Επισκευές σχολικών κτιρίων...Με τα δεδομένα αυτά, το Κλιμάκιο άγεται στην κρίση ότι δεν συντρέχουν εν προκειμένω οι νόμιμες προϋποθέσεις σύναψης της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης. Και τούτο, διότι, όπως γίνεται δεκτό από τη νομολογία, στην περίπτωση μη επαρκούς προσδιορισμού του τεχνικού αντικειμένου της αρχικής σύμβασης, λόγω της αδυναμίας προμέτρησής του, όπως εν προκειμένω, αποκλείεται η κατ’ εξαίρεση χορηγούμενη από το νόμο δυνατότητα σύναψης συμπληρωματικής σύμβασης για την εκτέλεση νέων εργασιών, όταν το συμβατικό ποσό έχει πλέον αναλωθεί. Επομένως, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να δικαιολογηθεί η σύναψη συμπληρωματικής σύμβασης με την αιτιολογία ότι οι επίμαχες εργασίες κατέστησαν αναγκαίες λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων κατά την εκτέλεση της αρχικής σύμβασης, καθώς το στοιχείο του απρόβλεπτου χαρακτήρα των επεμβάσεων αποτέλεσε το λόγο για τον οποίο δεν ήταν δυνατό να προσδιοριστεί ποσοτικά το αντικείμενο της αρχικής σύμβασης, και αλυσιτελώς γίνεται επίκληση των ελλείψεων της αρχικής μελέτης από την αναθέτουσα αρχή στο πλαίσιο σύναψης συμπληρωματικής σύμβασης. Τα ανωτέρω ισχύουν ανεξαρτήτως του γεγονότος ότι στην κρινόμενη περίπτωση δεν αποδεικνύεται από κανένα στοιχείο του φακέλου η συνδρομή περιστάσεων που δεν ήταν γνωστές στην αναθέτουσα αρχή κατά το χρόνο σύναψης της αρχικής σύμβασης και θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν τη σύναψη συμπληρωματικής σύμβασης (Ε.Σ. VI Τμ. 1751/2016, 6064/15, 285/2012, Ε΄ Κλ. 49/2016, 507/2012). Τέλος, εσφαλμένως η αναθέτουσα αρχή υπολαμβάνει ότι η ελεγχόμενη σύμβαση εμπίπτει στο ρυθμιστικό πεδίο των διατάξεων του άρθρου 132 και της παραγράφου 1 του άρθρου 156 του ν.4412/2016 και είναι νόμιμη, δοθέντος ότι η αξία της δεν υπερβαίνει ποσοστό 15% της αρχικής σύμβασης του έργου. Και τούτο, διότι, όπως προαναφέρθηκε, η ελεγχόμενη σύμβαση, ως παρακολούθημα της αρχικής σύμβασης, διέπεται από τις διατάξεις του ν.3669/2008, υπό τις οποίες η τελευταία συνήφθη.Κατ’ ακολουθία των ανωτέρω, το Κλιμάκιο κρίνει ότι κωλύεται η υπογραφή του υποβληθέντος για έλεγχο σχεδίου συμπληρωματικής σύμβασης, το οποίο επισυνάπτεται στην παρούσα Πράξη και αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της.

Κατά συνέπεια, στον ως άνω προληπτικό έλεγχο νομιμότητας του Ελεγκτικού Συνεδρίου υπάγονται οι συμβάσεις εκείνες που δεν έχουν ακόμη συναφθεί, των οποίων η προϋπολογισθείσα δαπάνη υπερβαίνει το εκάστοτε προβλεπόμενο από την ισχύουσα νομοθεσία χρηματικό όριο υπαγωγής στον εν λόγω έλεγχο και στον έλεγχο αυτό δεν υπόκεινται τροποποιήσεις όρων σύμβασης υποβληθείσας στο προσυμβατικό έλεγχο, όταν οι τροποποιήσεις αυτές λαμβάνουν χώρα μετά τη σύναψη και κατά το στάδιο εκτέλεσης της τροποποιούμενης σύμβασης (πρβλ. Πράξη 261/2007 VI Τμ. Ε.Σ.) και δεν προκαλούν αύξηση του οικονομικού της αντικειμένου τέτοια που να υπερβαίνει το εκάστοτε θεσπιζόμενο από τις ισχύουσες διατάξεις χρηματικό όριο υπαγωγής στον προσυμβατικό έλεγχο (πρβλ. Πράξη 48/2003 VI Τμ. Ε.Σ.).

