Αμοιβή δικηγόρου Μετά δε την έναρξη ισχύος του νέου Κώδικα Δικηγόρων (ν. 4194/2013), με τον οποίο καθιερώθηκε, κατά τα ανωτέρω, σύστημα συμβατικής ελευθερίας, το ποσό της αμοιβής του πληρεξούσιου δικηγόρου επιτρέπεται να ορίζεται τόσο ανώτερο, όσο και κατώτερο από τις αναφερόμενες στον Κώδικα αυτό αμοιβές (βλ. αιτιολογική έκθεση του Κώδικα, πρβλ. Κλ. Ι Τμ. 65/2014  επί των μεταβατικών διατάξεων του ν. 3919/2011). Περαιτέρω, ναι μεν ο προσδιορισμός της αμοιβής του πληρεξούσιου δικηγόρου ανήκει στη διακριτική ευχέρεια του δημοτικού συμβουλίου, πλην όμως η άσκηση της ευχέρειας αυτής ελέγχεται ως προς την υπέρβαση των άκρων ορίων της, δηλαδή ως προς την υπέρβαση του εύλογου, βάσει των ειδικών περιστάσεων, μέτρου της δαπάνης (βλ. πρ. Ι Τμ. Ε.Σ. 132/2012, 163/2010). (….) Τέλος, προϋπόθεση για την καταβολή της δικηγορικής αμοιβής είναι η προηγούμενη εκτέλεση από τον δικηγόρο των σχετικών εργασιών, γεγονός που αποδεικνύεται με την προσκόμιση των δικαιολογητικών εκκαθάρισης της δαπάνης (βλ. πρ. Ι Τμ. Ε.Σ. 132/2012). Η εκτέλεση δε αυτή μπορεί να αποδεικνύεται με κάθε πρόσφορο δικαιολογητικό, όπως δικαστικές αποφάσεις, πρακτικά δικαστηρίων, γραμμάτια προείσπραξης, κατατεθείσες προτάσεις κλπ. (πρβλ. πρ. Ι Τμ. Ε.Σ. 179/2012, 144/2011).    

Καταβολή αμοιβής δικηγόρου (...) Μετά δε την έναρξη ισχύος του νέου Κώδικα Δικηγόρων (ν. 4194/2013), με τον οποίο καθιερώθηκε, κατά τα ανωτέρω, σύστημα συμβατικής ελευθερίας, το ποσό της αμοιβής του πληρεξούσιου δικηγόρου επιτρέπεται να ορίζεται τόσο ανώτερο, όσο και κατώτερο από τις αναφερόμενες στον Κώδικα αυτό αμοιβές (βλ. αιτιολογική έκθεση του Κώδικα και Ε.Σ. Πρ. Κλ. Πρ. Ελ. Δαπ. Ι Τμ.315/2014, πρβλ. Κλ. Ι Τμ. 65/2014). Σε περίπτωση δε που προηγηθεί έγγραφη συμφωνία περί της σχετικής αμοιβής προϋπόθεση εγκυρότητάς της συμφωνίας αυτής είναι η προηγούμενη τήρηση της διαγραφόμενης ανωτέρω διοικητικής διαδικασίας, ήτοι αιτιολογημένη απόφαση της Οικονομικής Επιτροπής του Δήμου  για την ανάθεση της εντολής και αιτιολογημένη απόφαση του Δημοτικού συμβουλίου  για τον προσδιορισμό της αμοιβής, κατά παρέκκλιση, των νόμιμων αμοιβών που προβλέπονται από τον Κώδικα των Δικηγόρων.  Σημειώνεται δε ότι η  τήρηση της διαδικασίας των παραπάνω διατάξεων είναι υποχρεωτική και δεν μπορεί να υποκατασταθεί από τη σύνταξη και υπογραφή αντίστοιχου ιδιωτικού συμφωνητικού. Τούτο διότι, η συμβατική δράση των Ο.Τ.Α. διέπεται από την αρχή της νομιμότητας και όχι από τον κανόνα της συμβατικής ελευθερίας του άρθρου 361 Α.Κ. (πρβλ. Ε.