Συμπληρωματική σύμβαση έργου....Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις νομικές σκέψεις που προηγήθηκαν, το Κλιμάκιο κρίνει τα εξής:α) Μη νομίμως εκδόθηκε η αρ.ΑΔΕ 4940/12.10.2016 απόφαση, με την οποία παρατάθηκε η προθεσμία περατώσεως του έργου μέχρι τις 26.4.2017, αφού η απόφαση αυτή εκδόθηκε μετά την εκπνοή της συμβατικής προθεσμίας, η οποία, κατόπιν νομίμου παρατάσεως αυτής, έληξε στις 18.7.2016. Σύμφωνα, δε, με όσα έγιναν δεκτά στην σκέψη ΙV, δεν είναι νόμιμη η παράταση που χορηγείται μετά τη λήξη της συμβατικής προθεσμίας, καθόσον συνιστά χορήγηση νέας προθεσμίας, η οποία δεν προβλέπεται και δεν ρυθμίζεται από τις διατάξεις του Κ.Δ.Ε. (πρβλ. Αποφ. Τμ. Μείζονος – Επταμελούς Σύνθεσης 3208, 3053/2011, VI Τμ. 4606/2014, 2496, 1507/2012).(...)Kατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω το Κλιμάκιο κρίνει ότι η σύναψη της 1ης συμπληρωματικής συμβάσεως του έργου «Κάθετος Άξονας ... – Ν. ... – ...: Βελτίωση – Διαπλάτυνση τμήματος Ν. .... από χ.θ. 0+000 έως χ.θ. 4+200 (58.4.1.)» δεν είναι νόμιμη και για τον λόγο αυτό κωλύεται η υπογραφή της.

Μη νόμιμες οι δαπάνες για την εξόφληση 5ου και 6ου λογαριασμού έργου, καθόσον αφορούν και σε πληρωμή πρόσθετων εργασιών, καθώς και του κονδυλίου αναθεώρησης αυτών, οι οποίες εκτελέστηκαν δυνάμει συμπληρωματικής σύμβασης, που εγκρίθηκε και υπογράφηκε μετά τη λήξη της συμβατικής προθεσμίας περάτωσης του έργου και της νομίμως χορηγηθείσας παράτασης αυτής, η δε παράταση της προθεσμίας που χορηγήθηκε από το Δημοτικό Συμβούλιο μετά τη λήξη της συμβατικής, κατά τα ανωτέρω, προθεσμίας, δεν συνιστά όντως παράταση αυτής, αλλά χορήγηση νέας προθεσμίας, η οποία όμως δεν προβλέπεται από τις διατάξεις περί δημοσίων έργων (ν. 1418/1984, ν.3212/2003, π.δ.334/2000, π.δ.609/1985).

