Στο πλαίσιο του ελέγχου, της εκκαθάρισης και της εντολής πληρωμής των δαπανών των Ν.Α. ο αρμόδιος υπάλληλος της Υ.Δ.Ε., ο οικείος Τμηματάρχης και ο Προϊστάμενος αυτής ενεργούν πράξεις διαχείρισης των χρημάτων της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης αφού η καταβολή του εντελλόμενου ποσού και η εκταμίευση του είναι αναγκαία συνέπεια της διαχειριστικής εντολής τους, χωρίς την παρεμβολή άλλου οργάνου, αποκτώντες εντεύθεν την ιδιότητα του δημοσίου υπολόγου.

Με τις υπό ανάκληση πράξεις, έγινε δεκτό ότι το άρθρο 4 του π.δ/τος 151/1998, όπως ίσχυε κατά τον κρίσιμο χρόνο, ερμηνευόμενο ενόψει αφενός του επιδιωκόμενου σκοπού της διενέργειας ελέγχου της νομιμότητας και κανονικότητας των εντελλόμενων δαπανών σε περισσότερα στάδια και από διαφορετικά διοικητικά όργανα, αφετέρου της γενικής αρχής του διοικητικού δικαίου που επιβάλλει και στον Προϊστάμενο της Υ.Δ.Ε., ως διοικητικό όργανο, να παρέχει εγγυήσεις αμερόληπτης κρίσης, υπό την έννοια ότι, κατά την άσκηση των καθηκόντων του δεν πρέπει να έχει ήδη σχηματισμένη και, συνεπώς, προειλημμένη γνώμη για τη νομιμότητα ή μη της εντελλόμενης δαπάνης, δεν επιτρέπει, κατά τη διαδικασία έκδοσης του τακτικού χρηματικού εντάλματος, την παράλληλη εμπλοκή προσώπου με τη διττή ιδιότητα του Προϊσταμένου Τμήματος και του αναπληρωτή Προϊσταμένου Υ.Δ.Ε., αφού ο τελευταίος ελέγχει κατ’ ουσία την πράξη του προηγούμενου.  Για το λόγο αυτόν έκρινε μη θεωρητέα τα ανωτέρω και αναφερόμενα στις προσβαλλόμενες πράξεις χρηματικά εντάλματα πληρωμής που εκδόθηκαν από την Υ.Δ.Ε. στο Νομό Θεσσαλονίκης, καθόσον υπογράφονταν από την υπάλληλο της Υ.Δ.Ε….., υπό την διττή ιδιότητα της Προϊσταμένης του Τμήματος που συνέπραξε στον έλεγχο και την εκκαθάριση της δαπάνης, και της αναπληρώτριας Προϊσταμένης. Όμως, ύστερα από τη νέα νομοθετική ρύθμιση σύμφωνα με την οποία επιτρέπεται, η υπογραφή  χρηματικού εντάλματος από τον αναπληρωτή Προϊστάμενο της Υ.Δ.Ε., όταν αυτός ταυτίζεται με τον συνυπογράφοντα το ένταλμα Προϊστάμενο του αρμοδίου Τμήματος, οι δαπάνες που εντέλλονται με τα ελεγχόμενα χρηματικά εντάλματα νομίμως υπογράφονται από τον αναπληρωτή προϊστάμενο της ΥΔΕ. και, ως εκ τούτου,  θα μπορούσαν τα εντάλματα αυτά να θεωρηθούν αν δεν είχε λήξει το οικονομικό έτος, τις πιστώσεις του οποίου βαρύνουν. 