Κατά συνέπεια, στον έλεγχο αυτό δεν υπόκεινται τροποποιήσεις όρων σύμβασης υποβληθείσας στο προσυμβατικό έλεγχο, όταν οι τροποποιήσεις αυτές λαμβάνουν χώρα μετά τη σύναψη και κατά το στάδιο εκτέλεσης της τροποποιούμενης σύμβασης (πρβλ. Πράξη 261/2007 VI Τμ. Ε.Σ.) το δε οικονομικό τους αντικείμενο δεν υπερβαίνει το εκάστοτε θεσπιζόμενο από τις ισχύουσες διατάξεις χρηματικό όριο υπαγωγής στον προσυμβατικό έλεγχο (Πράξη 39/2008 VI Τμ. Ε.Σ.). Εξάλλου, αν λάβουν χώρα επανειλημμένες τροποποιητικές συμβάσεις, η επαύξηση του οικονομικού αντικειμένου που επιφέρουν θα υπολογίζεται αθροιστικά προκειμένου να κριθεί αν υπάγονται σε προσυμβατικό έλεγχο ή όχι.

Νομιμότητα του σχεδίου της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης του έργου.(...)Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στη σκέψη II της παρούσας, το Κλιμάκιο κρίνει τα εξής:α) Οι περιλαμβανόμενες στην ελεγχόμενη συμπληρωματική σύμβαση εργασίες δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο συμπληρωματικής σύμβασης, καθόσον, ενόψει της γενικής περιγραφής του τεχνικού αντικειμένου του έργου (αρχική σύμβαση) και του μη προσδιορισμού των σημείων εκτέλεσης των εργασιών, αυτές δεν καθίστανται αναγκαίες για την ολοκλήρωση και τελειοποίηση του αρχικού έργου, το οποίο άλλωστε, όπως ο τίτλος του καταδεικνύει «Συντήρηση οδικού δικτύου του Δήμου ...», δεν έχει ενιαία οικονομική και τεχνική λειτουργία, αλλά συνίσταται σε μεμονωμένες επεμβάσεις, που στην πραγματικότητα αποτελούν μικρότερα έργα, έτσι ώστε να μην μπορεί να γίνει λόγος για τελειοποίηση της αρτιότητας και λειτουργικότητας αυτού, ήτοι, η φύση του εκτελούμενου έργου είναι ασύμβατη με την έννοια των συμπληρωματικών εργασιών (ΕΣ VI Τμ. απόφ. 6064/2015, πρβλ. απόφ. 285/2012).β) Σε κάθε περίπτωση, δεν αποδεικνύεται ότι η εκτέλεση των εν λόγω εργασιών κατέστη αναγκαία λόγω απροβλέπτων περιστάσεων, μη αναγομένων στο χρόνο κατάρτισης της αρχικής σύμβασης και μη δυναμένων, αντικειμενικά, να προβλεφθούν από την αναθέτουσα αρχή. 

