Η Πράξη 203/2025 του Ε' Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου έκρινε τη νομιμότητα του σχεδίου της 3ης συμπληρωματικής σύμβασης για το έργο του Δήμου Αθηναίων «Αποκαταστάσεις – ανακατασκευές – αναπλάσεις κοινοχρήστων χώρων του Δ.Α.». Η δαπάνη της 3ης συμπληρωματικής σύμβασης ανέρχεται σε 39.400,00 ευρώ (χωρίς ΦΠΑ). Η αύξηση αυτή αφορά την επαύξηση της απολογιστικής δαπάνης για τη διαχείριση Αποβλήτων Εκσκαφών, Κατασκευών και Κατεδαφίσεων (Α.Ε.Κ.Κ.), καθώς και λοιπές απολογιστικές εργασίες, που προέκυψαν λόγω της επείγουσας ανάγκης ανακατασκευής διαδρόμων στο Γ' Κοιμητήριο και άλλων επικίνδυνων βλαβών. Το Κλιμάκιο έκρινε ότι οι εργασίες πληρούν σωρευτικά τις προϋποθέσεις του ν.4412/2016, διότι είναι απαραίτητες για την ολοκλήρωση, δεν μπορούν να διαχωριστούν τεχνικά/οικονομικά, και το συνολικό ποσό των συμπληρωματικών συμβάσεων (49,99%) δεν υπερβαίνει το 50% της αρχικής σύμβασης. Συνεπώς, δεν κωλύεται η υπογραφή της.

Συμπληρωματική σύμβαση. Εργασίες δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο συμπληρωματικής σύμβασης, καθόσον δεν οφείλονται σε αιφνίδια πραγματικά γεγονότα που δεν ανάγονται στο χρόνο κατάρτισης της αρχικής σύμβασης, αλλά στη διαφοροποίηση της στατικής μελέτης εφαρμογής από την οριστική μελέτη, δηλαδή σε προφανείς παραλείψεις και σφάλματα της τελευταίας, με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατή η κάλυψή τους με συμπληρωματική σύμβαση, αλλά μόνο από το κονδύλι των απροβλέπτων της αρχικής σύμβασης. Οι λοιπές εργασίες συνιστούν επέκταση του τεχνικού αντικειμένου του έργου, αφού το τελευταίο αφορούσε στην επαναφορά του διώροφου τμήματος στην πρότερή του κατάσταση και όχι στη συνολική αναδιαρρύθμισή του.

Καταβολή ποσού για πληρωμή λογαριασμού έργου:..Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις νομικές σκέψεις που προηγήθηκαν το Κλιμάκιο κρίνει τα εξής: α) Η εντελλόμενη δαπάνη, κατά το μέρος που αφορά στις απολογιστικές εργασίες που περιλαμβάνονται στον 1ο Α.Π.Ε. (32.900,82 ευρώ πλέον ΦΠΑ) και μέρος αυτών στην 3η Εντολή Πληρωμής (13.387,35 ευρώ, πλέον ΦΠΑ), δεν είναι νόμιμη, καθώς δεν συντρέχουν τόσον οι προϋποθέσεις, που προβλέπονται στην παρ. 10 του άρθρου 154 του ν. 4412/2016, όσον και αυτές που ορίζονται στο άρθρο 132 του ν. 4412/2016, στο οποίο η ως άνω διάταξη παραπέμπει. Ειδικότερα, από την οικεία τεχνική περιγραφή της μελέτης του έργου (βλ. σκ. ΙΙΙΑ) προκύπτει ότι αντικείμενο του αρχικού έργου ήταν σημειακές και μικρής κλίμακας εργασίες επισκευής της στέγης του κτιρίου, οι οποίες μάλιστα είχαν εγκριθεί με το ΥΠΠΟ/ΓΔΑΜΤΕ/ΔΠΑΝΣΜ/434418/40155/5735/2017 π.ε. σχετ. 433473/40080/5728 π.