Το Ελεγκτικό Συνέδριο, κατά την άσκηση του κατά το άρθρο 98 του Συντάγματος ελέγχου των δαπανών του Κράτους ή των ν.π.δ.δ., δεν περιορίζεται στη διαπίστωση μόνο της νομιμότητάς τους (ύπαρξη σχετικής πίστωσης), αλλά ερευνά και τη νομιμότητα της διαδικασίας πραγματοποιήσεώς τους, στην οποία περιλαμβάνεται και η νομότυπη έκδοση του οικείου τίτλου πληρωμής (χρηματικού εντάλματος), βασικό στοιχείο της οποίας είναι η υπογραφή τούτου από τα κατά νόμο αρμόδια όργανα (βλ. Πρ. Ι Τμ. 123/1999, 124/2005, Πρακτικά Ι Τμ. 14η Συν./11.4.2000), στα οποία περιλαμβάνεται, για τα χρηματικά εντάλματα που εκδίδουν οι Δήμοι, και ο προϊστάμενος της οικείας λογιστικής υπηρεσίας (βλ. Πρ. Ι Τμ. 27/2008), όπως αυτή διαμορφώνεται με τον οργανισμό εσωτερικής υπηρεσίας κάθε Δήμου. Η υπογραφή αυτή πρέπει να είναι απαλλαγμένη από οιαδήποτε αίρεση ή όρο και δεν δύναται να συνοδεύεται από επιφύλαξη εκ μέρους του υπογράφοντος οργάνου, διότι, πέραν του ότι η δυνατότητα αυτή δεν προβλέπεται από καμία διάταξη νόμου, δια της υπογραφής βεβαιώνεται από τα αρμόδια όργανα η νομιμότητα της εντελλόμενης δαπάνης και αναλαμβάνεται σχετικά προσωπική και αλληλέγγυα δημοσιονομική ευθύνη.Ως εκ τούτου, ο προϊστάμενος της λογιστικής υπηρεσίας έχει τη δυνατότητα είτε να υπογράψει το χρηματικό ένταλμα, εφόσον διαπιστωθεί ότι η εντελλόμενη δαπάνη είναι νόμιμη και κανονική, είτε, σε αντίθετη περίπτωση, να αρνηθεί την υπογραφή του, τυχόν δε υπογραφή του εντάλματος υπό επιφύλαξη υποδηλώνει ότι δεν έχει διακριβωθεί από τα αρμόδια όργανα του ο.τ.α. κατά τρόπο βέβαιο η νομιμότητα της δαπάνης που εντέλλεται να πληρωθεί, γεγονός που καθιστά την υπογραφή αυτή ανενεργή και συνακόλουθα, μη νόμιμο, τον οικείο τίτλο πληρωμής.

Νομιμότητα έκδοσης χρηματικού εντάλματος πληρωμής σε υπόθεση σύμβασης προμήθειας για την οποία δεν τηρήθηκε ο προβλεπόμενος προσυμβατικός έλεγχος από το Ελεγκτικό Συνέδριο.(...)Η έκδοση χρηματικού εντάλματος πληρωμής σε υπόθεση σύμβασης προμήθειας αγαθών για την οποία δεν τηρήθηκε ο προβλεπόμενος από τον νόμο προσυμβατικός έλεγχος από το Ελεγκτικό Συνέδριο δεν είναι νόμιμη, η δε παρά ταύτα έκδοση αυτού είναι αιτία έκδοσης καταλογιστικής πράξης κατά των υπευθύνων οργάνων του Φορέα.