Συμπληρωματικές συμβάσεις,παράταση προθεσμίας.Οι περιστάσεις που επικαλείται για την αιτιολόγηση του απρόβλεπτου η αναθέτουσα αρχή, η οποία φέρει και το σχετικό βάρος απόδειξης (βλ. αποφ. VI Τμ. Ελ. Συν. 2066/2010, 3359, 3357, 2502, 1780/2009), δεν πρέπει να απορρέουν από δική της ευθύνη (βλ. απόφ. VI Τμ. Ελ. Συν. 707/2010). Περαιτέρω, δεν μπορούν σε καμιά περίπτωση να θεωρηθούν ως «συμπληρωματικές εργασίες» οφειλόμενες σε απρόβλεπτα γεγονότα εκείνες που αφορούν σε επέκταση του τεχνικού αντικειμένου του έργου ή στη βελτίωση της ποιότητάς του, καθόσον είναι ανεπίτρεπτη η εκ των υστέρων μεταβολή του αντικειμένου του έργου, που δεν ήταν γνωστή στο σύνολο των διαγωνιζομένων κατά την υποβολή της προσφοράς τους και δεν αποτέλεσε τη βάση της διαδικασίας ανάδειξης αναδόχου (βλ. Πρ. VI Τμ. Ελ. Συν. 232, 216, 198, 192 και 98/2006, 108/2007, απόφ. VI Τμ. Ελ. Συν. 2069/2010). Ομοίως, δεν αποτελούν απρόβλεπτες περιστάσεις η εφαρμογή νέων κανονισμών και κανόνων, συνεπεία των οποίων δεν τροποποιείται η όλη κατασκευή και οι οποίοι καθιερώθηκαν ως υποχρεωτικοί μετά την ανάθεση του έργου, καθώς και παραλείψεις ή σφάλματα της προμέτρησης της μελέτης, καθόσον οι εργασίες που οφείλονται στα ανωτέρω καλύπτονται αποκλειστικά από το κονδύλιο των απροβλέπτων που περιλαμβάνεται στην αρχική σύμβαση (βλ. αποφ. VI Τμ. Ελ. Συν. 2066, 286, 285/2010, 3359, 3357, 2502, 1780/2009). Τέλος, η απόφαση του αρμοδίου οργάνου περί προσφυγής στην παραπάνω διαδικασία ανάθεσης πρέπει, ως εκ της φύσεώς της, να είναι ειδικώς και επαρκώς αιτιολογημένη, ώστε να καθίσταται εφικτός από το Ελεγκτικό Συνέδριο ο έλεγχος νομιμότητάς της (βλ. αποφ. VI Τμ. 2066, 286, 285, 136/2010).

ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΟΔΩΝ.(...)Εξάλλου, δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να θεωρηθούν ως «συμπληρωματικές εργασίες», οφειλόμενες σε απρόβλεπτα γεγονότα, εκείνες που αφορούν σε επέκταση του τεχνικού αντικειμένου του έργου ή στη βελτίωση της ποιότητάς του με υλικά ή μεθόδους μη προδιαγραφόμενες στα οικεία συμβατικά τεύχη, διότι θεωρείται ανεπίτρεπτη εκ των υστέρων μεταβολή του αντικειμένου του έργου, καθόσον δεν ήταν γνωστή στο σύνολο των διαγωνιζομένων κατά την υποβολή της προσφοράς τους και δεν αποτέλεσε τη βάση της διαδικασίας ανάδειξης αναδόχου (ΕλΣυν Τμ. Μείζ. Επτ. Σύνθ. 343/2019, 1317, 983/2018, 1146, 682/2017, 2229, 410/2016, 6023, 5247/2015, 4001, 3998/2013, 3205, 3030/2011, VI Τμ. 1297/2019, 1884, 1011, 50/2018, 1343, 27/2017, 5002/2013, πρβλ. ΔΕΕ απόφαση της 27.10.2011, C-601/2010, Επιτροπή κατά Ελληνικής Δημοκρατίας). Ωστόσο, δεν συνιστούν ανεπίτρεπτη μεταβολή του φυσικού αντικειμένου του έργου οι τροποποιήσεις που επιβάλλονται από απρόβλεπτες περιστάσεις, εφόσον κρίνονται απολύτως αναγκαίες για την αντιμετώπιση των περιστάσεων αυτών και δεν μεταβάλλουν τον λειτουργικό προορισμό του αρχικού έργου (ΕλΣ Τμ. Μείζ. - Επτ. Συνθ. 1378/2017, 4483/2013).