ε. έγγραφο του Υπουργείου Πολιτισμού, ενώ οι επίμαχες απολογιστικές εργασίες, αφορούν σε αντικατάσταση - κατασκευή παραθύρων, επισκευή κουφωμάτων μπαλκονοθύρων και παραθύρων και αλλαγή της παροχής υδροδότησης του κτιρίου, ήτοι σε εργασίες ουσιωδώς διαφορετικές από αυτές της αρχικής σύμβασης. Συνεπώς, από τα στοιχεία του φακέλου δεν αποδεικνύεται ότι η εκτέλεση των εν λόγω απολογιστικών εργασιών είναι απαραίτητη για την επίτευξη της αρτιότητας και λειτουργικότητας του αρχικού έργου, το οποίο δεν αφορούσε σε εργασίες στο σύνολο του κτιρίου, αλλά αποκλειστικά στη στέγη αυτού (βλ. σκ. ΙΙΔ). Τουναντίον, από τα στοιχεία του φακέλου προκύπτει ότι οι εργασίες αυτές αποτελούν επέκταση του αρχικού τεχνικού αντικειμένου της σύμβασης και μεταβάλλουν τη συνολική φύση του έργου (βλ. σκ. ΙΙΒ). Λόγω δε της ουσιώδους διαφοροποίησης της φύσης και του είδους των απολογιστικών εργασιών σε σχέση με τις εργασίες της αρχικής σύμβασης, δεν αποδεικνύεται ότι η αλλαγή αναδόχου δεν μπορεί να γίνει για λόγους οικονομικούς ή τεχνικούς ή διότι θα συνεπαγόταν σημαντικά προβλήματα ή ουσιαστική επικάλυψη δαπανών για την αναθέτουσα Αρχή. (...)Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω η εντελλόμενη δαπάνη, κατά το μέρος που αφορά στις απολογιστικές εργασίες που περιλαμβάνονται στον 1ο  Α.Π.Ε. και μέρος αυτών στην 3η Εντολή Πληρωμής (13.387,35 ευρώ, πλέον ΦΠΑ 24%), δεν είναι νόμιμη και ως εκ τούτου το επίμαχο χρηματικό ένταλμα πληρωμής δεν πρέπει να θεωρηθεί. 

Η Πράξη 288/2025 του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου αφορά τον προσυμβατικό έλεγχο της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης για το έργο αντικατάστασης στεγών αμιάντου σε κτήρια του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (Ε.Κ.Π.Α.). Το Κλιμάκιο έκρινε ότι δεν κωλύεται η υπογραφή της σύμβασης. Οι πρόσθετες εργασίες, συνολικής δαπάνης 1.029.166,02 ευρώ (χωρίς ΦΠΑ και αναθεώρηση), κρίθηκαν απολύτως αναγκαίες για την αρτιότητα και ασφάλεια του έργου, κυρίως λόγω απρόβλεπτης εκτεταμένης διάβρωσης του μεταλλικού σκελετού και σοβαρών φθορών σε ξύλινα ζευκτά. Διαπιστώθηκε ότι η αξία της συμπληρωματικής σύμβασης ανέρχεται στο 47,81% της αρχικής σύμβασης, τηρώντας έτσι το νόμιμο όριο του 50%.

Η Πράξη 229/2025 του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου εκδόθηκε για τον προσυμβατικό έλεγχο της 2ης συμπληρωματικής σύμβασης του έργου του ΕΚΠΑ «Στατική ενίσχυση υπάρχοντος κτηρίου Β΄ ΦΕΠΑ ΕΚΠΑ και επέκτασή του με τη μέθοδο "Pro-GET-OnE", πλήρης ανακαίνιση και ενεργειακή αναβάθμισή του». Η συμπληρωματική σύμβαση, ύψους 2.411.033,79 ευρώ (χωρίς ΦΠΑ και αναθεώρηση), κρίθηκε αναγκαία λόγω απρόβλεπτων βλαβών που αποκαλύφθηκαν κατά την εκτέλεση των εργασιών, όπως ενανθρακώσεις και αποσάθρωση σκυροδέματος, έκκεντρη διάταξη δοκών, και εισροή νερού στο υπόγειο από άγνωστο υπόγειο ρέμα. Το Κλιμάκιο αποφάσισε ότι οι συμπληρωματικές εργασίες είναι απολύτως αναγκαίες για την άρτια ολοκλήρωση του έργου, και ότι η συνολική αξία των συμπληρωματικών συμβάσεων (1ης και 2ης) παραμένει εντός του ορίου του 50% της αρχικής σύμβασης. Ως εκ τούτου, δεν κωλύεται η υπογραφή της 2ης συμπληρωματικής σύμβασης.