Αρμοδιότητα υπογραφής χρηματικών ενταλμάτων Περιφέρειας. (..) Από το συνδυασμό των παραπάνω διατάξεων συνάγεται, εκτός άλλων, ότι με τις διατάξεις του ν. 4270/2014, όπως αυτές τροποποιήθηκαν μεταγενέστερα με τις διατάξεις του άρθρου 10 του ν. 4337/2015,  θεσπίστηκαν νέες ρυθμίσεις για τη μεταρρύθμιση και συνολική αναδιοργάνωση του δημοσιονομικού συστήματος των Φορέων της Γενικής Κυβέρνησης, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και οι Περιφέρειες, με την ανάληψη αποκλειστικών αρμοδιοτήτων από τις Οικονομικές Υπηρεσίες των Φορέων και την αντίστοιχη μεταφορά σε αυτούς των αρμοδιοτήτων, από 1.1.2017, των Υπηρεσιών Δημοσιονομικού Ελέγχου (Υ.Δ.Ε.). Στο πλαίσιο αυτό, ο Περιφερειάρχης είναι ο προϊστάμενος των υπηρεσιών της Περιφέρειας και διατάσσει, μεταξύ άλλων, την είσπραξη των εσόδων αυτής και αποφασίζει για τη διάθεση των πιστώσεων του προϋπολογισμού, υπογράφει δε τις συμβάσεις που συνάπτει η Περιφέρεια και είναι διατάκτης των δαπανών του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων. Οι αρμοδιότητες που καθορίζονται με τις διατάξεις του άρθρου 25 του ως άνω ν. 4270/2014 ασκούνται από τον Προϊστάμενο των Οικονομικών Υπηρεσιών, σύμφωνα με τον Οργανισμό κάθε Περιφέρειας (βλ. και Ε.Σ. Ολομ. Πρακτικά της 9ης Γεν. Συν/σης της 10ης Μαΐου 2017), ο οποίος με απόφασή του δύναται να εξουσιοδοτεί ιεραρχικά υφιστάμενά του όργανα να υπογράφουν με εντολή του πράξεις, βεβαιώσεις και τίτλους πληρωμής. Οι ενέργειες/πράξεις που αφορούν στην εξόφληση των χρηματικών ενταλμάτων διενεργούνται/προσυπογράφονται και υπογράφονται αποκλειστικά από τον Προϊστάμενο της Ταμειακής Υπηρεσίας και τους υπαλλήλους που υπηρετούν σε αυτήν (βλ. σχετ. την 2/45897/0026/14.6.2017 εγκύκλιο «Παροχή οδηγιών επί των διατάξεων του ν. 4270/2014»). Και τούτο, διότι ρητά το άρθρο ένατο παρ. 6 του ν. 4393/2016 ορίζει ότι οι Προϊστάμενοι  Οικονομικών Υπηρεσιών καθίστανται αποκλειστικά υπεύθυνοι για τις αρμοδιότητες που αφορούν στη δημοσιονομική διαχείριση του φορέα τους και ασκούνται κατά τη δημοσίευση  του νόμου αυτού από τις Υ.Δ.Ε, επιπρόσθετα δε κατά το άρθρο 85 παρ. 1 του ν. 4446/2016 είναι τα αρμόδια όργανα για τον έλεγχο, την εκκαθάριση των δημοσίων δαπανών και την ενταλματοποίηση αυτών, δηλαδή και την υπογραφή των σχετικών τίτλων πληρωμής. Επομένως, στον Προϊστάμενο Οικονομικών Υπηρεσιών ανήκει ο έλεγχος, η εκκαθάριση, καθώς και η ενταλματοποίηση των δαπανών της Περιφέρειας.(..)Στην προκειμένη περίπτωση, από τα δικαιολογητικά που συνοδεύουν τα ελεγχόμενα χρηματικά εντάλματα πληρωμής προκύπτει ότι τα χρηματικά αυτά εντάλματα υπογράφει ο Προϊστάμενος Οικονομικών Υπηρεσιών της Περιφέρειας …. Συνεπώς, σύμφωνα με όσα προεκτέθηκαν, ο ανωτέρω είναι, κατά νόμο, το αποκλειστικά αρμόδιο όργανο για τον έλεγχο, την εκκαθάριση και την ενταλματοποίηση των δαπανών της ως άνω Περιφέρειας, δηλαδή και την υπογραφή των σχετικών τίτλων πληρωμής, καθόσον δεν έχει εξουσιοδοτήσει ιεραρχικά  υφιστάμενα όργανά του στη Διεύθυνση Οικονομικού αυτής, και πρέπει αυτά να θεωρηθούν.