Σ. Πρ. Κλ. Πρ. Ελ. Δαπ. Ι Τμ. 65/2014, ΙV Τμ. 124/2007, 97/2009, Ι Τμ. 242/2009). Στο πλαίσιο δε της προμνησθείσας διοικητικής διαδικασίας ναι μεν η αμοιβή του εντολοδόχου δικηγόρου εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια του Δημοτικού Συμβουλίου, πλην όμως, η άσκηση αυτής ελέγχεται από το Δικαστήριο τούτο ως προς την υπέρβαση των άκρων ορίων της, δηλαδή ως προς την υπέρβαση του αναγκαίου μέτρου της δαπάνης, το οποίο κρίνεται αναλόγως των ειδικών περιστάσεων και επιβάλλει την επιλογή όχι απλώς των πρόσφορων αλλά των απολύτως αναγκαίων μέσων για την θεραπεία της λειτουργικής ανάγκης του οικείου φορέα (πρβλ. Ε.Σ. Ι Τμ. 15/2012, IV Τμ. 71/2012, 235, 167, 85/2010, 162, 147, 39/2009). (...)

Με δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις νομικές σκέψεις που προηγήθηκαν το Κλιμάκιο κρίνει ότι:Α.  Η εντελλόμενη με το ελεγχόμενο χρηματικό ένταλμα δαπάνη είναι μη κανονική, κατά τα βασίμως προβαλλόμενα από τον Επίτροπο με τον πρώτο λόγο διαφωνίας, διότι η σχετική δαπάνη δεν είχε αναληφθεί νομίμως εντός του έτους 2015, οπότε παρασχέθηκαν οι επίμαχες υπηρεσίες, καθόσον δεν είχε εκδοθεί από τον Δήμο η προβλεπόμενη από τις διατάξεις του άρθρου 21 παρ. 1 και 2 του ν.2362/1995, όπως ίσχυε μετά την αντικατάστασή του από το άρθρο 21 του ν.3871/2010, και του π.δ/τος 113/2010 απόφαση ανάληψης υποχρέωσης, η οποία εκδόθηκε το πρώτον στις 27.1.2016 κατά τα ανωτέρω.  Β.  Περαιτέρω, ναι μεν μη νόμιμα προσδόθηκε αναδρομική ισχύς, ήτοι από 19.3.2014, στη σύμβαση καθορισμού της αμοιβής του φερόμενου ως δικαιούχου πληρεξούσιου δικηγόρου, η οποία συνήφθη μεταξύ των μερών στις 29.8.2014, ωστόσο ο σχετικό λόγος διαφωνίας είναι απορριπτέος ως αλυσιτελώς προβαλλόμενος, δεδομένου ότι η επίμαχη σύμβαση ισχύει για το εντεύθεν της υπογραφής της χρονικό διάστημα, ενώ αυτή υπογράφηκε πριν από την εκτέλεση της παροχής των επίμαχων υπηρεσιών, για τις οποίες καταβάλλεται η αμοιβή με το ελεγχόμενο χρηματικό ένταλμα.  Γ. Περαιτέρω, και αναφορικά με το ύψος της συμφωνηθείσας αμοιβής στο ποσό των έξι χιλιάδων τριακοσίων εβδομήντα δύο ευρώ και ογδόντα έξι λεπτά (6.372,86 €), συμπεριλαμβανομένου του Φ.Π.Α. 23%, και ενόψει του ότι το εύλογο η μη αυτής κρίνεται με βάση τον χρόνο κατάρτισης της σχετικής εργολαβίας δίκης και των οικονομικών συγκυριών, που ίσχυαν κατά τον χρόνο αυτό, το Κλιμάκιο άγεται στην κρίση ότι ο λόγος διαφωνίας του Επιτρόπου παρίσταται βάσιμος, διότι η δαπάνη αυτή δεν είναι νομίμως εκκαθαρισμένη (...)Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω, η εντελλόμενη δαπάνη δεν είναι κανονική ούτε νόμιμη, κατά μερική παραδοχή του πρώτου και του τρίτου λόγου διαφωνίας, και, επομένως, το ελεγχόμενο χρηματικό ένταλμα πληρωμής δεν πρέπει να θεωρηθεί. 