Επισκευή και αντικαταστάση κατεστραμμένων αρμών...Με δεδομένα τα ανωτέρω, το Κλιμάκιο διαπιστώνει ότι οι εργασίες της ελεγχόμενης 1ης Συμπληρωματικής Σύμβασης του έργου, που συνίστανται, σύμφωνα με τον 2ο ΑΠΕ, στην αντικατάσταση του επίμαχου αρμού στη γέφυρα .... (μεταλλικού τύπου οδοντωτός) με νέας τεχνολογίας ελαστομεταλλικό αρμό μεγάλης μετατόπισης, συνέχονται με το τεχνικό αντικείμενο της αρχικής σύμβασης και δεν περιλαμβάνονται σε αυτό. Περαιτέρω, λαμβάνοντας υπόψη το μεν ότι κατά τα διδάγματα της κοινής πείρας οι προς αποκατάσταση φθορές γεφυρών είναι ένα μέγεθος δυναμικό, το οποίο συναρτάται με την επίδραση των φορτίων κυκλοφορίας, των καιρικών συνθηκών και των φυσικών φαινομένων (σεισμών), το δε ότι στο από 2.1.2019 έγγραφο της αρμόδιας τεχνικής υπηρεσίας βεβαιώνεται ότι η υποχώρηση του επίμαχου αρμού συνέβη απροειδοποίητα, το Κλιμάκιο κρίνει, ενόψει και της διαπιστωθείσας από τις αρμόδιες τεχνικές υπηρεσίες του φορέα κατεπείγουσας, λόγω επικινδυνότητας της γέφυρας, ανάγκης αντικατάστασης του επίμαχου αρμού, ότι συντρέχει εν προκειμένω το στοιχείο του απροβλέπτου, επιπλέον δε, ότι οι επίμαχες συμπληρωματικές εργασίες είναι απολύτως αναγκαίες για την επιτυχή ολοκλήρωση του εκτελούμενου έργου, ενώ η αναλογούσα επί πλέον αμοιβή για την εκτέλεση των ελεγχόμενων συμπληρωματικών εργασιών δεν υπερβαίνει το 50% της αρχικής συμβατικής δαπάνης, και συνεπώς, δεν κωλύεται η υπογραφή του υποβληθέντος για έλεγχο σχεδίου συμπληρωματικής σύμβασης, το οποίο επισυνάπτεται στην παρούσα Πράξη και αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της.