Επειδή, από τη χρονολογία (1981) κατά την οποία με την προαναφερόμενη νομαρχιακή απόφαση επεκτάθηκε η χερσαία ζώνη του Λιμένος ... και επιβλήθηκε η επίμαχη δέσμευση στο επίδικο ακίνητο και έως την υποβολή από την αιτούσα του από 18.5.2005 αιτήματός της στη Διοίκηση για την άρση της επίμαχης δέσμευσης, παρήλθε χρονικό διάστημα 34 ετών. Το εν λόγω διάστημα υπερβαίνει τον εύλογο χρόνο εντός του οποίου και μόνον είναι ανεκτή, κατά την έννοια των προστατευτικών της ιδιοκτησίας συνταγματικών διατάξεων, η διατήρηση δέσμευσης ακινήτου, χωρίς να συντελεσθεί η απαλλοτρίωσή του. Συνεπώς, η σιωπηρή άρνηση από τη Διοίκηση να ικανοποιήσει το αίτημα που υποβλήθηκε από την αιτούσα για άρση της δέσμευσης στο επίμαχο τμήμα του ακινήτου, το οποίο φέρεται να ανήκει στην κυριότητά της, παρίσταται μη νόμιμη κατά τον βασίμως προβαλλόμενο με την κρινόμενη αίτηση λόγο ακυρώσεως. Κατόπιν τούτου η αίτηση αυτή πρέπει να γίνει δεκτή και να ακυρωθεί η προσβαλλόμενη σιωπηρή άρνηση, η δε υπόθεση να αναπεμφθεί στη Διοίκηση προκειμένου αυτή να προβεί στην άρση της επίμαχης δέσμευσης ή στην απαλλοτρίωση της έκτασης, με καταβολή της κατά νόμο αποζημίωσης.

Παροχή υπηρεσιών υποστήριξης τεχνικού συμβούλου...ζητείται η ανάκληση της 44/2019 Πράξης του Κλιμακίου Προληπτικού Ελέγχου Δαπανών στο Τμήμα  τούτο... Κατόπιν τούτων, και δεδομένου ότι ο αιτών Δήμος  δεν αιτιολόγησε (ούτε ενώπιον του παρόντος Τμήματος) την επιλογή του να προσφύγει σε εξωτερικό ανάδοχο, χωρίς να εξαντλήσει τις δυνατότητες ανακατανομής προσωπικού που του παρείχε ο Οργανισμός του και χωρίς να προσφύγει στις δυνατότητες που του παρέχουν οι διατάξεις του άρθρου 44 του ν.  4412/2016, που προβλέπουν ότι σε περίπτωση ελλείψεως τεχνικής επάρκειας της Τεχνικής Υπηρεσίας της αναθέτουσας αρχής, τα καθήκοντα αυτής μπορούν να ανατεθούν, με προγραμματική σύμβαση, στην Τεχνική Υπηρεσία άλλου φορέα, κατά τις διακρίσεις του νόμου, το παρόν Τμήμα άγεται στην κρίση ότι δεν έσφαλε το Κλιμάκιο δεχθέν -με την προεκτεθείσα στην παρ. 5 της παρούσας αιτιολογία, η  οποία εξάλλου δεν πλήττεται σε κανένα σκέλος της με την υπό κρίση αίτηση ανακλήσεως -  ότι η εντελλόμενη με το επίμαχο ένταλμα είναι μη νόμιμη. Και ναι μεν με την κρινόμενη αίτηση  προβάλλεται ότι ο  αρμόδιος για τον έλεγχο των ενταλμάτων του Δήμου Επίτροπος θεώρησε, στο παρελθόν, χρηματικό ένταλμα του Δήμου (Β32/2015) σε εκτέλεση όμοιας διαδικασίας (απευθείας ανάθεσης), πλην όμως ο σχετικός ισχυρισμός αλυσιτελώς προβάλλεται, διότι, ανεξαρτήτως του ότι πρόκειται για ανόμοια περίπτωση ανάθεσης υπηρεσιών για την καταγραφή των έργων και των περιουσιακών στοιχείων του Δήμου στην ...., στην οποία προέβη ο Δήμος το έτος 2014, υπό το προγενέστερο νομοθετικό καθεστώς, πάντως σε κάθε περίπτωση, η πράξη του τότε αρμοδίου Επιτρόπου για θεώρηση εκείνου του εντάλματος δεν δεσμεύει τον νυν αρμόδιο Επίτροπο, ούτε άλλωστε και το αρμόδιο Κλιμάκιο, καθόσον η  θεώρηση χρηματικού εντάλματος ερείδεται στην in concreto κρίση των αρμοδίων οργάνων του Ελεγκτικού Συνεδρίου στην εκάστοτε ελεγχόμενη περίπτωση. Τέλος δε απορριπτέο τυγχάνει και το αίτημα του Δήμου περί θεωρήσεως του εντάλματος λόγω συγγνωστής πλάνης των αρμοδίων οργάνων του, εξαιτίας της πρόσφατης αλλαγής του νομοθετικού πλαισίου με το ν. 4412/2016, προεχόντως διότι προβάλλεται αορίστως, αλλά και διότι με προηγούμενες πράξεις του αρμοδίου Επιτρόπου, αυτός είχε αρνηθεί τη θεώρηση άλλων ενταλμάτων του Δήμου για τους ίδιους λόγους.Κατ’ ακολουθία των ανωτέρω, και μη προβαλλομένου βασίμου λόγου ανακλήσεως, η υπό κρίση αίτηση πρέπει να απορριφθεί.

