Συμπληρωματικές συμβάσεις – πρόσθετες εργασίες:Μη νόμιμη η εξόφληση του 2ου λογαριασμού και του 1ου λογαριασμού της πρώτης συμπληρωματικής σύμβασης του έργου «Ασφαλτοστρώσεις - Διαμορφώσεις οδών πόλης και οικισμών 2010», καθόσον δεν συντρέχουν οι προβλεπόμενες στο άρθρο 57 του ν. 3669/2008 (ΦΕΚ Α΄ 116/2008) προϋποθέσεις για τη σύναψη συμπληρωματικής σύμβασης με την ανάδοχο της αρχικής σύμβασης, διότι δεν προκύπτει ότι  οι  συμπληρωματικές εργασίες κατέστησαν αναγκαίες, λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων κατά την τεχνική εκτέλεση του έργου, δηλαδή λόγω πραγματικών γεγονότων που δεν ανάγονται στο χρόνο κατάρτισης της αρχικής σύμβασης, τα οποία επηρεάζουν την τεχνική αρτιότητα του έργου και αντικειμενικά δεν μπορούσαν να προβλεφθούν στο στάδιο της οριστικής μελέτης.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:Με δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις νομικές σκέψεις που προηγήθηκαν, το Κλιμάκιο κρίνει ότι οι προτεινόμενες με την ελεγχόμενη συμπληρωματική σύμβαση εργασίες αποκατάστασης φθορών του οδοστρώματος και καταπτώσεων τάφρων της οδού σε συνολικά 35 νέες χιλιομετρικές θέσεις, εντελώς διάφορες σε σχέση με τις χιλιομετρικές θέσεις που αφορούσαν οι εργασίες του αρχικώς δημοπρατηθέντος έργου, δεν αποτελούν συμπληρωματικές εργασίες, αλλά ανεπίτρεπτη, κατά τις προαναφερόμενες διατάξεις, εκ των υστέρων (μετά τη δημοπράτηση του έργου) επέκταση του τεχνικού αντικειμένου του έργου, που δεν ήταν γνωστή στο σύνολο των εργοληπτικών επιχειρήσεων που συμμετείχαν στη διαγωνιστική διαδικασία για την ανάθεση της εκτέλεσης του αρχικού έργου, κατά την υποβολή της προσφοράς τους, και, ως εκ τούτου δεν αποτέλεσε τη βάση της διαδικασίας ανάδειξης αναδόχου. Συνεπώς, δεν μπορούν οι εργασίες αυτές να αποτελέσουν αντικείμενο συμπληρωματικής σύμβασης, διότι, πρόκειται ουσιαστικά για ένα νέο έργο, το οποίο δεν προβλεπόταν στην αρχική μελέτη του επίμαχου έργου και τροποποιεί τον αρχικό σχεδιασμό αυτού. Εξάλλου, και υπό την εκδοχή ότι οι εν λόγω εργασίες αποτελούν «συμπληρωματικές εργασίες», από κανένα στοιχείο του φακέλου δεν προκύπτει ότι η εκτέλεσή τους κατέστη αναγκαία λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων κατά την εκτέλεση του αρχικού έργου. Συγκεκριμένα, με την αιτιολογική έκθεση που συνοδεύει την ελεγχόμενη συμπληρωματική σύμβαση, δεν αιτιολογείται ειδικώς η συνδρομή απρόβλεπτων περιστάσεων, αλλά γίνεται αόριστη επίκληση συνθηκών που δεν μπορούσαν να προβλεφθούν, η αοριστία δε αυτή δεν θεραπεύεται ούτε με τη συμπληρωματικώς υποβληθείσα έκθεση βλαβών, σύμφωνα με την οποία η πρόκληση των νέων βλαβών της οδού αποδίδεται, από τον κύριο του έργου, στην υψηλή κυκλοφορία της οδού και στις μεταβαλλόμενες περιβαλλοντικές συνθήκες, γεγονότα τα οποία – ανεξαρτήτως της γενικής και αόριστης επίκλησης αυτών χωρίς