ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ:Με τα δεδομένα αυτά, από το προπαρατεθέν περιεχόμενο της ελεγχόμενης σύμβασης προκύπτει ότι αυτή δεν φέρει τα χαρακτηριστικά της προγραμματικής συμφωνίας του άρθρου 100 του ν. 3852/2010, αλλά συνιστά κατ’ ουσίαν απευθείας ανάθεση εξ επαχθούς αιτίας δημόσιας σύμβασης υπηρεσιών από το Δήμο στο Κέντρο Ερευνών Πανεπιστημίου …. Και τούτο διότι τα συμβαλλόμενα μέρη δεν συμπράττουν ισόρροπα, εκκινώντας από κοινή αφετηρία, με σκοπό την εκτέλεση κοινά εξυπηρετούμενου δημόσιου σκοπού, αλλά επιδιώκουν την ικανοποίηση όλως διακριτών και αντιθέτων συμφερόντων, καθόσον ο Δήμος ..., λειτουργώντας ως Αναθέτουσα Αρχή (η οποία ασκεί εποπτεία κατά την εκτέλεση των υπηρεσιών) αποσκοπεί στην αναβάθμιση της πληροφοριακής υποδομής και στον έλεγχο των δεδομένων του υφιστάμενου Γεωγραφικού Πληροφοριακού Συστήματος (GIS), προκειμένου αφενός το σύστημα αυτό να καταστεί πιο ελκυστικό προς τις υπηρεσίες του που το χρησιμοποιούν και αφετέρου να εξασφαλισθεί η έγκυρη πληροφόρηση και η βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τον πολίτη, το δε Κέντρο Ερευνών Πανεπιστημίου … επέχει θέση κοινού αντισυμβαλλομένου (στην από 15/2013 σχετική μελέτη αναφέρεται ως «ανάδοχος») που ελέγχεται ως προς την προσήκουσα εκπλήρωση της σύμβασης και σκοπεί στη λήψη του καθορισμένου συμβατικού ανταλλάγματος.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ:Μη νόμιμη η καταβολή μέρους συμφωνηθείσας αμοιβής από Δημοτική Επιχείρηση σε ανώνυμη αναπτυξιακή εταιρεία για την εκτέλεση προγραμματικής σύμβασης, με αντικείμενο την παροχή υπηρεσιών τεχνικού συμβούλου, καθόσον: α) η ελεγχόμενη σύμβαση δεν φέρει τα χαρακτηριστικά της προγραμματικής συμφωνίας του άρθρου 100 του Ν. 3852/2010, διότι τα συμβαλλόμενα μέρη δεν συμπράττουν ισόρροπα εκκινώντας από κοινή αφετηρία, με σκοπό την εκτέλεση κοινά εξυπηρετούμενου δημόσιου σκοπού, αλλά επιδιώκουν την ικανοποίηση όλως διακριτών και αντίθετων συμφερόντων και β) η κρινόμενη σύμβαση δεν αποτελεί γνήσια προγραμματική σύμβαση, αλλά κοινή εξ επαχθούς αιτίας δημόσια σύμβαση, η φύση της οποίας δεν αναιρείται από το γεγονός ότι ο αντισυμβαλλόμενος της Δημοτικής Επιχείρησης είναι η ανώνυμη αναπτυξιακή εταιρεία, δηλαδή φορέας που αποτελεί και ο ίδιος αναθέτουσα αρχή. Σύμφωνα δε με το αντικείμενό της, αυτή αφορά σε παροχή εξειδικευμένων υπηρεσιών επίβλεψης της εκτέλεσης έργων, για την ανάθεση των οποίων έπρεπε να τύχουν εφαρμογής οι διατάξεις του ν. 3316/2005, οι οποίες καθιερώνουν ως κανόνα τη διενέργεια ανοικτού διαγωνισμού, διότι η απευθείας ανάθεση αυτών, χωρίς δημοσίευση προκήρυξης δεν βρίσκει έρεισμα στις διατάξεις του άρθρου 10 του νόμου αυτού.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ:Μη νόμιμη η καταβολή δαπάνης υπέρ της Κοινωφελούς Δημοτικής Επιχείρησης Δήμου σε εκτέλεση προγραμματικής σύμβασης μεταξύ του Δήμου και της ανωτέρω Δημοτικής Επιχείρησης, καθόσον κατά παράβαση των άρθρων 225 του ν. 3463/2006 και 100 του ν. 3852/2010, αντικείμενο της σύμβασης δεν είναι η παροχή εκ μέρους της Κοινωφελούς Επιχείρησης υπηρεσιών ή έργου με αναπτυξιακό χαρακτήρα, επιπλέον δε η σύμβαση δεν έχει το ελάχιστο εκ του νόμου αναγκαίο περιεχόμενο, αφού δεν προβλέπονται εκατέρωθεν υποχρεώσεις των αντισυμβαλλόμενων μερών.