Για τους λόγους αυτούς Κωλύεται η υπογραφή του σχεδίου της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης του έργου «ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΟΔΩΝ ΣΧΕΔΙΟΥ ΠΟΛΕΩΣ ..», 

Ως απρόβλεπτες περιστάσεις θεωρούνται αιφνίδια πραγματικά γεγονότα, που δεν ανάγονται στο χρόνο κατάρτισης της αρχικής σύμβασης και τα οποία, παρότι η μελέτη (οριστική ή προμελέτη) με βάση την οποία προσδιορίσθηκε το τεχνικό αντικείμενο του έργου υπήρξε πλήρης και ακριβής, αντικειμενικά δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθούν, σύμφωνα με τους κανόνες της ανθρώπινης εμπειρίας και λογικής και να ενταχθούν στο αρχικό έργο και τη συναφθείσα σύμβαση. Οι περιστάσεις που επικαλείται για την αιτιολόγηση του απρόβλεπτου η αναθέτουσα αρχή, η οποία φέρει και το σχετικό βάρος απόδειξης (βλ. αποφ. VI Τμ. Ελ. Συν. 2066/2010, 3359, 3357, 2502, 1780/2009), δεν πρέπει να απορρέουν από δική της ευθύνη (βλ. απόφ. VI Τμ. 707/2010). Περαιτέρω, δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να θεωρηθούν ως «συμπληρωματικές εργασίες» οφειλόμενες σε απρόβλεπτα γεγονότα εκείνες που αφορούν σε επέκταση του τεχνικού αντικειμένου του έργου ή στη βελτίωση της ποιότητάς του, καθόσον είναι ανεπίτρεπτη η εκ των υστέρων μεταβολή του αντικειμένου του έργου, που δεν ήταν γνωστή στο σύνολο των διαγωνιζομένων, κατά την υποβολή της προσφοράς τους, και δεν αποτέλεσε τη βάση της διαδικασίας ανάδειξης αναδόχου (βλ. πράξεις VI Τμ. Ελ. Συν. 98, 192, 197, 216 και 232/2006, 108/2007, 2069/2010). Ομοίως δεν αποτελούν απρόβλεπτες περιστάσεις η εφαρμογή νέων κανονισμών και κανόνων, συνεπεία των οποίων δεν τροποποιείται η όλη κατασκευή και οι οποίοι καθιερώθηκαν ως υποχρεωτικοί μετά την ανάθεση του έργου καθώς και παραλείψεις ή σφάλματα της προμέτρησης της μελέτης καθόσον οι εργασίες, που οφείλονται στα ανωτέρω, καλύπτονται αποκλειστικά από το κονδύλιο των απροβλέπτων που περιλαμβάνεται στην αρχική σύμβαση (πρ.Ε΄ Κλιμ 350/2010). Τέλος, η απόφαση του αρμοδίου οργάνου περί προσφυγής στην παραπάνω διαδικασία ανάθεσης πρέπει, ως εκ της φύσεώς της, να είναι ειδικώς και επαρκώς αιτιολογημένη, ώστε να καθίσταται εφικτός από το Ελεγκτικό Συνέδριο ο έλεγχος νομιμότητάς της (βλ. αποφ. VI Τμ Ελ. Συν. 2066, 285-6, 136/2010).