καταγραφή συγκεκριμένων συμβάντων – δεν είναι έκτακτα και αιφνίδια, αλλά συνήθη και επαναλαμβανόμενα και, επομένως, μπορούσαν να ληφθούν υπόψη κατά τον αρχικό προγραμματισμό του έργου. Τέλος, το γεγονός ότι οι εργασίες της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης δεν μπορούν τεχνικά ή οικονομικά να διαχωριστούν από την κύρια σύμβαση, χωρίς να δημιουργήσουν μείζονα προβλήματα γι’ αυτήν και είναι απολύτως αναγκαίες για την τελειοποίηση της δεν αρκεί για να καταστήσει νόμιμη την υπογραφή συμπληρωματικής σύμβασης, δεδομένου ότι για τη σύναψή της απαιτείται να συντρέχουν σωρευτικά όλες οι προβλεπόμενες από τις οικείες διατάξεις προϋποθέσεις. Η ως άνω κρίση δεν μπορεί να διαφοροποιηθεί από το γεγονός ότι η δαπάνη της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης (52.818,47 ευρώ) είναι ισόποση με τη μείωση της αρχικής σύμβασης και δεν επέρχεται έτσι υπέρβαση του αρχικού συμβατικού τιμήματος, δεδομένου ότι το ποσό αυτό μη νομίμως καλύπτεται από το κονδύλιο της αναθεώρησης της αρχικής σύμβασης, καθόσον αυτό προορίζεται αποκλειστικώς για την αντιμετώπιση τυχόν ανατιμήσεων στην αξία υλικών, ημερομισθίων κλπ. που επιβάλλονται στις συμβατικές τιμές του έργου κατά τη διάρκεια εκτέλεσης αυτού (βλ. άρθρο 54 του ν. 3668/2009) και όχι για την κατάρτιση συμπληρωματικής σύμβασης.

Υπογραφή σχεδίου συμπληρωματικής σύμβασης...Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στην υπό στοιχ. III σκέψη της παρούσας, το Τμήμα κρίνει, κατ’ αρχάς, ότι οι ανωτέρω περιγραφόμενες εργασίες που αφορούν τον κλιματισμό, τις εργασίες για τους ανελκυστήρες, το δίκτυο δομημένης καλωδίωσης και την εναρμόνιση των τηλεπικοινωνιακών δικτύων του κτιριακού συγκροτήματος φωνής και δεδομένων κατέστησαν αναγκαίες λόγω απροβλέπτων περιστάσεων, καθ’ όσον αποσκοπούν στην εναρμόνιση με πρόσφατες απαιτήσεις της κοινοτικής και εθνικής νομοθεσίας (βλ. τους 32/2006/EU και 2037/2000/EU Κανονισμούς για την απαγόρευση χρήσης FREON R-22, ΕΛΟΤ HD 384/2η έκδοση/4.3.2004, προδιαγραφές δομημένης καλωδίωσης κλάσης EA UTP 150/IEC 11801-EN 50173 και Πρότυπο ΕΙΑ/ΤΙΑ 568.Β draft 11.1, αντίστοιχα). Όσον αφορά δε τις λοιπές εργασίες της ελεγχόμενης 1ης συμπληρωματικής σύμβασης, το Τμήμα κρίνει ότι αυτές δεν μπορούν, κατ’ αρχήν, να αποτελέσουν αντικείμενο συμπληρωματικής σύμβασης, καθ’ όσον από κανένα στοιχείο του φακέλου δεν προκύπτει ότι αυτές κατέστησαν αναγκαίες λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων - ήτοι αιφνίδιων πραγματικών γεγονότων - κατά την τεχνική εκτέλεση του έργου, που δεν ανάγονται στο χρόνο κατάρτισης της αρχικής σύμβασης, δεδομένου ότι αυτές οφείλονται σε προφανείς παραλείψεις ή σφάλματα της μελέτης, τα οποία εν όψει του χρόνου εκπόνησης αυτής (το έτος 1994) δεν δύναται να θεωρηθεί ότι αντικειμενικά δεν μπορούσαν να προβλεφθούν. Κατά συνέπεια, ορθώς