Αρμόδιο όργανο για την άσκηση της πειθαρχικής δικαιοδοσίας επί υπαλλήλων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης.Κατά των υπαλλήλων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης μπορούν να ασκήσουν πειθαρχική δίωξη, ως πειθαρχικώς προϊστάμενοι, ο Συντονιστής της Αποκεντρωμένης Διοίκησης, από τον διορισμό του, ο προϊστάμενος Γενικής Διεύθυνσης και ο προϊστάμενος Διεύθυνσης, για τους υπαλλήλους που ανήκουν στην αρμοδιότητά τους. Οι υπάλληλοι της Αποκεντρωμένης Διοίκησης κατά των οποίων έχει ασκηθεί ποινική δίωξη για παράβαση καθήκοντος, λόγω παράνομης τοποθέτησης προϊσταμένων οργανικών μονάδων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης κωλύονται να ασκήσουν πειθαρχική δικαιοδοσία, ως πειθαρχικώς προϊστάμενοι των υπαλλήλων που διώκονται ποινικά στο πλαίσιο της ίδιας υπόθεσης, για πειθαρχικά παραπτώματα, που στηρίζονται στα ίδια πραγματικά περιστατικά με τα ποινικά αδικήματα για τα οποία έχει ασκηθεί ποινική δίωξη. Ανεξαρτήτως της συνδρομής του ανωτέρω κωλύματος, πειθαρχική δίωξη των ανωτέρω υπαλλήλων δύναται να ασκήσει ο Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης.

Επιδόμα θέσης ευθύνης :Με δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις προηγούμενες σκέψεις, το Κλιμάκιο κρίνει ότι εφόσον ο ανωτέρω υπάλληλος (κλάδου ΠΕ Γεωλόγων) δεν ανήκει σε κλάδο του οποίου οι υπάλληλοι δύνανται να προΐστανται στο Τμήμα Συγκοινωνιών και Εγκαταστάσεων (ΠΕ 3,4,5 και 6 Συγκοινωνιολόγων και ΤΕ3,4 ΔΕ1, ΔΕ28 και ΔΕ30), δεν διαθέτει τα αναγκαία προσόντα για την τοποθέτησή του ως αναπληρωτή Προϊσταμένου. Περαιτέρω, είναι αβάσιμος και απορριπτέος  ο ισχυρισμός του Δήμου ότι ο φερόμενος ως δικαιούχος του εντάλματος μπορούσε να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της ανωτέρω θέσης, επειδή είχε εμπειρία σε θέματα δικτύων και πληροφοριακών συστημάτων. Τέλος, αλυσιτελώς ο Δήμος επικαλείται σχετικές εγκυκλίους και οδηγίες της Διοίκησης περί της καταβολής του επιδόματος θέσης ευθύνης, αφού σε αυτές δεν διαλαμβάνεται ότι το εν λόγω επίδομα καταβάλλεται σε εκείνον που μη νομίμως τοποθετείται προσωρινά ως προϊστάμενος. Κατ’ ακολουθία, η εντελλόμενη δαπάνη είναι μη νόμιμη και το ελεγχόμενο χρηματικό ένταλμα δεν πρέπει να θεωρηθεί.

Συναψη σύμβασης έργου κατά παράβαση της διάταξης του άρθρου 37 του ν. 2072/1992 , εάν δεν προβλέπεται η ύπαρξη οργανικής θέσης καθαρίστριας, αφού η παραπάνω διάταξη προϋποθέτει την ύπαρξη κενών οργανικών θέσεων, οι δε δαπάνες δε καθαρισμού πρέπει να διενεργούνται με πάγια επιχορήγηση.