Αντικατάσταση φωτιστικών σωμάτων...Με δεδομένα τα ανωτέρω και σύμφωνα με όσα έγιναν ερμηνευτικώς δεκτά στις σκέψεις 2 έως 5, το Κλιμάκιο κρίνει ότι η σύναψη της ελεγχόμενης 1ης συμπληρωματικής σύμβασης στερείται νόμιμου ερείσματος, διότι δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις των διατάξεων των άρθρων 132 παρ. 1 περ. γ και 156 παρ. 1 του ν.4412/2016. Και τούτο, διότι, στο συγκεκριμένο έργο, όπου γίνεται ενδεικτική απαρίθμηση των οδών στις οποίες πρόκειται να εκτελεστεί, με τον προσδιορισμό και την κοστολόγηση μόνον των κατ’ εκτίμηση απαιτούμενων για την υλοποίησή του εργασιών και υλικών, χωρίς να έχει προηγηθεί ακριβής καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης του δικτύου ηλεκτροφωτισμού, η γενική αυτή περιγραφή του τεχνικού αντικειμένου δεν δύναται να επιτρέψει την ανάθεση εκτέλεσης εργασιών και σε επιπλέον οδούς από τις αρχικά (έστω και ενδεικτικά) προσδιορισθείσες, μέσω της σύναψης συμπληρωματικής σύμβασης και καθ’ υπέρβαση της αρχικής συμβατικής δαπάνης, καθώς αυτό θα αποτελούσε ανεπίτρεπτη επέκταση του φυσικού αντικειμένου του και διαφοροποίηση των δεδομένων επί των οποίων αναπτύχθηκε ο ανταγωνισμός και διαμορφώθηκαν οι προσφορές των συμμετεχόντων οικονομικών φορέων στη διαγωνιστική διαδικασία ανάθεσης του έργου (σχετ. ΕλΣ VI Τμ. 6064/2015, 285/2012, Ε΄ Κλ. 44/2016, 507/2012). Επιπροσθέτως, η ίδια η φύση του έργου, που συνιστά επέμβαση σε υφιστάμενο δίκτυο ηλεκτροφωτισμού, με διαρκείς ανάγκες συντήρησης (οι οποίες, σε συνδυασμό με το δυναμικό φαινόμενο εμφάνισης βλαβών, δεν επιτρέπουν τον εκ των προτέρων επακριβή προσδιορισμό των προς εκτέλεση ποσοτήτων εργασιών και των προς προμήθεια υλικών), έχει ως συνέπεια το αντικείμενό του να εξαντλείται απολογιστικά με την εκτέλεση των απαιτούμενων κατά τον χρόνο υλοποίησής του εργασιών και την ανάλωση του συμβατικού τιμήματος, ενώ τυχόν ανάγκη αποκατάστασης επιγενόμενων βλαβών και ζημιών, που προκαλεί δαπάνη που υπερβαίνει το ως άνω ποσό, αποτελεί αντικείμενο νέας εργολαβίας. Σε κάθε δε περίπτωση δεν παρατίθεται στην απόφαση έγκρισης σύναψης της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης πλήρης και αναλυτική αιτιολογία των απρόβλεπτων περιστάσεων που επιβάλλουν τη σύναψή της. Η αόριστη επίκληση ατυχημάτων και έκτακτων καιρικών φαινομένων, χωρίς αυτά να προσδιορίζονται χρονικά, καίτοι ζητήθηκε με την 22/2021 αναβλητική Πράξη, και χωρίς να προσκομίζονται σχετικά δελτία συμβάντων ή καταγραφής των ζημιών, από τα οποία να προκύπτουν οι επιπτώσεις τους στην επαύξηση ποσοτήτων υλικών και εργασιών, δεν επαρκούν για να στοιχειοθετήσουν την ανάγκη τροποποίησης της αρχικής σύμβασης.(...)Κατ’ ακολουθία των ανωτέρω, η σύναψη της ελεγχόμενης συμπληρωματικής σύμβασης δεν είναι νόμιμη και, για τον λόγο αυτό, κωλύεται η υπογραφή της.