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ- Ασφαλτοστρώσεις δρόμων:. Με τα δεδομένα αυτά, το Κλιμάκιο κρίνει ότι από τα στοιχεία του φακέλου δεν προκύπτει ότι συντρέχουν οι νόμιμες προϋποθέσεις για τη σύναψη της επίμαχης συμπληρωματικής συμβάσεως, όπως οι προϋποθέσεις αυτές παρατίθενται αναλυτικώς στην σκέψη V της παρούσας. Ειδικότερα, όπως προκύπτει από την αιτιολογική έκθεση που συνοδεύει τον 1οΑ.Π.Ε. της υποβληθείσας προς έλεγχο συμπληρωματικής συμβάσεως, η αναθέτουσα αρχή περιορίζεται στην συμπερασματική διαπίστωση ότι εν προκειμένω συντρέχουν οι προϋποθέσεις συνάψεως συμπληρωματικής συμβάσεως, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 57 του ν. 3669/2008, χωρίς ωστόσο να αναφέρει ποιες είναι οι εργασίες που θα εκτελεσθούν στο πλαίσιο της εν λόγω συμβάσεως, εάν οι εργασίες αυτές περιλαμβάνονται κατ’ είδος στην αρχική σύμβαση, εάν παρουσιάζουν συνάφεια με το αντικείμενο αυτής, καθώς επίσης και για ποιους λόγους κατέστησαν αναγκαίες για την εκτέλεση του αντικειμένου της αρχικής συμβάσεως. Συναφώς προς τα ανωτέρω, ουδεμία αναφορά γίνεται, με ειδικούς και συγκεκριμένους ισχυρισμούς, στις απρόβλεπτες περιστάσεις που καθιστούν απολύτως αναγκαία την εκτέλεση των εργασιών της επίμαχης συμπληρωματικής συμβάσεως, ούτε επίσης προκύπτει ότι η μη πρόβλεψη των εργασιών αυτών κατά τη σύναψη της αρχικής συμβάσεως δεν οφείλεται σε υπαιτιότητα της αναθέτουσας αρχής, ούτε σε σφάλματα και αστοχίες της μελέτης του έργου. Περαιτέρω, ουδόλως αποδεικνύεται η συνδρομή και των λοιπών προϋποθέσεων για τη σύναψη συμπληρωματικής συμβάσεως, ήτοι ότι οι επίμαχες συμπληρωματικές εργασίες είτε δεν μπορούν τεχνικά ή οικονομικά να διαχωριστούν από την αρχική σύμβαση χωρίς να δημιουργήσουν μείζονα προβλήματα στην αναθέτουσα αρχή είτε, παρά τη δυνατότητα διαχωρισμού τους, είναι απόλυτα αναγκαίες για την τελειοποίησή της..(..)το Κλιμάκιο κρίνει ότι κωλύεται η υπογραφή του σχεδίου της 1ης συμπληρωματικής συμβάσεως του έργου «Ασφαλτοστρώσεις δρόμων Δήμου ...».

Αποκατάσταση οδικού δκτύου:..Εν όψει των ανωτέρω εκτεθέντων, το Τμήμα κρίνει ότι ο προβαλλόμενος λόγος ανακλήσεως πρέπει να γίνει δεκτός ως κατ’ ουσίαν βάσιμος, καθόσον η επικαλούμενη με την κρινόμενη αίτηση ανάγκη άμεσης εν προκειμένω αντιμετώπισης της επικινδυνότητας των βραχοπτώσεων στα τμήματα από Χ.Θ. 28+658 έως τη Χ.Θ. 28+795 και από τη Χ.Θ. 29+070 έως τη Χ.Θ. 29+480, η οποία απαιτείται για την αποκατάσταση της ασφάλειας του οδικού δικτύου στα συγκεκριμένα σημεία της επαρχιακής οδού ... και δεν αντιμετωπίζεται από την πρώτη εργολαβία αλλά ούτε και από την δεύτερη εργολαβία που έχει εγκατασταθεί για την εκτέλεση του αρχικού έργου αντιμετώπισης των καταπτώσεων από τους σεισμούς, συνιστούν, ενόψει και του υφιστάμενου αποκλεισμού των οικισμών που εξυπηρετούνται από τα ανωτέρω τμήματα της οδού, τα οποία μετά τους σεισμούς και μέχρι σήμερα παραμένουν κλειστά, λόγους ανωτέρας βίας που δικαιολογούν, κατά το άρθρο 2 παρ. 2 εδ. γ΄ περ. δδ του ν 4013/2011 όπως ισχύει, τη λήψη απόφασης για ανάθεση της επίμαχης συμπληρωματικής σύμβασης χωρίς προηγούμενη γνώμη της Ενιαίας Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Συμβάσεων.Κατ’ ακολουθία των προεκτεθέντων πρέπει η κρινόμενη αίτηση να γίνει δεκτή και να ανακληθεί η προσβαλλόμενη πράξη, με την οποία κρίθηκε ότι κωλύεται η υπογραφή του σχεδίου της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης εργασιών του έργου «Αντιμετώπιση βλαβών στο οδικό δίκτυο νήσου ... με αποκατάσταση καταπτώσεων κατά θέσεις (Α΄Φάση)».

