιμότητας της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης του ανωτέρω έργου. Αναβλήθηκε η έκδοση οριστικής κρίσης, προκειμένου να προσκομισθούν στοιχεία που θεμελιώνουν τη συνδρομή των προϋποθέσεων σύναψης της κρινόμενης συμπληρωματικής σύμβασης.

Έλεγχος νομιμότητας συμπληρωματικής σύμβασης έργου:..Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις μείζονες σκέψεις της παρούσας, ο προσυμβατικός έλεγχος νομιμότητας προϋποθέτει έργο «υπό εκτέλεση», δηλαδή έργο του οποίου οι εργασίες πρόκειται να εκτελεσθούν και δεν καταλαμβάνει εκείνες που ήδη έχουν εκτελεσθεί, καθόσον στην περίπτωση αυτή θα έτεινε στην εκ των υστέρων νομιμοποίηση ενός έργου που έχει ήδη συντελεσθεί.  Κατά συνέπεια για τις ως άνω εργασίες ορθώς το Κλιμάκιο έκρινε ότι στερείται αρμοδιότητας να τις ελέγξει καθόσον και στην υποβληθείσα αίτηση ανακλήσεως συνομολογείται ότι οι εργασίες υπό στοιχείο β) έχουν ήδη ολοκληρωθεί ενώ οι εργασίες υπό στοιχείο γ) έχουν αρχίσει να εκτελούνται και έχουν ολοκληρωθεί κατά το μεγαλύτερο μέρος αυτών.  Ως εκ τούτου και αφού ο έλεγχος δεν μπορεί να αποβεί κατασταλτικός, απορριπτέοι τυγχάνουν ο πρώτος, δεύτερος, τρίτος και πέμπτος λόγος της αιτήσεως ανακλήσεως, με τους οποίους προβάλλεται ότι οι εργασίες αυτές προβλέπονταν στην αρχική σύμβαση και για το λόγο αυτό εκτελέσθηκαν πλην όμως, η ποσότητα των ως άνω εργασιών διαφοροποιήθηκε (κατέστη μεγαλύτερη) γιατί πραγματοποιήθηκαν υπό δυσμενέστερες συνθήκες, ότι επρόκειτο για εργασίες, οι οποίες νομίμως εκτελέσθηκαν από την ανάδοχο διότι ήταν επείγουσες, για τις οποίες επιτρέπεται η μετέπειτα έγκρισή τους και η σύνταξη της συμπληρωματικής συμβάσεως, ότι πρόκειται για εργασίες συμβατικές, για τις οποίες απαιτήθηκε η πρόβλεψη συμπληρωματικών τιμών λόγω υπέρογκης αυξήσεως του κόστους τους, καθώς και ότι η έναρξη των ως άνω εργασιών, πριν την υποβολή της συμπληρωματικής συμβάσεως στον προσυμβατικό έλεγχο νομιμότητας, ήταν απολύτως απαραίτητη για λόγους υπέρτερου δημοσίου συμφέροντος καθόσον αφενός θα θέτονταν σε κίνδυνο οι ήδη εκτλεσμένες εργασίες της αρχικής συμβάσεως και αφετέρου επιβάλλονταν προκειμένου να τεθεί σε λειτουργία το φράγμα ...(...)Κατ’ ακολουθία των ανωτέρω το Κλιμάκιο στερείται της χρονικής αρμοδιότητας να προβεί στον έλεγχο ήδη εκτελεσμένων, εργασιών και όφειλε να απόσχει αυτού, ως ορθώς έκρινε για τις υπό στοιχεία β) και γ) εργασίες, πλην όμως, οφείλει να ελέγξει τις κατηγορίες εργασιών που περιλαμβάνονται στη συμπληρωματική σύμβαση για τις οποίες δεν υφίσταται το κώλυμα της ενάρξεως εκτελέσεώς τους  [εργασίες υπό στοιχεία α), δ) και ε)].  Ως προς αυτές η οριστική κρίση του Τμήματος πρέπει να αναβληθεί προκειμένου να αποσταλεί ο φάκελος στο Ε΄ Κλιμάκιο για να εκφέρει την άποψή του σχετικά με τη συνδρομή των προϋποθέσεων καταρτίσεως συμπληρωματικών συμβάσεων και στη συνέχεια να αποσταλεί στο Τμήμα, προκειμένου να μην στερηθούν οι ενδιαφερόμενοι του πρώτου βαθμού κρίσεως της υποθέσεως.