Πρόσληψη νομικού συμβούλου.Προσληφθείς ως νομικός σύμβουλος σε ν.π.δ.δ. - σε αντίθεση με το δικηγόρο που έχει προσληφθεί νόμιμα με πάγια αντιμισθία - δεν δικαιούται το σύνολο των αποδοχών του κλιμακίου στο οποίο ανήκει, αλλά οι αποδοχές αυτού (κλιμακίου) μειώνονται κατά το 1/3 (Πρ. Ι Τμ. 6/2007). Σε κάθε περίπτωση, για τη λήψη του συνόλου των αποδοχών του οικείου μισθολογικού κλιμακίου απαιτείται η νόμιμη κατοχή υφιστάμενης οργανικής θέσης δικηγόρου, χωρίς να αρκεί η εν τοις πράγμασι απασχόληση με το χειρισμό δικαστικών υποθέσεων του εντολέα ν.π.δ.δ.(Πρ. Ι Τμ.216/2007)

Μη νόμιμη η καταβολή αμοιβής από Δήμο σε δικηγόρο για την παράστασή του, ενώπιον του Πρωτοδικείου, στο πλαίσιο εκδίκασης αγωγής, καθόσον: α) δεν προηγήθηκε απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου, με την οποία να καθοριστεί ειδική αμοιβή υψηλότερη της νόμιμης για τον χειρισμό της υπόθεσης, ενώ το έγγραφο συμφωνητικό μεταξύ του Δημάρχου και του δικηγόρου, δεν παράγει έννομες συνέπειες, οπότε εφαρμόζονται οι προβλεπόμενες από τον ν. 3919/2011 «νόμιμες αμοιβές» και β) δεν προκύπτει ότι ο ανωτέρω δικηγόρος κατέθεσε προτάσεις κατά τη συζήτηση της αγωγής.

Καταβολή αμοιβής σε δικηγόρο με πάγια αντιμισθία...Με δεδομένα αυτά, το Κλιμάκιο κρίνει ότι η αξίωση της φερόμενης ως δικαιούχου του χρηματικού εντάλματος πληρωμής έχει ήδη υποπέσει στη διετή παραγραφή του εφαρμοστέου εν προκειμένω άρθρου 90 παρ. 3 του ν. 2362/1995. Συγκεκριμένα, η παραγραφή εκκίνησε από τη γένεση της αξίωσης, στις 9.4.2013, ημερομηνία δημοσίευσης στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της 2963/31.11.2012 απόφασης του Δημάρχου ... περί διορισμού της ... [οπότε αυτή απέκτησε νόμιμη υπόσταση (βλ. ad hoc Πρ. Ι Τμ. 6/2015)], με την οποία εκδηλώθηκε η παράνομη παράλειψη του Δήμου ... να την προσλάβει αναδρομικώς, από αυτή δε την ίδια ημερομηνία (9.4.2013) η αξίωση κατέστη δικαστικώς επιδιώξιμη. Δοθέντος δε ότι έκτοτε και κατά τη διάρκεια των δύο ετών που ακολούθησαν δεν μεσολάβησε κανένα διακοπτικό της παραγραφής γεγονός, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο άρθρο 93 του ν. 2362/1995, η παραγραφή συμπληρώθηκε στις 9.4.2015. Εξάλλου, δεδομένου ότι η ενταλματοποίηση παραγεγραμμένης απαίτησης δεν επιτρέπεται, η εν λόγω πλημμέλεια, που καθιστά τη δαπάνη μη κανονική, λαμβάνεται υπόψη αυτεπαγγέλτως από το Κλιμάκιο (βλ. Πρ. Κλιμ. Ι Τμ. 39/2016, 46/2017). Ομοίως δε, λαμβάνεται υπόψη αυτεπαγγέλτως από αυτό τυχών λόγος διακοπής της παραγραφής, ο οποίος προκύπτει από τα στοιχεία του φακέλου (Ε.