Συμπληρωματική σύμβαση (άρθρο 57 ν. 3669/2008). Το Κλιμάκιο απέχει του ελέγχου, καθόσον δεν εκδόθηκε από το αρμόδιο όργανο η απόφαση έγκρισης σύναψης της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης, καθώς και των συνοδευόντων αυτήν 2ου ΑΠΕ και 2ου ΠΚΤΜΝΕ. Δεν έχει ολοκληρωθεί επομένως, η διαδικασία που προηγείται της σύναψής της και δεν στοιχειοθετείται ούτε έλεγχος επιμέρους φάσης της διαδικασίας. Με την 2727/2010 απόφαση του VI Τμήματος ανακλήθηκε η προμνησθείσα Πράξη του Κλιμακίου, καθόσον προσκομίστηκε η απόφαση έγκρισης σύναψης της συμπληρωματικής σύμβασης, καθώς και των συνοδευόντων αυτή 2ου ΑΠΕ και 2ου ΠΚΤΜΝΕ, και δεν διαπιστώθηκε περαιτέρω, ουσιώδης νομική πλημμέλεια, που να κωλύει την υπογραφή της συμπληρωματικής σύμβασης.

Δεν επιτρέπεται όμως σε καμμία περίπτωση ο επιμερισμός (κατάτμηση) εργασιών, που επί τη βάσει λειτουργικών κριτηρίων, όπως η οικονομική και η τεχνική λειτουργία του αποτελέσματος στο οποίο αυτές αποβλέπουν, σύμφωνα με στοιχεία, όπως η ταυτόχρονη έναρξη των διαδικασιών αναθέσεώς τους και η ενότητα του γεωγραφικού πλαισίου, εντός του οποίου πρόκειται αυτές να εκτελεστούν, αποτελούν τμήματα ενός ενιαίου έργου και για το οικονομοτεχνικώς άρτιο αυτού επιβάλλεται να ανατεθούν με έναν ενιαίο διαγωνισμό (βλ. ΕλΣ IV Τμ. πράξεις 88, 72, 13, 5/2008, 89, 21, 18/2007, 43, 44, 45/2006, 137/2004). Επίσης δεν επιτρέπεται ο επιμερισμός εργασιών που αποτελούν εργασίες συμπληρωματικές αυτών ενός ήδη ανατεθέντος και εκτελούμενου έργου του οικείου φορέα. Τέτοιες είναι εργασίες συναφείς με το οικείο έργο, οι οποίες δεν περιλαμβάνονται στην αρχική του σύμβαση, δεν μπορούν, τεχνικά ή οικονομικά, να διαχωρισθούν από αυτές της αρχικής συμβάσεως χωρίς να δημιουργήσουν μείζονα προβλήματα για την αναθέτουσα αρχή, είτε, παρά τη δυνατότητα διαχωρισμού τους, είναι απόλυτα αναγκαίες για την τελειοποίηση του έργου, κατέστησαν δε αναγκαίες κατά την εκτέλεσή του λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων, πραγματικών δηλαδή γεγονότων τα οποία δεν ανάγονται στο χρόνο καταρτίσεως της αρχικής συμβάσεως και τα οποία, παρότι η μελέτη (οριστική ή προμελέτη), με βάση την οποία προσδιορίσθηκε το τεχνικό αντικείμενο του έργου, υπήρξε κατά το δυνατόν πλήρης και ακριβής, αντικειμενικά δεν μπορούσαν να προβλεφθούν σύμφωνα με τους κανόνες επιμέλειας του μέσου συνετού ανθρώπου του οικείου κλάδου. Οι εργασίες αυτές (συμπληρωματικές) ανατίθενται στον ανάδοχο του οικείου αρχικού έργου με ειδικώς αιτιολογημένη απόφαση του αρμοδίου οργάνου, ώστε να καθίσταται εφικτός ο έλεγχος της συνδρομής ή των προϋποθέσεων χαρακτηρισμού των ανατιθέμενων εργασιών ως συμπληρωματικών. Δεν αποτελούν πάντως συμπληρωματικές εργασίες οι εργασίες που αφορούν στη διαφοροποίηση, στην επέκταση του τεχνικού αντικειμένου ή στη βελτίωση της ποιότητας του έργου (βλ. ΕλΣ ΙV Τμ. πράξεις 199, 120/2008, 122, 143, 63/2007, 91, 88, 56/2006).