Σύμφωνα με το άρθρο 2 του π.δ. 394/1996 (Φ. 266 Α’), οι όροι της διακηρύξεως πρέπει να είναι σαφείς και πλήρεις και ως εκ τούτου αν η Αναθέτουσα Αρχή θεωρούσε ότι ο ως άνω ουσιώδης όρος της διακηρύξεως είχε τεθεί εκ παραδρομής και εφόσον δεν επρόκειτο περί διορθώσεως κάποιου γραφικού ή λογιστικού σφάλματος αυτής, θα έπρεπε να προβεί σε τροποποίησή του με επαναπροκήρυξη του διαγωνισμού και τήρηση των κανόνων δημοσιότητας που προβλέπονται στο άρθρο 4 του ιδίου π.δ/τος, ώστε να μην εμποδιστεί κάποιος διαγωνιζόμενος από την συμμετοχή του στον επίμαχο διαγωνισμό, ως μη πληρών το σχετικό όρο. Συνεπώς ο σχετικός λόγος ακυρώσεως, με τον οποίο επαναλαμβάνεται ο ανωτέρω λόγος της προδικαστικής προσφυγής, πρέπει να γίνει δεκτός ως βάσιμος. Κατόπιν αυτού, πρέπει να ακυρωθεί η προσβαλλομένη απόφαση κατά το μέρος που με αυτή έγινε κατ’ αρχήν δεκτή στο διαγωνισμό η παρεμβαίνουσα εταιρεία.

ΣΤΕ . Αίτηση ασφαλιστικών μέτρων .Διακήρυξη . Διαγωνισμός. Ανάθεση . (...) Επειδή, ο αιτών, ο οποίος δεν υπέβαλε προσφορά στον επίδικο διαγωνισμό, είχε προβάλει με την ένσταση και την προσφυγή του και επαναλαμβάνει με την υπό κρίσιν αίτηση ότι (α) o όρος της διακηρύξεως κατά τον οποίο «η χρονική διάρκεια της παροχής της υπηρεσίας είναι ενός έτους μέχρι του ποσού των 1.717.500 ευρώ ή όποιο εκ των δύο επέλθει πρώτο» είναι αόριστος, διότι «ο κηρυχθησόμενος ανάδοχος δεν θα γνωρίζει πότε θα συμπληρωθεί το ποσό, με το οποίο θα κατακυρωθεί ο διαγωνισμός ώστε να σταματήσει την παροχή της υπηρεσίας καθαριότητας» και (β) ο προϋπολογισμός της διακηρύξεως, υπό την εκδοχή ότι αφορά σε σύμβαση ετήσιας διάρκειας, δεν καλύπτει το ελάχιστο εργατικό κόστος για την εξασφάλιση των εν λόγω υπηρεσιών καθαριότητας, το οποίο, κατά τους αναλυτικούς υπολογισμούς του αιτούντος, ανέρχεται σε 2.138.728 ευρώ, με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατή η υποβολή νόμιμης προσφοράς..Επειδή, ο αιτών προέβαλε, επίσης, ... ότι (γ) δεν είναι σαφής ο απαιτούμενος, κατά τη διακήρυξη, αριθμός εργατοωρών ανά εβδομάδα για την παροχή της υπό ανάθεση υπηρεσίας, διότι στο οικείο μέρος της διακηρύξεως  αναφέρονται δύο διαφορετικοί αριθμοί, ενώ, εξάλλου, (δ) είναι εσφαλμένος ο καθορισμός του αριθμού των απασχολουμένων ατόμων σε 62 εργαζομένους καθημερινά, διότι δεν συνυπολογίζεται ότι απαιτούνται 6 άτομα επιπλέον...Επειδή, ενόψει των ως άνω απαντήσεων της Διοικήσεως στις προβληθείσες με την προσφυγή του αιτούντος αιτιάσεις, των οποίων απαντήσεων ο αιτών είχε, κατά τα προεκτεθέντα, λάβει γνώση προ της λήξεως της προθεσμίας υποβολής των προσφορών, οι ανωτέρω, προβαλλόμενες με την υπό κρίσιν αίτηση ασάφειες ή πλημμέλειες όρων της διακηρύξεως (διευκρίνιση των οποίων μπορούσαν, πάντως, να ζητήσουν οι ενδιαφερόμενοι να λάβουν μέρος στον διαγωνισμό,) δεν καθιστούσαν, εν πάση περιπτώσει, ανέφικτη ή ουσιωδώς δυσχερή την υπό επιφύλαξη συμμετοχή του αιτούντος στον επίδικο διαγωνισμό με την υποβολή προσφοράς σύμφωνης προς τους όρους της διακηρύξεως. Με τα δεδομένα αυτά, η υπό κρίσιν αίτηση πρέπει να απορριφθεί.