Σ. Πρ. Κλιμ. Προλ. Ελ. Δαπ. στο Ι Τμ. 67, 177/2016, Πρακτικά Κλιμ. Προλ. Ελ. Δαπ. στο Ι Τμ. Συν. 25η/30.10.2014 και 25ηα/3.11.2014, Πρ. Κλιμ. Προλ. Ελ. Δαπ. στο Ι Τμ. 114/2014).Τέτοιο δε λόγο συνιστά και η υποβολή αίτησης περί ικανοποίησης της σχετικής απαίτησης προς την αρμόδια υπηρεσία (βλ. άρθρο 93 περ. β του ν. 2362/1995). Στην υπό κρίση ωστόσο περίπτωση, η 32297/30.12.2016 αίτηση της φερόμενης δικαιούχου υπεβλήθη στην υπηρεσία μετά τη συμπλήρωση της διετούς παραγραφής (9.4.2015) και ως εκ τούτου δεν ηδύνατο, κατά το χρόνο που υπεβλήθη, να επιφέρει πλέον κανένα διακοπτικό αποτέλεσμα..

Δαπάνες μετακινήσεων.(...)  Με το περιεχόμενο αυτό, η συναφθείσα σύμβαση μεταξύ του….. και του ταξιδιωτικού πρακτορείου «……αποτελεί συμφωνία-πλαίσιο, με την οποία καθορίζονται οι όροι που θα διέπουν την παροχή των υπηρεσιών του ταξιδιωτικού πρακτορείου ενόψει της μετακινήσεως ενός εκάστου υπαλλήλου του Οργανισμού κατά τη διάρκεια της χρονικής περιόδου που αναφέρεται στη συμφωνία (πρβλ. Ε.Σ. Τμ. Μειζ.-Επταμ.Συνθ. 35/2013, VI Tμ. 3462, 3199, 2841/2012, Ζ΄ Κλιμ. 410/2012, ΣτΕ 250/2013, 1904/2012). Η σύναψη μίας τέτοιας συμφωνίας-πλαισίου, εφόσον αποβλέπει στην επίτευξη των βέλτιστων τιμών αεροπορικών εισιτηρίων και ξενοδοχείων, έχει δε προηγηθεί η διενέργεια διαγωνισμού για τη διασφάλιση των αρχών της διαφάνειας, της ισότητας συμμετοχής στις διαδικασίες για την κατάρτιση δημοσίων συμβάσεων και του ελεύθερου ανταγωνισμού, δεν αντίκειται, κατ’ αρχήν, στο νόμο. Τούτο δε διότι ο κατά τα ανωτέρω σκοπός που επιδιώκεται με τη σύναψή της είναι σύμφωνος προς τις αρχές της χρηστής δημοσιονομικής διαχειρίσεως και της οικονομικότητας, οι οποίες έχουν ήδη αποτυπωθεί και νομοθετικώς [βλ. άρθρο 1 του Κώδικα Δημοσίου Λογιστικού, ν. 2362/1995 (ΦΕΚ Α΄ 247), όπως ισχύει μετά την τροποποίησή του με το άρθρο 1 του ν. 3871/2010 (ΦΕΚ Α΄ 141) και ήδη άρθρο 33 του ν. 4270/2014 (ΦΕΚ Α΄ 143)] ως μερικότερες εκδηλώσεις του δημοσίου συμφέροντος που διέπει την δράση και λειτουργία των υπηρεσιών του Δημοσίου, των ν.