Συμπληρωματική σύμβαση. Υπό εκτέλεση Το σχέδιο της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης έργου απαραδέκτως υποβάλλεται για έλεγχο νομιμότητας, καθόσον αφορά σε εργασίες που έχουν ήδη αρχίσει να εκτελούνται πριν από την υποβολή του ενώπιον του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Επομένως, το Κλιμάκιο στερείται κατά χρόνο αρμοδιότητας να προβεί στον αιτούμενο έλεγχο νομιμότητας και ως εκ τούτου, οφείλει να απόσχει του ελέγχου αυτού. Με την 266/2011 απόφαση του VI Τμήματος του Ελεγκτικού Συνεδρίου κρίθηκε ότι η δημοτι¬κή επιχείρηση έλαβε γνώση αρμοδίως στις 8.10.2010, ημερομηνία κατά την οποία κοινοποιήθηκε σ' αυτήν η από 21.9.2010 Δ17γ/9/154/ΦΝ437 εγκύκλιος 17 του Υπουργείου Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων 19.10.2010, οπότε έλαβε γνώση της δημοσίευσης της 707/2010 απόφασης του Τμήματος, με την οποία μεταβλήθηκε η προηγούμενη πάγια αντίθετη νομολογία και πλέον οι συμπληρωματικές συμβάσεις υπάγονται στον προσυμβατικό έλεγχο ανεξαρτήτως ποσού, ενώ διέδραμε μικρό χρονικό διάστημα από τη δημοσίευση της απόφασης αυτής μέχρι την υπογραφή της επίμαχης συμπληρωματικής σύμβασης, οπότε το Τμήμα έκρινε ότι δεν πρέπει η δημοτική επι-χείρηση να επιβαρυνθεί με τις συνέπειες της πρόσφατης αλλαγής της νομολογίας καθώς, υπό τις ανωτέρω περιστάσεις, είχε την εύλογη πεποίθηση ότι η συμπληρωματική αυτή σύμβαση, υπολειπόμενη του ποσού του 1.000.000 ευρώ χωρίς ΦΠΑ, δεν υπαγόταν λόγω ποσού στον έλεγχο του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Επομένως, στην προκειμένη περίπτωση, πρέπει, όλως εξαιρετικώς, να γίνει δεκτό ότι συντρέχει νόμιμος λόγος άσκησης από το Ελεγκτικό Συνέδριο της αρμοδιότητάς του για τη διενέργεια ελέγχου νομιμότητας της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης του ανωτέρω έργου. Αναβλήθηκε η έκδοση οριστικής κρίσης, προκειμένου να προσκομισθούν στοιχεία που θεμελιώ-νουν τη συνδρομή των προϋποθέσεων σύναψης της κρινόμενης συμπληρωματικής σύμβασης.

Συμπληρωματική σύμβαση. Το Κλιμάκιο είναι κατά χρόνο αναρμόδιο να προβεί στον έλεγχο της συμπληρωματικής σύμβασης, αφού αυτή είχε ήδη υπογραφεί.Με την 3041/2010 απόφαση του VI Τμήματος ανακλήθηκε η προμνησθείσα Πράξη του Κλιμακίου, λόγω αναγνώρισης συγγνωστής πλάνης στην αναθέτουσα αρχή, δεδομένου ότι αυτή δεν γνώριζε την αλλαγή νομολογίας του Τμήματος με την έκδοση της 707/31.3.2010 απόφασης, σύμφωνα με την οποία στον προσυμβατικό έλεγχο του Ελεγκτικού Συνεδρίου υπάγονται όλες οι συμπληρωματικές συμβάσεις αρχικών, οι οποίες είχαν υποβληθεί στον έλεγχο αυτό, ανεξαρτήτως ποσού.