(...)Από το συνδυασμό των προεκτιθέμενων διατάξεων, συνάγεται ότι η σύναψη συμβάσεως εκτελέσεως συμπληρωματικών εργασιών δημόσιου έργου είναι νόμιμη μόνο όταν η απόφαση για την ανάθεση των οικείων εργασιών και η υπογραφή της συμβάσεως λαμβάνουν χώρα πριν από τη λήξη της συμβατικής συνολικής προθεσμίας εκτελέσεως του οικείου έργου ή της νόμιμης παρατάσεώς της, ήτοι παρατάσεως που εγκρίνεται με σχετική απόφαση της προϊσταμένης αρχής του έργου, η οποία όμως έχει εκδοθεί πριν από τη λήξη της αρχικής ή της νόμιμα παραταθείσας συνολικής προθεσμίας εκτελέσεώς του. Η έκδοση δε αποφάσεως για παράταση του χρόνου εκτελέσεως του έργου μετά την εκπνοή της αρχικής ή νομίμως παραταθείσας συμβατικής συνολικής προθεσμίας εκτελέσεώς του, δε συνεπάγεται την παράταση αλλά αποτελεί μη προβλεπόμενη από τις ως άνω διατάξεις χορήγηση νέας προθεσμίας εκτέλεσης του έργου (βλ. ΕλΣ VII Τμ. πράξη 92/2009).

Η εξόφληση του 1ου λογαριασμού της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης έργου είναι μη νόμιμη, διότι αυτή περιλαμβάνει και εργασίες που : α) δεν αποτελούν συμπληρωματικές, αλλά νέες εργασίες, οι οποίες επεκτείνουν το τεχνικό αντικείμενο του έργου και β) η αναγκαιότητα εκτέλεσής τους δεν οφείλεται σε απρόβλεπτα γεγονότα ή καταστάσεις, όπως αυτές ορίζονται στις διατάξεις του ν.1418/1984, του π.δ 609/1985 και του π.δ 60/2007. Περαιτέρω, η 1η συμπληρωματική σύμβαση, συνήφθη μετά τη λήξη της συμβατικής προθεσμίας περαίωσης του επίμαχου έργου, ενώ η παράταση που χορηγήθηκε με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, χωρίς μάλιστα να προηγηθεί γνωμοδότηση της Διευθύνουσας Υπηρεσίας, που διατυπώθηκε μεταγενέστερα, συνιστά στην πράξη χορήγηση νέας προθεσμίας, η οποία όμως δεν βρίσκει έρεισμα τις διατάξεις περί δημοσίων έργων (άρθρα 5 παρ.4, 43 του ν. 1418/84 και 4παρ.1 του ν.2372/1996). Όμοια η 99/2009 πράξη του ιδίου Τμήματος (συγγνωστή πλάνη)