ΔΕΝ ΑΝΑΚΛΗΘΗΚΕ ΜΕ ΤΗΝ ΕΣ/ΤΜ.ΕΒΔΟΜΟ/915/2021

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:Ανεξαρτήτως των ανωτέρω, το Κλιμάκιο επισημαίνει και τα ακόλουθα: α) στην περίπτωση έργων αποκατάστασης/συντήρησης φθορών, βλαβών και εν γένει μελλοντικών πιθανών προβλημάτων στο οδικό δίκτυο αρμοδιότητας της οικείας Περιφέρειας, δεδομένου ότι ο προγραμματισμός και η ακριβής προμέτρηση/περιγραφή των προς εκτέλεση εργασιών είναι δυσχερής, καθόσον οι φθορές είναι ένα μέγεθος δυναμικό, το οποίο μεταβάλλεται καθημερινά με την επίδραση των φορτίων κυκλοφορίας, των καιρικών συνθηκών και της φυσιολογικής φθοράς των υλικών, ενδείκνυται ως τρόπος ανάθεσής τους η, διαγραφόμενη στο άρθρο 39 του ν.4412/2016, διαδικασία σύναψης συμφωνίας - πλαίσιο. Τούτο, διότι η συγκεκριμένη διαδικασία θεραπεύει τις αδυναμίες κατάφασης περί της ωριμότητας εκτέλεσης των έργων αυτών, που καλύπτουν επαναλαμβανόμενες και κατ’ αρχήν προβλέψιμες κατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων ανάγκες, η ακριβής ποσότητα όμως των οποίων, η χρονική στιγμή και ο τόπος επέλευσής τους, εντός των ορίων της χωρικής αρμοδιότητας μιας Περιφέρειας, είναι άδηλα, β) ενόψει της γενικής περιγραφής του τεχνικού αντικειμένου του έργου και του μη προσδιορισμού των σημείων εκτέλεσης των εργασιών του, δεν είναι δυνατή η σύναψη συμπληρωματικής σύμβασης κατά την εκτέλεση των εργασιών αυτών (βλ. ΕλΣυν VI Τμ. 6064/2015, Ε΄ Κλ. 159, 120/2021 και εκεί παρατιθέμενη νομολογία).

Στον προσυμβατικό έλεγχο νομιμότητας του Ελεγκτικού Συνεδρίου υποβάλλονται οι ουσιώδεις τροποποιήσεις προγραμματικών συμβάσεων που έχουν προηγουμένως υποβληθεί στον ίδιο έλεγχο, ανεξαρτήτως μάλιστα του αν με τις τροποποιητικές συμβάσεις προκαλείται αύξηση του οικονομικού αντικειμένου της αρχικής προγραμματικής σύμβασης που υπερβαίνει το χρηματικό όριο υπαγωγής στον έλεγχο αυτόν (βλ. ΕΣ VI Τμ. αποφ. 2552/2013, 2440/2012, Ε΄ Κλιμ. Πράξ. 196/2015, 152/2014).(...) Με τα δεδομένα αυτά και αφού στο άρθρο 8 της αρχικής, από 31.7.2014, προγραμματικής σύμβασης, που υποβλήθηκε ήδη σε προσυμβατικό έλεγχο νομιμότητας από το Κλιμάκιο τούτο, προβλεπόταν η δυνατότητα παράτασής της για δύο (2) επιπλέον έτη, ενώ, εξάλλου, με το άρθρο 9 αυτής προβλεπόταν η δυνατότητα τροποποίησης των όρων αυτής -πλην του αντικειμένου και του τρόπου εκτέλεσης του έργου- κατόπιν συμφωνίας των συμβαλλομένων μερών, το Κλιμάκιο δεν διαπιστώνει ουσιώδεις νομικές πλημμέλειες που να κωλύουν την υπογραφή του ελεγχόμενου σχεδίου σύμβασης, το οποίο συνιστά αναπόσπαστο τμήμα της παρούσας Πράξης.