Αντιπλημμυρικά έργα......Εξάλλου, οι απολογιστικές εργασίες, όπως συνάγεται από το άρθρο 9 της Κωδικοποίησης Δημοσίων Έργων (ν.3669/2008) χαρακτηρίζονται ιδίως από το ότι είναι ιδιαίτερα δύσκολο να τιμολογηθούν ή συνίστανται σε δοκιμαστικές εργασίες και έρευνες, ήδη δε με τις νεότερες διατάξεις του ν.4412/2016 (άρθρα 154 και 126) στις απολογιστικές εργασίες ρητώς περιλαμβάνονται και οι αρχαιολογικές εργασίες. Λαμβανομένων υπόψη των εκτιθέμενων στην σκέψη 3 ανωτέρω, η επιβάρυνση λόγω της χρηματικής εισφοράς που συνδέεται με τη διαχείριση αποβλήτων (ΑΕΚΚ) δεν εμπίπτει σε καμία από τις ανωτέρω περιπτώσεις εργασιών που μπορούν νομίμως να χαρακτηριστούν απολογιστικές, συνεπώς έπρεπε να συνυπολογιστεί, σύμφωνα με το τιμολόγιο μελέτης, στο οικείο άρθρο εργασιών των ομάδων εργασιών του προϋπολογισμού. Επομένως, πέραν της εσφαλμένης κατάρτισης του προϋπολογισμού της συμπληρωματικής σύμβασης κατά το μέρος που αφορά το διαχωρισμό με τον ανωτέρω τρόπο της επιβάρυνσης για τη διαχείριση ΑΕΚΚ από τις οικείες εργασίες, το ποσό των απολογιστικών εργασιών μη νομίμως θεωρείται βάσει της αιτιολογικής έκθεσης που συνοδεύει τον 1ο ΑΠΕ, ως ποσό το οποίο δεν συνυπολογίζεται στο σύνολο της αξίας της συμπληρωματικής σύμβασης και εσφαλμένως περιορίζεται το ποσό της συμπληρωματικής σύμβασης κατά 283.591,80 ευρώ, σε 513.429,62 ευρώ, ώστε να εμφανίζεται υπολειπόμενο κατά ποσοστό του 50% της αρχικής σύμβασης, ενώ κατά τον ορθό υπολογισμό υπερβαίνει το ποσοστό αυτό, όπως ήδη ανωτέρω εκτίθεται. Εξάλλου, ο ισχυρισμός που περιέχεται στην αιτιολογική έκθεση ότι η δαπάνη των απολογιστικών δεν αντιστοιχεί σε εργασίες αλλά μόνο σε προσαύξηση δαπάνης, καθιστά το κονδύλιο των απολογιστικών εργασιών μη νόμιμο, διότι αυτό προβλέπεται όταν αποδίδεται αποκλειστικά στην εκτέλεση εργασιών και μάλιστα ιδιαίτερης φύσης και δεν επιτρέπεται να ενσωματώνει οποιοδήποτε άλλο οικονομικό βάρος, ιδίως αν αυτό εμφανίζεται ανεξάρτητο από την εκτέλεση εργασίας. Σε κάθε περίπτωση, οι επιβαρύνσεις που οφείλονται στη διαχείριση αποβλήτων εκσκαφών (ανταποδοτικά τέλη, χρηματικές εισφορές, κ.λπ.) προβλέπονται από τις διατάξεις της ΚΥΑ 36259/1757/2010 (βλ. ιδίως άρθρο 8), που ισχύουν από πολλών ετών και πριν τη δημοπράτηση του έργου, επομένως δεν μπορεί να δικαιολογηθεί ότι προέκυψαν κατά τρόπο απρόβλεπτο, ενώ και από τις διατάξεις των τευχών δημοπράτησης που παρατίθενται στη σκέψη 4 ανωτέρω («Ειδική Συγγραφή Υποχρεώσεων» άρθρο 6, παρ. 6.1.1 και 6.6.1 περ. ζ και η, «Τιμολόγιο» παρ. 1.1.2), συνάγεται ότι γενικώς οι σχετικές επιβαρύνσεις και υποχρεώσεις περιλαμβάνονται στην τιμολόγηση των οικείων άρθρων εργασιών.