π.δ.δ. και των Ο.Τ.Α., και οι οποίες επιβάλλουν την εκπλήρωση των εκ του νόμου ανατιθέμενων αρμοδιοτήτων των φορέων αυτών με την κατά το δυνατόν ηπιότερη επιβάρυνση του προϋπολογισμού τους (πρβλ. Ε.Σ. Πρ. IV Tμ.  71, 31, 23/2012, 197, 128, 125/2011, 99/2010, Ι Τμ. 45/2011, 55/2008, VI Τμ. 3207, 929/2013, 3492, 800/2012, 2754/2011, Ζ΄ Κλιμ.  65/2014, 165/2013, 199/2012). Εντούτοις, η σύναψη μίας τέτοιας συμφωνίας, η οποία υλοποιείται με πλείονες συμβάσεις που συνάπτονται ενόψει της μετακινήσεως ενός εκάστου υπαλλήλου, είναι επιτρεπτή, σύμφωνα με τα γενόμενα δεκτά ανωτέρω (βλ. σκ. ΙΙ), μόνο υπό το πρίσμα του ρυθμιστικού πλαισίου του ν. 2685/1999. Ως εκ τούτου, στις επιμέρους άτυπες συμβάσεις που συνάπτονται υπό τους όρους της συμφωνίας-πλαισίου, ενόψει της μετακινήσεως ενός εκάστου υπαλλήλου, αντισυμβαλλόμενος του ταξιδιωτικού πρακτορείου δύναται να είναι μόνον ο μετακινούμενος υπάλληλος, ο οποίος βαρύνεται με την καταβολή των δαπανών που απαιτούνται για τη μετακίνησή του, εν συνεχεία δε, δικαιούται να αξιώσει την καταβολή των δαπανών αυτών από τον Οργανισμό βάσει των διατάξεων του ν. 2685/1999. Στην περίπτωση, συνεπώς, αυτή, το χρηματικό ένταλμα που εκδίδεται για την απόδοση των δαπανών στις οποίες υποβλήθηκε ο υπάλληλος, εκδίδεται υποχρεωτικώς στο όνομά του, ενώ, όπως γίνεται παγίως δεκτό, δεν είναι δυνατή η έκδοση χρηματικού εντάλματος πληρωμής επ’ ονόματι του μεσολαβήσαντος ταξιδιωτικού πρακτορείου (Ε.Σ. Πρ. Ι Τμ.  190, 51/2012, 47/2008, Κλιμ.Προλ.Ελ.Δαπ. στο Ι Τμ.  204, 155, 42, 13/2014, 4/2013, 35, 31, 26/2012). Επομένως, δεν είναι δυνατή η σύναψη συμφωνίας μεταξύ του Οργανισμού και του πρακτορείου ταξιδίων στο οποίο ανατίθεται η έκδοση αεροπορικών εισιτηρίων και η διενέργεια κρατήσεων δωματίων σε ξενοδοχεία, σύμφωνα με την οποία οι δαπάνες μετακινήσεως των υπαλλήλων και των συνεργατών του Οργανισμού στο εσωτερικό ή το εξωτερικό θα καταβάλλονται από τον Οργανισμό απευθείας στο ταξιδιωτικό πρακτορείο με χρηματικά εντάλματα πληρωμής που θα εκδίδονται από τον Οργανισμό επ’ ονόματι του πρακτορείου ταξιδίων.