διά της προσβαλλομένης πράξεως κρίθηκε ότι οι προαναφερθείσες εργασίες δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο συμπληρωματικής σύμβασης, καθ’ όσον δεν συνέτρεχαν οι απρόβλεπτες περιστάσεις που επιτάσσει το άρθρο 57 του ν. 3669/2008, απορριπτομένων των περί του αντιθέτου ισχυρισμών του αιτούντος. Πλην όμως, εν όψει της εξειδικευμένης φύσης του εκτελούμενου έργου, σε συνδυασμό με τις προεκετεθείσες νομοθετικές μεταβολές που επέβαλαν την εκτέλεση των συγκεκριμένων εργασιών, το Τμήμα άγεται, περαιτέρω, στην κρίση ότι τα αρμόδια όργανα του Πανεπιστημίου, χωρίς πρόθεση καταστρατήγησης της προαναφερόμενης διάταξης του ν. 3669/2008, σχημάτισαν την πεπλανημένη πεποίθηση ότι η προσφυγή στη συγκεκριμένη διαδικασία ήταν, εν προκειμένω, επιτρεπτή και για τις λοιπές εργασίες, κατά παραδοχή του προβαλλόμενου από το αιτούν Πανεπιστήμιο λόγου περί συνδρομής συγγνωστής πλάνης.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ :Κωλύεται η υπογραφή της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης του έργου «Συντηρήσεις – Διαμορφώσεις εσωτερικής οδοποιίας …», μεταξύ Δήμου και εργολήπτη, για τον λόγο ότι οι προαναφερόμενες εργασίες δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο συμπληρωματικής σύμβασης, καθόσον ούτε στην σχετική διακήρυξη ανοικτής δημοπρασίας, ούτε στο έγγραφο της Διεύθυνσης Τεχνικών Υπηρεσιών του Δήμου, αλλά ούτε και στο κείμενο της αρχικής σύμβασης δεν προσδιορίζονται οι οδοί στις οποίες πρόκειται να γίνουν οι σχετικές παρεμβάσεις και συνεπώς δεν στοιχειοθετούνται οι επικαλούμενοι από την αναθέτουσα αρχή λόγοι, για τους οποίους καθίσταται αναγκαία η εκτέλεση των εργασιών που αποτελούν το αντικείμενο της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης, οι οποίες εργασίες, ακόμη και αν οι λόγοι θεωρηθούν ότι συνιστούν γεγονός που δεν μπορούσε να προβλεφθεί, δεν προκύπτει από τα στοιχεία του  φακέλου ότι καθίστανται αναγκαίες για την ολοκλήρωση και τελειοποίηση του αρχικού έργου, τουλάχιστο όπως αυτό είχε προσδιορισθεί.

Βελτίωση επαρχιακής οδού-συμπληρωματική σύμβαση...Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στη σκέψη ΙΙΙ, το Κλιμάκιο κρίνει ότι οι ανωτέρω αόριστα αναφερόμενες στην αιτιολογική έκθεση εργασίες δε μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο συμπληρωματικής σύμβασης, καθόσον αποσκοπούν στη βελτίωση του έργου, περαιτέρω δε, και αν ακόμη υποτεθεί ότι από τη φύση τους δε μπορούσαν να διαχωριστούν από το αντικείμενο της αρχικής σύμβασης ή ότι αυτές ήταν αναγκαίες για την καλύτερη λειτουργία του έργου, δεν αποδεικνύεται από κάποιο στοιχείο του φακέλου ότι η αναγκαιότητα εκτέλεσής τους οφείλεται σε απρόβλεπτα γεγονότα ή καταστάσεις, δηλαδή σε πραγματικά περιστατικά που, αντικειμενικά, κατά τους κανόνες της ανθρώπινης εμπειρίας και λογικής, δεν ήταν δυνατό να προβλεφθούν.