ΔΕΝ ΑΝΑΚΛΗΘΗΚΕ ΜΕ ΤΗΝ ΕΣ/ΤΜ.6/1043/2019

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:Με δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις νομικές σκέψεις που προηγήθηκαν, δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις σύναψης συμπληρωματικής σύμβασης, καθόσον η ελεγχόμενη σύμβαση αφορά τη διάνοιξη δύο ακόμη γεωτρήσεων, πέραν αυτών που ήδη διενεργήθηκαν και καλύφθηκαν με το κονδύλι της αρχικής σύμβασης, με αποτέλεσμα να μην συμπληρώνει αλλά να επεκτείνει το αντικείμενό της. Ειδικότερα, κατά παράβαση των υπό α) και γ) περιπτώσεων του άρθρου 156 του ν.4412/2016, οι επίμαχες πρόσθετες εργασίες δεν σχετίζονται με τις ήδη διανοιχθείσες γεωτρήσεις, που αποτελούν το αντικείμενο της αρχικής σύμβασης, ούτε είναι απαραίτητες για την ολοκλήρωση και την τελειοποίησή τους. Σε κάθε περίπτωση, οι επικαλούμενες στην αιτιολογική έκθεση περιστάσεις (βάθος γεωτρήσεων, εναπόθεση μεταγενέστερων χρονικά ιζημάτων, φύση διατρηθέντων σχηματισμών, παρατεταμένες αναπτύξεις με τη μέθοδο Air Lift, δοκιμαστικές αντλήσεις) κατ’ ουσίαν αποτυπώνουν τα χαρακτηριστικά αυτών των επιπλέον γεωτρήσεων και δεν συγκροτούν την έννοια του απρόβλεπτου, που θα μπορούσε να δικαιολογήσει τη διενέργειά τους. Περαιτέρω, ως απρόβλεπτη περίσταση δεν μπορεί να θεωρηθεί η, κατά τη διάρκεια εκτέλεσης της αρχικής σύμβασης, ανεύρεση υψηλής ποιότητας υδροφόρου πεδίου, που δικαιολογεί τη διενέργεια αυτών των πρόσθετων γεωτρήσεων, διότι, όπως προαναφέρθηκε, αυτές μπορούν να διαχωριστούν από το αντικείμενο της αρχικής σύμβασης και να ανατεθούν με τήρηση της προσήκουσας διαγωνιστικής διαδικασίας.

Ανακληθηκε με την ΕΣ/ΤΜ.6/976/2019

Συμπληρωματική σύμβαση Για κάποιες εργασίες αορίστως αιτιολογείται η συνδρομή απροβλέπτων περιστάσεων, ήτοι πραγματικών γεγονότων, που δεν ανάγονται στο χρόνο κατάρτισης της αρχικής σύμβασης, τα οποία επηρεάζουν την τεχνική αρτιότητα του έργου, χωρίς περαιτέρω οποιασδήποτε εξειδίκευσης των λόγων για τους οποίους, ακολουθώντας τους κανόνες της εμπειρίας και τεχνικής, ήταν αντικειμενικά αδύνατη εκ των προτέρων η ένταξη αυτών των εργασιών στην αρχική μελέτη του έργου. Αλλωστε το γεγονός ότι η αύξηση των ποσοτήτων των ως άνω εργασιών οφείλεται σε επιγενόμενες μετρήσεις, αποτελεί παραδοχή από την αναθέτουσα αρχή της ύπαρξης σφαλμάτων και παραλείψεων των αρχικών προμετρήσεων της μελέτης, που δεν δικαιολογούν κατά νόμο τη σύναψη συμπληρωματικής σύμβασης. Εργασίες οφειλόμενες σε σφάλματα ή παραλείψεις των αρχικών προμετρήσεων καλύπτονται αποκλειστικά από το κονδύλι των απροβλέπτων, που περιλαμβάνεται στην αρχική σύμβαση. Οι λοιπές εργασίες αποτελούν μετά τη δημοπράτηση του έργου και την κατακύρωση του αποτελέσματός του μεταβολή του φυσικού και τεχνικού αντικειμένου του, που δεν αποτέλεσε τη βάση της διαδικασίας ανάδειξης του αναδόχου. Σε κάθε