Περαιτέρω, στις παραγράφους 1 και 2 του άρθρου 8 του ιδίου ως άνω π.δ. (60/2007) ορίζεται ότι : «1. Ο υπολογισμός της εκτιμώμενης αξίας μιας δημόσιας σύμβασης βασίζεται στο συνολικό πληρωτέο ποσό, εκτός Φ.Π.Α., όπως προσδιορίζεται από την αναθέτουσα αρχή. Στον υπολογισμό αυτό, λαμβάνεται υπόψη το εκτιμώμενο συνολικό ποσό, συμπεριλαμβανομένων τόσο του τυχόν προβλεπόμενου δικαιώματος προαιρέσεως όσο και των τυχόν παρατάσεων της σύμβασης. (…) 2. Η αποτίμηση πρέπει να ισχύει κατά το χρόνο αποστολής της προκήρυξης διαγωνισμού (…)» και στο άρθρο 1 παρ. 2 της 58192/29.12.1999 κοινής απόφασης των Υπουργών Οικονομικών, Ανάπτυξης και Γεωργίας «Έγκριση Κανονισμού Προμηθειών Οργανισμού Πληρωμών και Ελέγχου Κοινοτικών Ενισχύσεων Προσανατολισμού και Εγγυήσεων “Ο.Π.Ε.Κ.Ε.Π.Ε.”» (ΦΕΚ Β΄ 61/28.1.2000) ορίζεται ότι : « Για κάθε περίπτωση που δεν αντιμετωπίζεται από τον παρόντα κανονισμό έχουν εφαρμογή οι διατάξεις του Π.Δ. 394/96 (ΦΕΚ 266/Α/96)». Στο άρθρο 2 παρ. 1 και 2 του π.δ. 394/1996 «Κανονισμός Προμηθειών Δημοσίου» (ΦΕΚ Α΄ 266) – όπως και στις ταυτόσημου περιεχομένου διατάξεις του π.δ. 118/2007 (ΦΕΚ Α΄ 150) - ορίζεται ότι : «1. Οι όροι της διακήρυξης διαγωνισμού πρέπει να είναι σαφείς και πλήρεις. 2. Στις περιπτώσεις ανοικτού διαγωνισμού, η διακήρυξη περιλαμβάνει τουλάχιστον τα ακόλουθα : α) (…) β) (…) ιστ) Τις προϋποθέσεις αναπροσαρμογής του τιμήματος, εφόσον κρίνεται ότι απαιτείται τέτοιος όρος, ιζ) Τους αναγκαίους όρους, απόκλιση από τους οποίους συνεπάγεται απόρριψη της προσφοράς». Από τις ως άνω διατάξεις προκύπτει ότι σε επίπεδο κοινοτικού δικαίου, αναγνωρίζεται η δυνατότητα παρατάσεως της αρχικής συμβάσεως με μονομερή πράξη της αναθέτουσας αρχής και η αξία της συνυπολογίζεται στην αξία της αρχικής συμβάσεως προκειμένου να εφαρμοσθεί η κοινοτική νομοθεσία. Στο εθνικό δίκαιο, από τη διάταξη, με την οποία χορηγείται εξουσιοδότηση προς τα αρμόδια διοικητικά όργανα να προσδιορίσουν τα αναγκαία στοιχεία τα οποία θα περιέχει η διακήρυξη, προκύπτει ότι μπορούν να προστεθούν σε αυτήν και άλλοι όροι προκειμένου να εξασφαλισθεί η καλύτερη εκτέλεση της προκηρυχθείσας υπηρεσίας. Το συμπέρασμα αυτό ενισχύεται από τη διατύπωση της διατάξεως («τουλάχιστον»), από την ενδεικτική απαρίθμηση που ακολουθεί, αλλά και από τις περιπτώσεις ιστ΄ και ιζ΄ της ίδιας παραγράφου, οι οποίες ρητά προβλέπουν τη