ΔΕΝ ΑΝΑΚΛΗΘΗΚΕ ΜΕ ΤΗΝ ΕΣ/ΤΜ.6/2506/2009

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ:Κωλύεται η υπογραφή της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης εργασιών του έργου «Κατασκευή βρεφονηπιακού σταθμού Δημοτικού Διαμερίσματος Δήμου … (αίθουσα πολλαπλών χρήσεων & βοηθητικών χώρων υπόγειο)», συμβατικού ποσού 161.900,24 ευρώ (συμπεριλαμβανομένου του Φ.Π.Α.), διότι οι περιστάσεις που επικαλείται ο Δήμος για την εκτέλεση των επίμαχων εργασιών δεν είναι απρόβλεπτες και, ως εκ τούτου, δεν δύνανται να δικαιολογήσουν τη σύναψη της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης με τον ανάδοχο του αρχικού έργου. Οι εργασίες της ελεγχόμενης σύμβασης, οι οποίες οφείλονται στη διαπίστωση ότι οι συμβατικές ποσότητες υπολείπονται των πραγματικά απαιτούμενων, δεν υπαγορεύθηκαν από τη συνδρομή αιφνίδιων πραγματικών γεγονότων, τα οποία αντικειμενικά δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθούν και κατά συνέπεια, η ανάγκη εκτέλεσης των ως άνω εργασιών της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης οφείλεται σε αστοχία της μελέτης, η οποία θα είχε αποφευχθεί, εάν είχε καταβληθεί η δέουσα επιμέλεια κατά την εκπόνηση αυτής και όχι στη συνδρομή περιστάσεων που δεν μπορούσαν να προβλεφθούν, Επομένως οι σχετικές δαπάνες μπορούν να καλυφθούν μόνο από το κονδύλιο των απροβλέπτων της αρχικής σύμβασης.

Συμπληρωματική σύμβαση. Οι εργασίες εγκατάστασης δικτύων φυσικού αερίου, οι οποίες δεν προβλέπονται στην τεχνι¬κή περιγραφή δεν είναι, συμπληρωματικές, αλλά νέες εργασίες, που διαφοροποιούν το τεχνικό αντικείμενο του έργου και αποσκοπούν στη βελτίωσή του. Σε κάθε περίπτωση, και αν ακόμα υποτεθεί ότι οι εργασίες αυτές από τη φύση τους δεν μπορούσαν να διαχωριστούν από το αντι-κείμενο της αρχικής σύμβασης ή ότι αυτές ήταν αναγκαίες για την καλύτερη λειτουργία του έργου, δεν αποδεικνύεται ότι η αναγκαιότητα εκτέλεσής τους οφείλεται σε απρόβλεπτα γεγονό¬τα ή καταστάσεις, ήτοι σε πραγματικά γεγονότα, που δεν ανάγονται στο χρόνο κατάρτισης της αρχικής σύμβασης, τα οποία επηρεάζουν την τεχνική αρτιότητα του έργου και δεν μπορούσαν αντικειμενικά να προβλεφθούν στο στάδιο της οριστικής μελέτης. Για τις λοιπές εργασίες η αναθέτουσα αρχή δεν επικαλείται ότι δεν ήταν δυνατό αντικειμενι¬κά να προβλεφθούν λόγω συνδρομής απροβλέπτων περιστάσεων κατά τη σύνταξη και έγκριση της μελέτης, σύμφωνα με τους κανόνες επιμέλειας του μέσου συνετού ανθρώπου του οικείου κλάδου. Ούτε η επίκληση από την αναθέτουσα αρχή της καλής κατασκευής και λειτουργίας, καθώς και της βελτίωσης της ποιότητας του έργου, δύναται να δικαιολογήσει τη σύναψη συμπληρωματι¬κής σύμβασης, καθόσον οι εργασίες αυτές καλύπτονται από το κονδύλιο των απροβλέπτων.