Το Κλιμάκιο απέχει του ελέγχου νομιμότητας της συμπληρωματικής σύμβασης, καθόσον αυτή έχει υπογραφεί και έχουν εκτελεσθεί οι εργασίες της. Το VI Τμήμα με την 1623/2010 απόφασή του δεν ανακάλεσε την προμνησθείσα Πράξη του Κλιμακίου.

ΕΡΓΑ.(συμπληρωματική σύμβαση)(..)Η σύναψη της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης διέπεται από τις διατάξεις του ν. 3669/2008 ..., που εξακολουθούν να εφαρμόζονται εν προκειμένω, έστω και αν με το άρθρο 377 παρ. 1 περ. 31 του ν. 4412/2016 ... καταργήθηκαν οι διατάξεις του ν. 3669/2008 (εκτός των διατάξεων των εκεί αναφερομένων άρθρων), καθόσον υπό το καθεστώς αυτών είχε συναφθεί η αρχική σύμβαση του έργου στο οποίο αφορά η υποβληθείσα προς έλεγχο συμπληρωματική...Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις νομικές σκέψεις που προηγήθηκαν, το Κλιμάκιο κρίνει ότι υφίστανται ουσιώδεις νομικές πλημμέλειες που κωλύουν την υπογραφή της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης. Ειδικότερα:A) Μη νομίμως επιχειρείται η σύναψη της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης με την κοινοπραξία «...», χωρίς να έχει προηγηθεί η εγκριτική της χωρήσασας στο ανάδοχο κοινοπρακτικό σχήμα υποκατάστασης της εταιρείας «...» από την εταιρεία «...» απόφαση της αναθέτουσας αρχής (βλ σκέψη VI.Δ), κατά παράβαση των διατάξεων του άρθρου 65 της ΚΔΕ (βλ. σκέψη ΙV).B) Όπως προκύπτει από το προεκτιθέμενο 2056/ΚΕ.Εσχατιά 1ο/4.10.2016 έγγραφο της ΕΥΔΕ ΚΥΥ, το συνοδεύον αυτό ενημερωτικό σημείωμα του Διευθυντή της ΕΥΔΕ ΚΥΥ, αλλά και την προφορική διαβεβαίωση αυτού ενώπιον των μελών της Ε.Α.Α.ΔΗ.ΣΥ. (βλ. σκέψη VI.I), το φυσικό αντικείμενο της αρχικής σύμβασης έχει ήδη από 5.5.2016 υλοποιηθεί, δεν υπάρχουν εναπομείνασες εργασίες για την ολοκλήρωση του και, επομένως, δε νοείται σύναψη της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης, καθόσον η εξάντληση του αντικειμένου της αρχικής σύμβασης δεν καταλείπει κανένα περιθώριο προσθήκης σ’ αυτή νέων εργασιών, αφού η αρχική συμβατική σχέση έχει ήδη αποσβεσθεί και δεν μπορεί πλέον να συμπληρωθεί με πρόσθετες εργασίες (βλ. σκέψη V).Γ) Σε κάθε περίπτωση, όπως προκύπτει και από τα οικ5269/11.5.2016 και 7389/4.7.2016 έγγραφα της ΕΥΔ του ΕΠ Υ.ΜΕ.ΠΕΡ.Α.Α. (βλ. σκέψεις VI.Γ και VI.I) το υλοποιηθέν φυσικό αντικείμενο της αρχικής σύμβασης είναι άρτιο και λειτουργικό και η λειτουργικότητά του δεν επηρεάζεται από την ελεγχόμενη συμπληρωματική σύμβαση. Περαιτέρω, η ένταξη των εργασιών της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης στο αντικειμένου του αρχικού έργου συνιστά ανεπίτρεπτη μεταβολή και επέκταση του τεχνικού αντικειμένου του έργου, καθόσον αυτό, όπως οριοθετήθηκε με τη Διακήρυξη και την οικεία Τεχνική Περιγραφή και αποτέλεσε τη βάση της διαδικασίας δημοπράτησης, αφορούσε (προεχόντως) στη διευθέτηση του ρέματος της ..., με την κατασκευή κλειστού διδύμου αγωγού, και (δευτερευόντως) στην προσαρμογή (ανακατασκευή) ήδη υπαρχόντων αγωγών ομβρίων υδάτων στις ρητά κατονομαζόμενες στην Τεχνική Περιγραφή οδούς, ώστε να συμβάλουν στον αγωγό διευθέτησης του ρέματος (βλ. σκέψη VI.B), και όχι στην κατασκευή νέου, εκτεταμένου δικτύου αγωγών ομβρίων υδάτων στην παραρεμάτια ζώνη του ρέματος ..., όπως επιχειρείται με τις εργασίες της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης. Συνεπώς, δεν πληρούνται εν προκειμένω όλες οι προϋποθέσεις που πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά για τη νόμιμη σύναψη της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης (βλ. σκέψη V).VIII. Ανεξαρτήτως των ανωτέρω, επισημαίνεται ότι το υποβληθέν σχέδιο συμπληρωματικής σύμβασης  πρέπει να συμπληρωθεί με το ποσό της εγγύησης καλής εκτέλεσης, που ανέρχεται σε 563.008,13 ευρώ (5%Χ11.260.162,60 ευρώ, κατ’ άρθρα 35 παρ. 6 της ΚΔΕ και 157 παρ. 1 περ. β΄ του ν. 4281/2014, ΦΕΚ Α΄ 160)....  Κωλύεται η υπογραφή του σχεδίου της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης του έργου ...