περίπτωση, και αν ακόμα υποτεθεί ότι οι εργασίες αυτές από τη φύση τους δεν μπορούσαν να διαχωριστούν από το αντικείμενο της αρχικής σύμβασης ή ότι αυτές ήταν αναγκαίες για την καλύτερη λειτουργία του έργου, δεν αποδεικνύεται ότι η αναγκαιότητα εκτέλεσής τους οφείλεται σε απρόβλεπτα γεγονότα ή καταστάσεις, τα οποία αντικειμενικά δεν μπορούσαν να προβλεφθούν στο στάδιο της οριστικής μελέτης. Απρόβλεπτη περίσταση δεν αποτελεί, ούτε η επικαλούμενη από την αναθέτουσα αρχή και για όλες τις εργασίες, τήρηση των διατάξεων για την υγιεινή των εργαζομένων δεδομένου ότι η υποχρέωση τήρησης των διατάξεων αυτών ήταν εκ των προτέρων γνωστή στην ίδια αρχή. Με την 274/2011 απόφαση του VI Τμήματος του Έλεγκτικού Συνεδρίου έγινε εν μέρει δεκτή αίτηση ανάκλησης κατά της προμνησθείσας Πράξης του Κλιμακίου και μόνο για τις εργασίες αποκατάστασης του σπασμένου καταθλιπτικού αγωγού, καθόσον κρίθηκε ότι δεν αποτελεί επέκταση του αρχικού αντικειμένου του έργου, όπως εσφαλμένως δέχθηκε το Κλιμάκιο, διότι αποτελούν εργασίες συντηρήσεως, η ανάγκη εκτελέσεως των οποίων προκλήθηκε από την ασφαλτόστρωση της εθνικής οδού, το δε πρόβλημα ανέκυψε μετά την ολοκλήρωση των εργασιών ασφαλτοστρώσεως, οπότε είχαν ήδη ξεκινήσει οι εργασίες της αρχικής συμβάσεως. Οι εργασίες αυτές μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο της ελεγχόμενης συμπληρωματικής συμβάσεως.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:1η συμπληρωματική σύμβαση του έργου «Ανάπλαση Λεωφόρου Φυλής στο Δήμο Φυλής», με συνολική συμβατική δαπάνη 471.528,21 ευρώ, χωρίς ΦΠΑ(...)Ακολούθως, ο ισχυρισμός ότι για λόγους τεχνικούς και οικονομικούς η επίμαχη δαπάνη για τη διαχείριση των ΑΕΚΚ συνέχεται αναγκαστικά με τις εργασίες της αρχικής σύμβασης αλλά και με τις εργασίες τις συμπληρωματικής είναι απορριπτέος ως αλυσιτελώς προβαλλόμενος, καθόσον και δεκτού γενομένου αυτού δεν αγόμεθα στην παραδοχή ότι η δαπάνη αυτή πρέπει να συνυπολογιστεί στις απολογιστικές δαπάνες της υπό κρίση συμπληρωματικής σύμβασης, καθόσον κατά τα ως άνω δεκτά γενόμενα αφενός μεν δε συντρέχει το στοιχείο του απρόβλεπτου, αφετέρου δε  πρόκειται για δαπάνη για την καταβολή της οποίας υπόχρεη είναι η προσφεύγουσα όπως άλλωστε και η ίδια συνομολογεί στο υπόμνημά της. Εξάλλου, ο ισχυρισμός ότι ο μη συνυπολογισμός της επίμαχης δαπάνης στις απολογιστικές δαπάνες της συμπληρωματικής σύμβασης επηρεάζει την κατασκευή του έργου με συνέπεια να το καθιστά μη άρτιο και μη λειτουργικό είναι απορριπτέος ως αβάσιμος, καθόσον η προσφεύγουσα έχει αναλάβει τον επιχειρηματικό κίνδυνο καταβολής αυτής. Ως εκ τούτου δεν απαιτείται νέα δημοπράτηση του έργου, η οποία ενδεχομένως κατά τους ισχυρισμούς της προσφεύγουσας θα κοστίσει περισσότερο.Απορρίπτει την προσφυγή αναθεώρησης της 1276/2021 απόφασης του Εβδόμου Τμήματος του Ελεγκτικού Συνεδρίου