Προγραμματική σύμβαση.(..) με αντικείμενο την υποστήριξη του Δήμου για την εκπόνηση του Σχεδίου Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας.(..)Με αυτά τα δεδομένα, η ως άνω σύμβαση επί της οποίας ερείδεται η ελεγχόμενη δαπάνη αποτελεί γνήσια προγραμματική σύμβαση, καθώς τα συμβαλλόμενα μέρη αποτελούν δημόσιους φορείς που εκκινούν από κοινή αφετηρία συμφερόντων και συμπράττουν -κατά τις δυνατότητες εκάστου- ισόρροπα στην επίτευξη του αντικειμένου της σύμβασης, το οποίο συνάπτεται με το σκοπό δημοσίου συμφέροντος της ορθολογικής και αποτελεσματικής ρύθμισης των αστικών συγκοινωνιών. Περαιτέρω, ορίζεται κατά τρόπο σαφή και αναλυτικό ο προϋπολογισμός και το χρονοδιάγραμμα της σύμβασης, συγκροτείται η απαραίτητη κοινή Επιτροπή Παρακολούθησης και ορίζονται ρήτρες για την περίπτωση αθέτησης των συμβατικών υποχρεώσεων από τα συμβαλλόμενα μέρη, σύμφωνα με το άρθρο 100 του ν. 3852/2010. Ενόψει δε του προγραμματικού χαρακτήρα της σύμβασης, δεν έχει εφαρμογή το άρθρο 209 παρ. 4 του ν. 3463/2006, που αφορά στις απευθείας αναθέσεις εκπόνησης μελετών και τις σχετικώς εξ επαχθούς αιτίας συναπτόμενες συμβάσεις. Κατ’ ακολουθία, η σύναψη της ελεγχόμενης σύμβασης είναι νόμιμη και το υπό κρίση χρηματικό ένταλμα πρέπει να θεωρηθεί.

Δυνατότητα σύναψης προγραμματικής (υποστηρικτικής) σύμβασης του άρθρου 100 του ν. 3852/2010 – Έννοια και σκοπός της σύμβασης αυτής.Η Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής δεν μπορεί να υπογράψει νόμιμα προγραμματική σύμβαση του άρθρου 100 του ν. 3852/2010 με αντισυμβαλλόμενη τη μη κερδοσκοπική εταιρεία με την επωνυμία “Δίκτυο Αειφόρων Νήσων Αιγαίου” (“ΔΑΦΝΗ”), προκειμένου η εταιρεία αυτή να την υποστηρίξει τεχνικά στην υλοποίηση μελετών Δήμων, που είναι μέλη του Δικτύου, σε εκτέλεση προγραμματικών συμβάσεων που έχουν συναφθεί, μεταξύ της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής και των Δήμων αυτών, με βάση το άρθρο 68 παρ. 4β του π.δ/τος 13/2018, επειδή η σύμβαση αυτή αποτελεί “σύμβαση παροχής υπηρεσιών”, για την οποία προβλέπεται από το νόμο διαγωνιστική διαδικασία ανάθεσης και γενικά διαφορετικές προϋποθέσεις σύναψής της και όχι “προγραμματική σύμβαση”. (ομόφ.)