Ελεγχος σχεδιου συμπληρωματικης συμβασης εργου. Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα εκτέθηκαν στις νομικές σκέψεις που προηγήθηκαν, το Κλιμάκιο στερείται της χρονικής αρμοδιότητας για τον έλεγχο της υποβληθείσας 1ης συμπληρωματικής σύμβασης του έργου,...και πρέπει να απόσχει κατά το μέρος αυτό του ελέγχου, καθόσον μέρος των εργασιών αυτών έχει εκτελεσθεί με ευθύνη του αναδόχου και χωρίς εντολή της αναθέτουσας αρχής, συνεπώς χωρίς να έχει ακολουθηθεί η διαδικασία του άρθρου 56 του ν. 3669/2008...Τούτο διότι οι επικαλούμενες, από την αναθέτουσα αρχή, ανάγκη διενέργειας γεωτεχνικής έρευνας και η με βάση τα συμπεράσματα αυτής, συνακόλουθη τροποποίηση της εγκεκριμένης μελέτης του έργου, είναι προφανές ότι δεν οφείλονται σε απρόβλεπτες περιστάσεις που συνέτρεξαν κατά την εκτέλεση αυτού, ήτοι πραγματικά γεγονότα, που δεν ανάγονταν στο χρόνο κατάρτισης της αρχικής σύμβασης και τα οποία δεν μπορούσαν να προβλεφθούν με τους κανόνες του μέσου συνετού συναλλασσόμενου του οικείου κλάδου, προκειμένου να ενταχθούν στο αρχικό έργο και τη συναφθείσα σύμβαση...Ως προς τις λοιπές εργασίες, η ανάγκη εκτέλεσης των οποίων προέκυψε κατά την αναθέτουσα αρχή από την 2η τροποποίηση της εγκεκριμένης μελέτης του έργου μετά την εκπόνηση Γεωτεχνικής Έρευνας – Μελέτης, την οποία υπέδειξε ο ανάδοχος αυτού, το σχέδιο της ως άνω 1ης συμπληρωματικής σύμβασης παραδεκτώς επανεισάγεται προς εξέταση ενώπιον του Κλιμακίου, μετά την εκτέλεση όσων διατάχθηκαν με την 282/2017 Πράξη του. Ωστόσο, το Κλιμάκιο κρίνει ως προς αυτές ότι δεν μπορούν νομίμως να αποτελέσουν αντικείμενο συμπληρωματικής σύμβασης.(Δεν ανακαλείται με την ΕΣ/ΤΜ.6/2027/2017, η οποία στη συνέχεια αναθεωρήθηκε με την ΕΣ/ΤΜ.ΜΕΙΖ/ΕΠΤΑΜ/440/2018)

Απέχει του ελέγχου νομιμότητας συμπληρωματικής σύμβασης, η οποία έχει υπογραφεί και οι εργασίες, που αποτελούν το τεχνικό αντικείμενο αυτής, έχουν εκτελεσθεί.(όμοια η 117/2010) Με την 1622/2010 απόφασή του το VI Τμήμα του Ελεγκτικού Συνεδρίου ανακάλεσε την 117/2010 Πράξη του Ε' Κλιμακίου λόγω συγγνωστής πλάνης, προέβη στον έλεγχο της διαδικασί¬ας ανάθεσης και έκρινε ότι δεν υπάρχει λόγος που να κωλύει την υπογραφή της σύμβασης.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ-ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ:..ζητείται παραδεκτώς η ανάκληση της 367/2012 πράξης του Ε΄ Κλιμακίου..Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν ανωτέρω ερμηνευτικώς δεκτά, το Τμήμα κρίνει ότι το Κλιμάκιο ορθά με την προσβαλλόμενη πράξη του έκρινε ότι η ανάγκη σύναψη της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης δεν οφείλεται σε απρόβλεπτες περιστάσεις, ήτοι σε πραγματικά γεγονότα τα οποία προέκυψαν μεταγενέστερα του χρόνου κατάρτισης της αρχικής σύμβασης χωρίς για αυτό να ευθύνεται η αναθέτουσα αρχή και χωρίς τα γεγονότα αυτά να ήταν δυνατόν να προβλεφθούν, σύμφωνα με τους κανόνες της ανθρώπινης εμπειρίας και λογικής. Τούτο δε διότι κατά το χρόνο υπογραφής της αρχικής σύμβασης (18.5.2009) αλλά και κατά το χρόνο έναρξης κατασκευής του έργου (1.2.2010), ο κύριος αυτού, ο οποίος ευθύνεται κατ΄άρθρο 37 της Γενικής και Ειδικής Συγγραφής Υποχρεώσεων για την έναρξη των διαδικασιών απαλλοτρίωσης και υποχρεούται κατά το χρόνο που δίδει την εντολή έναρξης της προθεσμίας εκτέλεσης του έργου να έχει συνεκτιμήσει την πορεία συντέλεσης της απαλλοτρίωσης γνώριζε την περαιτέρω εμπλοκή των διαδικασιών απαλλοτρίωσης δεδομένης της κηρυχθείσας ήδη από το Δεκέμβριο του έτους 2007 αναδάσωσης στα υπό απαλλοτρίωση γήπεδα αναλαμβάνοντας έτσι τον κίνδυνο να προχωρήσει σε κατάρτιση σύμβασης χωρίς να έχει τροποποιήσει τις αρχικές μελέτες του έργου λαμβάνοντας υπόψη τα δεδομένα της πυρκαγιάς του έτους 2007.(..)Κατ’ ακολουθίαν των προεκτεθέντων, οι κρινόμενες αίτηση και παρεμβάσεις πρέπει να απορριφθούν στο σύνολό τους.

1η συμπληρωματική σύμβαση του έργου «Ανακατασκευή ασφαλτοτάπητα στην Ε.Ο. 32, στο τμήμα Μαραθώνας – Άνω Σούλι – Γραμματικό και λοιπές εργασίες», συνολικού τιμήματος 119.000,00 ευρώ με Φ.Π.Α.(....)πληρούνται οι προϋποθέσεις για τη σύναψη της ελεγχόμενης 1ης Συμπληρωματικής Σύμβασης του έργου, διότι οι ως άνω αναφερόμενες εργασίες ανέκυψαν μετά το χρόνο κατάρτισης της αρχικής σύμβασης λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων,  είναι δε απαραίτητες για την άρτια εκτέλεση του έργου και δεν μπορούν τεχνικά ή οικονομικά να διαχωριστούν από την κύρια σύμβαση, χωρίς να δημιουργηθούν μείζονα προβλήματα για την αναθέτουσα αρχή, ενώ δεν συνιστούν επέκταση του φυσικού αντικείμενου του έργου. Επομένως, οι εν λόγω εργασίες είναι συμπληρωματικές και μπορούν να περιληφθούν στην ελεγχόμενη συμπληρωματική σύμβαση και να ανατεθούν στον ανάδοχο του ήδη εκτελούμενου έργου.Δεν κωλύεται η υπογραφή της 1ης Συμπληρωματικής Σύμβασης ...