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:Συμπληρωματικές Συμβάσεις:Κωλύεται η υπογραφή της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης του έργου «Ολοκλήρωση ανακατασκευής της γέφυρας ….», καθόσον οι προτεινόμενες στην ελεγχόμενη σύμβαση χωματουργικές εργασίες, εργασίες μεταφοράς δικτύων και εργασίες τοποθέτησης στηθαίων ασφαλείας, δεν αποδεικνύεται ότι κατέστησαν αναγκαίες λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων, δηλαδή σε αιφνίδια πραγματικά γεγονότα που δεν ανάγονται στο χρόνο κατάρτισης της αρχικής σύμβασης, αλλά οφείλεται σε αστοχία της μελέτης, η οποία θα είχε αποφευχθεί, εάν είχε καταβληθεί η δέουσα επιμέλεια κατά την εκπόνησή της και, ως εκ τούτου, δεν δικαιολογείται γι΄αυτές η σύναψη της συμπληρωματικής σύμβασης. Επιπλέον, αυτές οι εργασίες δεν φέρουν συμπληρωματικό χαρακτήρα, αφού δεν σχετίζονται τεχνικώς με την κατασκευή του αρχικού έργου και, ως εκ τούτου, δεν μπορούν να ενταχθούν στην ελεγχόμενη σύμβαση.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ-Συμπληρωματικές συμβάσεις.:Με τα  δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά ανωτέρω, δεν συντρέχουν,  εν προκειμένω,  οι προβλεπόμενες στο νόμο προϋποθέσεις για τη σύναψη συμπληρωματικής σύμβασης με τον ανάδοχο  της αρχικής σύμβασης εκτέλεσης του οικείου έργου. Ειδικότερα, από τα στοιχεία του φακέλου, δεν προκύπτει ότι  οι εργασίες αυτές   κατέστησαν αναγκαίες λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων κατά την τεχνική εκτέλεση του έργου, ήτοι λόγω πραγματικών γεγονότων που δεν ανάγονται στο χρόνο κατάρτισης της αρχικής σύμβασης και επηρεάζουν την τεχνική αρτιότητα του έργου, ενώ αντικειμενικά δεν μπορούσαν να προβλεφθούν στο στάδιο της οριστικής μελέτης. Οι  επικαλούμενες  εκ μέρους του Δήμου  «καταστάσεις που δεν ήταν γνωστές και δεν αντιμετωπίστηκαν στην αρχική μελέτη» αφορούν δε στην ύπαρξη υπόγειου αγωγού ομβρίων  υδάτων στο δρόμο της αγοράς,  δεν στοιχειοθετούν απρόβλεπτες περιστάσεις. Και τούτο διότι,  η άγνοια της ύπαρξης του αγωγού αυτού  και της σύνδεσής του με τις  αποχετεύσεις των  παρακείμενων οικιών, που δεν έχουν συνδεθεί  με το υπάρχον  δίκτυο ακαθάρτων,  συνιστά σφάλμα και παράλειψη  της αρχικής μελέτης, δεδομένου ότι  οι θέσεις των υφιστάμενων αγωγών και συνδέσεων   επιβαλλόταν,  κατά την κοινή πείρα,  με την καταβολή της ενδεδειγμένης επιμέλειας,  να αποτελέσουν περιεχόμενο της μελέτης δημοπράτησης του κύριου έργου, το οποίο αποσκοπούσε, μεταξύ άλλων,  στην  απορροή και αποχέτευση των ομβρίων υδάτων  και  τη σύνδεση  του  υπό κατασκευή δικτύου με τον υφιστάμενο κεντρικό αγωγό αποχέτευσης ομβρίων υδάτων. Κατά συνέπεια, η  εντελλόμενη με το υπό κρίση χρηματικό ένταλμα πληρωμής δαπάνη, κατά το μέρος που αφορά στην πληρωμή εργασιών της 1ης Συμπληρωματικής σύμβασης του έργου  «Πεζοδρομήσεις Δημοτικών Οδών»,  δεν είναι νόμιμη, και, ως εκ τούτου,  το χρηματικό αυτό ένταλμα πληρωμής δεν πρέπει να θεωρηθεί.