Προγραμματική σύμβαση...Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα εκτέθηκαν ανωτέρω, το Κλιμάκιο κρίνει ότι η υπό κρίση προγραμματική σύμβαση έχει το προβλεπόμενο από τις διατάξεις του άρθρου 100 του ν. 3852/2010 ελάχιστο αναγκαίο περιεχόμενο και, ως εκ τούτου, δεν συντρέχει νόμιμος λόγος που να κωλύει την υπογραφή της.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ:Με τα δεδομένα αυτά, από τη μνημονευθείσα στην προηγούμενη σκέψη 285/27.6.2012 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου ... προκύπτει ότι, με την, από 16.10.2012, σύμβαση, η οποία συνήφθη με πρωτοβουλία του Δήμου, ο τελευταίος απέβλεψε στην υλοποίηση του αναφερόμενου σ’ αυτή «έργου», με την ανάθεσή του στο Πανεπιστήμιο …, προκειμένου να αντιμετωπιστούν συγκεκριμένες κυκλοφοριακές ανάγκες στην πόλη της .... Όπως δε προκύπτει από την, από 16.10.2012, σύμβαση, η συμβολή του Δήμου, στο πλαίσιο αυτής, περιορίζεται ουσιαστικά στην πραγμάτωση του οικονομικού αντικειμένου αυτής (βλ. άρθρο 5), ενώ από την πλευρά του, το Πανεπιστήμιο … υποχρεούται, έναντι καταβολής του συγκεκριμένου ανταλλάγματος από το Δήμο (20.000,00 ευρώ), στην εκτέλεση, από τα μέλη υπηρεσιακής μονάδας του, ήτοι το Σπουδαστήριο Τεχνικής Μεταφορών και Κυκλοφορίας της Σχολής …, του ανατεθέντος με την ως άνω σύμβαση αντικειμένου. Συνεπώς, τόσο, από την άποψη των προβλεπόμενων στη σύμβαση δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των συμβαλλομένων μερών όσο, και από πλευράς των αναφερομένων σε αυτήν οικονομικών μεταβιβάσεων, η σύμβαση αυτή - η υλοποίηση του συμβατικού αντικειμένου της οποίας εξαντλείται με την εκτέλεσή της - δεν φέρει κατά τη κρίση του Κλιμακίου το χαρακτήρα προγραμματικής συμφωνίας του άρθρου 100 του ν. 3852/2010, αφού τα μέρη δεν συμπράττουν ισόρροπα, ούτε εκκινούν από την ίδια αφετηρία συμφερόντων, με σκοπό την εκτέλεση κοινά εξυπηρετούμενου δημόσιου σκοπού..

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ:Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στη μείζονα σκέψη της παρούσης Πράξεως: Α) Η ελεγχόμενη σύμβαση δεν φέρει τα χαρακτηριστικά της προγραμματικής συμφωνίας του άρθρου 100 του Ν. 3852/2010 διότι τα συμβαλλόμενα μέρη δεν συμπράττουν ισόρροπα, εκκινώντας από κοινή αφετηρία, με σκοπό την εκτέλεση κοινά εξυπηρετούμενου δημόσιου σκοπού, αλλά επιδιώκουν την ικανοποίηση όλως διακριτών και αντιθέτων συμφερόντων,...Β) Σύμφωνα με το περιεχόμενό της, η ελεγχόμενη, από 22.9.2014 σύμβαση, στερείται αυτοτέλειας, αλλά είναι το αναγκαίο παρακολούθημα της πρώτης, από 28.2.2014 φερόμενης ως προγραμματικής σύμβασης,..Γ) Το αντικείμενο της ελεγχόμενης σύμβασης, δεν θα μπορούσε να εκτελεσθεί από το προσωπικό που στελεχώνει την Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου, αφενός διότι προϋποθέτει την ύπαρξη εργαστηρίων για την πραγματοποίηση μετρήσεων, δοκιμών και ελέγχων, υλικοτεχνική δηλαδή υποδομή που δεν διαθέτει ο Δήμος..Δ) . Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω, εφόσον η σύναψη της από 22.9.2014 σύμβασης δεν είναι νόμιμη, διότι δεν συνιστά προγραμματική σύμβαση, αλλά υποκρύπτει μη νόμιμη απευθείας ανάθεση του αντικειμένου της από το Δήμο ... στο …, αυτή δεν μπορεί να αποτελέσει νόμιμο έρεισμα για την καταβολή (μέσω του Ειδικού Λογαριασμού) στο φερόμενο ως δικαιούχο ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα, της συμφωνηθείσας αμοιβής του και, ως εκ τούτου, το χρηματικό ένταλμα, με το οποίο εντέλλεται η τοιαύτη πληρωμή δεν πρέπει να θεωρηθεί.Ο Ειδικός Λογαριασμός Κονδυλίων Έρευνας δεν αποτελεί αντισυμβαλλόμενο του Δήμου ..., αλλά το μέσο (το Λογαριασμό), στον οποίο καταβάλλεται το τίμημα που προορίζεται για τον μόνο αντισυμβαλλόμενο, το ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα (…)

Προγραμματικές συμβάσεις.(...) Από τις προπαρατεθείσες διατάξεις συνάγεται ότι οι προγραμματικές συμβάσεις του άρθρου 100 του ν. 3852/2010, τις οποίες μπορούν να συνάπτουν και οι Περιφέρειες με τους Δήμους, είναι συμφωνίες που θέτουν το γενικό πλαίσιο για την άσκηση της συγκεκριμένης κάθε φορά δραστηριότητας που περιγράφεται σε αυτές και έχουν ως σκοπό την πραγματοποίηση δράσεων με τοπικό χαρακτήρα για την ανάπτυξη μίας περιοχής (οικονομική, περιβαλλοντική, πολιτιστική) και την εν γένει βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων της. Επίσης, με τις προγραμματικές συμβάσεις διευκολύνεται η μελέτη και εκτέλεση έργων καθώς και η παροχή υπηρεσιών με αναπτυξιακό χαρακτήρα σε τοπικό επίπεδο, προκειμένου να παρακαμφθούν τυχόν ελλείψεις σε εμπειρία, προσωπικό ή οικονομοτεχνικά μέσα, ανεπάρκεια σε υλικοτεχνική υποδομή, αλληλοεπικαλύψεις αρμοδιοτήτων και άλλοι ανασταλτικοί παράγοντες που δυσχεραίνουν ή επιβραδύνουν την  εκτέλεση των έργων και καθυστερούν την ανάπτυξη των περιοχών αυτών, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι δυνατή η μετατροπή του θεσμού της προγραμματικής σύμβασης σε εργαλείο καταστρατήγησης των κείμενων διατάξεων, ιδίως αυτών που αφορούν την κατανομή των αρμοδιοτήτων των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης (βλ. VI ΤμΕλΣυν 3236/2013, 4143/2013, 3566/2014 (...) Το εν λόγω έργο μπορεί νομίμως να υλοποιηθεί από τις υπηρεσίες της Περιφέρειας…, που διαθέτουν την πληρέστερη τεχνογνωσία και επαρκέστερη εμπειρία συγκριτικά με οποιονδήποτε άλλο φορέα της Περιφέρειας, χωρίς η επίμαχη σύμβαση να συνιστά μέσο καταστρατήγησης των διατάξεων που ορίζουν ότι οι Δήμοι είναι αρμόδιοι για την κατασκευή των αποχετευτικών δικτύων (βλ. άρθρο 75 του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων, που κυρώθηκε με το άρθρο πρώτο του ν. 3463/2006 - ΦΕΚ Α΄ 114), καθώς η αρμοδιότητα αυτή αφορά τα έργα που εκτελούνται αποκλειστικά μέσα στην εδαφική τους περιφέρεια και δεν έχουν ευρύτερο διαδημοτικό ή πολύ περισσότερο διαπεριφερειακό χαρακτήρα. Επομένως, η ελεγχόμενη σύμβαση, η οποία επισυνάπτεται, αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της παρούσας και έχει το κατά νόμο αναγκαίο περιεχόμενο, μπορεί να υπογραφεί. 

ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ Προγραμματική σύμβαση πολιτισμικής ανάπτυξης :Με τα δεδομένα αυτά και ειδικότερα με βάση το προεκτεθέν περιεχόμενό της, το Κλιμάκιο κρίνει ότι η ελεγχόμενη σύμβαση συνιστά προγραμματική σύμβαση του άρθρου 100 του ν. 3852/2010. Τούτο, δε, διότι η σύμβαση αυτή δεν έχει ως μοναδικό αντικείμενο την άσκηση ή την υποστήριξη της ασκήσεως συγκεκριμένης αρμοδιότητας ενός από τα συμβαλλόμενα μέρη από το άλλο, αλλά τον καθορισμό του πλαισίου της συνεργασίας των μερών, με την ανάληψη συγκεκριμένου αντικειμένου και συγκεκριμένων υποχρεώσεων από καθένα από αυτά, ώστε, διά της συνενώσεως των μέσων που διαθέτει το κάθε μέρος, να υλοποιηθεί η Πράξη που αποτελεί αντικείμενο της ελεγχόμενης συμβάσεως. Κατόπιν τούτων, η σύμβαση αυτή παραδεκτώς εισάγεται στο Ελεγκτικό Συνέδριο για τη διενέργεια προσυμβατικού ελέγχου νομιμότητας, σύμφωνα με τα άρθρα 36 του Κώδικα Νόμων για το Ελεγκτικό Συνέδριο (ο οποίος κυρώθηκε με το άρθρο 1 του ν. 4129/2013), 100 και 278 του ν. 3852/2010. Εξάλλου, όσον αφορά την καθ’ ύλην αρμοδιότητα του παρόντος Κλιμακίου, το Κλιμάκιο κρίνει ότι, ανεξαρτήτως του γεγονότος ότι δεν έχουν τεθεί ενώπιόν του επαρκή στοιχεία από τα οποία να προκύπτει με βεβαιότητα ότι η Πράξη «Αποκάλυψη Κοινοχρήστων Χώρων Παλαιού Χωριού – Δημιουργία Δανειοθαλάμου Δομικών Λίθων», έχει το χαρακτήρα συμβάσεως έργου κατά την έννοια των διατάξεων του άρθρου 2 παρ. 6 και 7 του ν. 4412/2016 και όχι υπηρεσιών, πρέπει, για λόγους οικονομίας της διαδικασίας, η υποβληθείσα προς έλεγχο σύμβαση να κρατηθεί και να ελεγχθεί από το Κλιμάκιο τούτο. Περαιτέρω, επί της νομιμότητας του υποβληθέντος σχεδίου συμβάσεως το Κλιμάκιο κρίνει ότι η ελεγχόμενη σύμβαση, με βάση το προεκτεθέν περιεχόμενό της (βλ. σκ. ΙΙΙ), συνιστά προγραμματική σύμβαση πολιτισμικής ανάπτυξης, κατά την έννοια του άρθρου 100 παρ. 1 και 5 του ν. 3852/2010. Τούτο, δε, διότι οι εργασίες που προβλέπονται σ’ αυτήν αποσκοπούν στη διάσωση των παραδοσιακών στοιχείων αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος του παλαιού οικισμού του Αγίου Ευστρατίου, τμήμα του οποίου, κατά τα γνωστά στο Κλιμάκιο, έχει χαρακτηρισθεί παραδοσιακό με το π.δ/μα της 13ης.1.2005 (ΦΕΚ Δ΄ 171/16.2.2005), η δε διατήρηση των λιθόκτιστων όγκων των κτισμάτων του παραδοσιακού οικισμού επιβάλλεται ρητώς μεταξύ των υποχρεώσεων που επιβάλλονται με το ανωτέρω π.δ/μα (βλ. άρθρο 2 αυτού). Επιπλέον, οι εν λόγω εργασίες εντάσσονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο εργασιών με στόχο τη διατήρηση, αποκατάσταση - ανάπλαση, προστασία και ανάδειξη του παραδοσιακού οικισμού του Αγίου Ευστρατίου, αποτελώντας την πρώτη φάση των εργασιών αυτών (βλ. σχ. άρθρο 2 της συμβάσεως). Ως εκ τούτου, για τη νόμιμη σύναψη της συμβάσεως αυτής, είναι υποχρεωτική, σύμφωνα με τις προμνησθείσες διατάξεις της παραγράφου 5 του άρθρου 100 του ν. 3852/2010, η συμμετοχή σε αυτή και του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, προϋπόθεση η οποία δεν τηρείται εν προκειμένω. Επιπροσθέτως, η γενική αναφορά στο άρθρο 5 του σχεδίου ότι ο συνολικός χρόνος διάρκειας της συμβάσεως, ο οποίος ανέρχεται στα 4 έτη, κατανέμεται σε: i) 12 μήνες για τη σύναψη της εκτελεστικής συμβάσεως και ii) 30 μήνες για την υλοποίηση – ολοκλήρωση αυτής, δεν πληροί την απαίτηση του νομοθέτη για τον καθορισμό χρονοδιαγράμματος, το οποίο πρέπει να περιέχει αναλυτικό χρονικό προγραμματισμό των επιμέρους δράσεων που απαρτίζουν το συμβατικό αντικείμενο της υλοποιούμενης Πράξεως (πρβλ. Ελ.Συν. Ε΄ Κλιμ. 24/2018, 398, 354, 227, 168, 13/2017, 451/2016, 111/2015).