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ: Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στην σκέψη ΙΙ της παρούσας, το Τμήμα κρίνει ότι μη νομίμως εκδόθηκε η απόφαση (10.6.2011) έγκρισης της σύναψης της υπό κρίση συμπληρωματικής  σύμβασης προεχόντως για το λόγο ότι τόσο η συμβατική προθεσμία περαίωσης των εργασιών της αρχικής σύμβασης (20.11.2009), όπως άλλωστε και η, σε κάθε περίπτωση,  μη νομίμως (εκπροθέσμως) χορηγηθείσα παράταση αυτής (μέχρι 21.12.2010) είχαν  λήξει, χωρίς να έχει χορηγηθεί νέα παράταση, όπως ορθά απεφάνθησαν τόσο το VI Τμήμα με την προσβαλλόμενη απόφασή του όσο και το Ε΄ Κλιμάκιο του Δικαστηρίου τούτου. Η χορήγηση δε εκ των υστέρων (μετά το πέρας του προσυμβατικού ελέγχου της κρινόμενης συμπληρωματικής σύμβασης) της απαιτούμενης παράτασης, που επικαλείται η αιτούσα, ισοδυναμεί με νέα μη νόμιμη παράταση προθεσμίας. Περαιτέρω, απορριπτέος ως αβάσιμος είναι ο ισχυρισμός της παρεμβαίνουσας κοινοπραξίας ότι το Κλιμάκιο και το Τμήμα προήλθε αναρμοδίως σε έλεγχο νομιμότητας του σχεδίου της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης του προαναφερόμενου έργου, δεδομένου ότι αυτό χρηματοδοτείται αποκλειστικά από πιστώσεις …. Και τούτο, διότι το αρχικό  έργο δημοπρατήθηκε  με εθνικό διαγωνισμό και αναθέτουσα αρχή το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας (βλ. και το 45/10.6.2011/ΓΕΑ/ΥΠΕΠΑ έγγραφο περί έγκρισης δέσμευσης πίστωσης σε βάρος του ΚΑΕ 4141 του Προγράμματος ΥΕΘΑ), ενώ δεν  συντρέχει περίπτωση σύναψης συμβάσεως µέσω της ….. (πρβλ. άρθρο 13 παρ. 2 και 17 περ. α’ του Ν. 3978/2011). Ομοίως, απορριπτέος είναι και ο ισχυρισμός περί συγγνωστής πλάνης της αναθέτουσας αρχής, καθόσον υπάρχει από μακρού χρόνου σταθερότητα του νομικού πλαισίου και της νομολογίας ως προς τις προϋποθέσεις κατάρτισης συμπληρωματικών συμβάσεων, μόνη δε η επίκληση λόγων δημοσίου συμφέροντος (όπως η επίτευξη της άρτιας εκτέλεσης του έργου, το ότι πιθανή διενέργεια δημοπρασίας θα οδηγήσει σε απώλεια χρόνου και σημαντική οικονομική επιβάρυνση) δεν αρκεί για να θεωρηθεί συγγνωστή η μη τήρηση της ορθής διαδικασίας.

Επέκταση δικτύου αποχέτευσης- συμπληρωματική σύμβαση..Με δεδομένα τα ανωτέρω, το Κλιμάκιο κρίνει ότι δεν κωλύεται η υπογραφή του υποβληθέντος για έλεγχο σχεδίου συμπληρωματικής σύμβασης, το οποίο επισυνάπτεται στην παρούσα πράξη και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος αυτής.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:ζητείται η ανάκληση της 411/2012 πράξης του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου(...)