Επισκευές σχολικών κτιρίων...Με τα δεδομένα αυτά, το Κλιμάκιο άγεται στην κρίση ότι δεν συντρέχουν εν προκειμένω οι νόμιμες προϋποθέσεις σύναψης της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης. Και τούτο, διότι, όπως γίνεται δεκτό από τη νομολογία, στην περίπτωση μη επαρκούς προσδιορισμού του τεχνικού αντικειμένου της αρχικής σύμβασης, λόγω της αδυναμίας προμέτρησής του, όπως εν προκειμένω, αποκλείεται η κατ’ εξαίρεση χορηγούμενη από το νόμο δυνατότητα σύναψης συμπληρωματικής σύμβασης για την εκτέλεση νέων εργασιών, όταν το συμβατικό ποσό έχει πλέον αναλωθεί. Επομένως, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να δικαιολογηθεί η σύναψη συμπληρωματικής σύμβασης με την αιτιολογία ότι οι επίμαχες εργασίες κατέστησαν αναγκαίες λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων κατά την εκτέλεση της αρχικής σύμβασης, καθώς το στοιχείο του απρόβλεπτου χαρακτήρα των επεμβάσεων αποτέλεσε το λόγο για τον οποίο δεν ήταν δυνατό να προσδιοριστεί ποσοτικά το αντικείμενο της αρχικής σύμβασης, και αλυσιτελώς γίνεται επίκληση των ελλείψεων της αρχικής μελέτης από την αναθέτουσα αρχή στο πλαίσιο σύναψης συμπληρωματικής σύμβασης. Τα ανωτέρω ισχύουν ανεξαρτήτως του γεγονότος ότι στην κρινόμενη περίπτωση δεν αποδεικνύεται από κανένα στοιχείο του φακέλου η συνδρομή περιστάσεων που δεν ήταν γνωστές στην αναθέτουσα αρχή κατά το χρόνο σύναψης της αρχικής σύμβασης και θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν τη σύναψη συμπληρωματικής σύμβασης (Ε.Σ. VI Τμ. 1751/2016, 6064/15, 285/2012, Ε΄ Κλ. 49/2016, 507/2012). Τέλος, εσφαλμένως η αναθέτουσα αρχή υπολαμβάνει ότι η ελεγχόμενη σύμβαση εμπίπτει στο ρυθμιστικό πεδίο των διατάξεων του άρθρου 132 και της παραγράφου 1 του άρθρου 156 του ν.4412/2016 και είναι νόμιμη, δοθέντος ότι η αξία της δεν υπερβαίνει ποσοστό 15% της αρχικής σύμβασης του έργου. Και τούτο, διότι, όπως προαναφέρθηκε, η ελεγχόμενη σύμβαση, ως παρακολούθημα της αρχικής σύμβασης, διέπεται από τις διατάξεις του ν.3669/2008, υπό τις οποίες η τελευταία συνήφθη.Κατ’ ακολουθία των ανωτέρω, το Κλιμάκιο κρίνει ότι κωλύεται η υπογραφή του υποβληθέντος για έλεγχο σχεδίου συμπληρωματικής σύμβασης, το οποίο επισυνάπτεται στην παρούσα Πράξη και αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της.