Οδοιπορικά μηχανικών:Η ειδική και εξαιρετική αυτή μεταχείριση δικαιολογείται από το γεγονός ότι οι μηχανικοί ασκούν, λόγω της ιδιότητάς τους, ιδιαίτερα υπηρεσιακά καθήκοντα (αυτοψίες, επιτόπιοι έλεγχοι, επίβλεψη εκτέλεσης τεχνικών έργων κ.λπ.), στο πλαίσιο εκτέλεσης των οποίων καθίσταται αναγκαία η συχνή εκτός έδρας μετακίνησή τους, γεγονός που συνεπάγεται αυξημένα έξοδα για αυτούς, τα οποία δεν καλύπτονται από τις γενικώς προβλεπόμενες στο ν. 2685/1999 δαπάνες μετακίνησης. Κατά συνέπεια, για την καταβολή αυξημένης δαπάνης ημερήσιας αποζημίωσης δεν αρκεί η απλή ιδιότητα του μετακινούμενου ως μηχανικού, ήτοι απόφοιτου του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου ή άλλης ισότιμης με αυτό πολυτεχνικής σχολής, αλλά απαιτείται να κατέχει οργανική θέση μηχανικού και αθροιστικώς να μετακινείται για την άσκηση υπηρεσιακών καθηκόντων, που συνδέονται αποκλειστικά με την ιδιότητά του αυτή (βλ. Ε.Σ. Πρ. Κλιμ. Πρ. Ελ. Δαπ. στο Ι Τμ. 63, 91, 102, 144, 185, 203, 205/2015, 25, 196, 215/2014, 56, 155, 270/2013, Ε.Σ. Πρ. Ι Τμ. 238/2010, 96/2009, 232/2008).

Εξοδα κίνησης.Από το συνδυασμό των προαναφερόμενων διατάξεων συνάγεται ότι στο πλαίσιο των μεταρρυθμίσεων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Πρόγραμμα Καλλικράτης), ο νομοθέτης επέλεξε τη διατήρηση μόνο της καταβολής των εξόδων κίνησης στους προέδρους των συμβουλίων των δημοτικών κοινοτήτων. Εξ αντιδιαστολής δε συνάγεται ότι μετά την έναρξη ισχύος των διατάξεων του ν. 3852/2010 καταργήθηκε σιωπηρά το άρθρο 133 του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων και συνεπώς ο πρόεδρος και τα μέλη της δημοτικής κοινότητας, το αξίωμα άλλωστε των οποίων είναι τιμητικό και άμισθο, δεν δικαιούνται αποζημίωσης για τη συμμετοχή τους στις συνεδριάσεις των συμβουλίων των οικείων δημοτικών κοινοτήτων (βλ. Πρ. Κλιμ. στο Ι Τμ. 96/2012). 

Εξοδα κίνησης.Από το συνδυασμό των προαναφερόμενων διατάξεων συνάγεται ότι στο πλαίσιο των μεταρρυθμίσεων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Πρόγραμμα Καλλικράτης), ο νομοθέτης επέλεξε τη διατήρηση μόνο της καταβολής των εξόδων κίνησης στους προέδρους των συμβουλίων των δημοτικών κοινοτήτων. Εξ αντιδιαστολής δε συνάγεται ότι μετά την έναρξη ισχύος των διατάξεων του ν. 3852/2010 καταργήθηκε σιωπηρά το άρθρο 133 του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων και συνεπώς ο πρόεδρος και τα μέλη της δημοτικής κοινότητας, το αξίωμα άλλωστε των οποίων είναι τιμητικό και άμισθο, δεν δικαιούνται αποζημίωσης για τη συμμετοχή τους στις συνεδριάσεις των συμβουλίων των οικείων δημοτικών κοινοτήτων (βλ. Πρ. Κλιμ. στο Ι Τμ. 96/2012). 

Συμμετοχή  στις συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου.(...) Ως εκ τούτου δεν είναι νόμιμη η καταβολή αποζημίωσης σε δημοτικούς υπαλλήλους για την παράστασή τους σε συνεδριάσεις του δημοτικού συμβουλίου αν δεν έχουν εκδοθεί, προηγουμένως, οι ως άνω υπουργικές αποφάσεις ( ΕΣ Ι Τμ. Πρ. 280, 6/2010).