Ως εκ τούτου, η αρχική μελέτη στηρίχθηκε σε όλα τα υπάρχοντα τεχνικά στοιχεία, τα οποία μπορούσαν με βάση τους κανόνες επιστήμης και τέχνης να συλλεγούν προ του χρόνου έναρξης των εργασιών και της απομάκρυνσης των επιφανειακών επιχώσεων που αποκάλυψαν την πραγματική και πλήρη κατάσταση των δομικών στοιχείων του διατηρητέου, η οποία και κατέστησε αδύνατη την εφαρμογή των προβλεπόμενων από την αρχική μελέτη μεθόδων και υλικών και οδήγησε στη σύνταξη νέας, συμπληρωματικής μελέτης που ενσωμάτωσε τα νέα δεδομένα. Συνεπώς, οι περιστάσεις που υπαγορεύουν την ανάγκη σύναψης της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης είναι απρόβλεπτες κατά την έννοια του νόμου, διότι ανέκυψαν κατά την εκτέλεση του έργου, δεν μπορούσαν να προβλεφθούν σύμφωνα με τους κανόνες επιμέλειας του μέσου συνετού ανθρώπου του οικείου κλάδου, ώστε να ενταχθούν στο αρχικό έργο και τη συναφθείσα σύμβαση, και δεν μπορούν τεχνικά να διαχωριστούν από την αρχική σύμβαση χωρίς να δημιουργήσουν μείζονα προβλήματα στην αναθέτουσα  αρχή και να καταληφθή το κτήριο ημιτελές, αιτιολογούνται δε επαρκώς, με την οικεία εισηγητική έκθεση και την σύμφωνα με αυτή εκδοθείσα 3/13.6.2012 απόφαση της Συγκλήτου του Πανεπιστημίου ....., με την οποία αποφασίστηκε η σύναψη της ως άνω 1ης συμπληρωματικής σύμβασης. Η γνώμη όμως αυτή δεν εκράτησε. Εξ άλλου, με την προσβαλλόμενη πράξη του Κλιμακίου κρίθηκε ότι η σύναψη της ελεγχόμενης σύμβασης δεν είναι επιτρεπτή, καθόσον ήδη από τις 18.1.2012 έχει εκπνεύσει η αρχική προθεσμία περαίωσης του έργου, η οποία μη νομίμως έχει παραταθεί έως 9.10.2012 με την 1/24.5.2012 απόφαση της Συγκλήτου του Πανεπιστημίου ....., δεδομένου ότι η απόφαση αυτή εκδόθηκε κατ’ αποδοχή μεν των από 12.1.2012 και 26.4.2012 σχετικών αιτήσεων της αναδόχου, όχι όμως πριν από λήξη της ανωτέρω αρχικής προθεσμίας περαίωσης του έργου, κατά παράβαση των οριζομένων στο άρθρο 48 του ν. 3669/2008. Σύμφωνα, όμως, με όσα εκτέθηκαν στην τρίτη (IΙΙ) σκέψη της παρούσας, το Τμήμα κρίνει ότι νομίμως παρατάθηκε η προθεσμία εκτέλεσης του έργου, καθόσον η ως άνω σχετική εγκριτική πράξη της Συγκλήτου του Πανεπιστημίου εκδόθηκε εντός ευλόγου χρόνου από τη λήξη της αρχικής προθεσμίας περαίωσης του έργου, ύστερα από σχετική αίτηση της αναδόχου, η οποία υποβλήθηκε πριν από την παρέλευση της εν λόγω προθεσμίας, κατά παραδοχή του σχετικώς προβαλλόμενου λόγου ανάκλησης, και συνεπώς νομίμως αποφασίστηκε η σύναψη της ελεγχόμενης 1ης συμπληρωματικής σύμβασης, με την 3/13.6.2012 απόφαση της Συγκλήτου. Όμως, παρά την, κατά παραδοχή του σχετικού λόγου ανακλήσεως, μη συνδρομή πλέον της προαναφερόμενης πλημμέλειας, μόνη η συνδρομή της εκτεθείσας στην πέμπτη (V) σκέψη ουσιώδους, κατά την κρατήσασα άποψη, πλημμέλειας κωλύει την υπογραφή του ελεγχόμενου εν προκειμένω σχεδίου σύμβασης.Απορρίπτει την αίτηση ανακλήσεως.ΑΝΑΘΕΩΡΗΘΗΚΕ  ΜΕ ΤΗΝ ΕΣ/ΤΜ.ΜΕΙΖ-ΕΠΤΑΜ.ΣΥΝΘ/394/2013.