δυνατότητα προσθήκης νέων στοιχείων και όρων. Ωστόσο, η διακήρυξη δεν μπορεί να περιέχει όρους αντίθετους με άλλους κανόνες δικαίου, δεδομένου ότι κάτι τέτοιο θα έθετε αυτούς (όρους) εκτός εξουσιοδοτικού πλαισίου. Επομένως, δεν απαγορεύεται, κατ’ αρχάς, η πρόβλεψη σε διακήρυξη ανοικτού διαγωνισμού για την επιλογή αναδόχου παροχής υπηρεσιών, όρου, σύμφωνα με τον οποίο παρέχεται στη Διοίκηση, η δυνατότητα παρατάσεως του χρόνου ισχύος της συμβάσεως, αφ’ ενός διότι η δυνατότητα μονομερούς επεμβάσεως στις συμβατικές σχέσεις είναι ένα από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη σύμβαση ως διοικητική, αφ’ ετέρου διότι η δυνατότητα αυτή ρυθμίζεται από την εξουσιοδοτική για την έκδοση της οικείας διακηρύξεως διάταξη, υπό την προϋπόθεση ότι ο όρος περί παρατάσεως δεν αντίκειται σε άλλους κανόνες δικαίου όπως οι γενικές αρχές του ανταγωνισμού και της διαφάνειας στην ανάληψη και εκτέλεση των δημοσίων υπηρεσιών. Κριτήρια, προκειμένου να θεωρηθεί νόμιμος ο όρος περί παρατάσεως της συμβάσεως, είναι: α) να αναφέρεται σε υπηρεσίες ίδιες με αυτές της αρχικής συμβάσεως, των οποίων η παροχή γίνεται με τους ίδιους ακριβώς όρους όπως και η αρχική -συμπεριλαμβανομένου του τιμήματος, χωρίς δυνατότητα προσαυξήσεων - και β) η διάρκειά της να μην εκτείνεται σε τέτοιο βαθμό ώστε, λαμβανομένου υπ’ όψιν του χρόνου ισχύος της αρχικής συμβάσεως, αλλά και του είδους των εκάστοτε παρεχομένων υπηρεσιών, να οδηγεί σε καταστρατήγηση της δυνατότητας διενέργειας δημόσιου διαγωνισμού και ανάπτυξης ανταγωνισμού μεταξύ των επιχειρήσεων του οικείου κλάδου παροχής υπηρεσιών. Προκειμένου δε περί βραχύβιων συμβάσεων μονοετούς ή διετούς διάρκειας, η παράταση δεν δύναται να υπερβαίνει το χρονικό όριο ισχύος των αρχικών συμβάσεων. Τέλος, στην περίπτωση κατά την οποία ο όρος περί παρατάσεως της αρχικής συμβάσεως κρίνεται νόμιμος, πρέπει η αξία της παρατεινόμενης συμβάσεως να συνυπολογίζεται με την αξία της αρχικής, προκειμένου να εξευρεθεί εάν εφαρμόζεται το εθνικό ή το κοινοτικό δίκαιο (βλ. Πρ. IV Τμ. Ελ. Συν. 15/2008, 162/2007).

Δημόσια έργα. Αποκλεισμός μειοδότριας επιχειρήσεως.(..)Κατάσταση :  Αποδεκτή 
Είναι νόμιμος ο αποκλεισμός μειοδότριας επιχειρήσεως, διότι παρέβη όρο της διακηρύξεως, σύμφωνα με τον οποίο έπρεπε να υποβάλει δήλωση διορισμού και αποδοχής διορισμού αντικλήτου κατοίκου Λάρισας, αν και υπέβαλε δήλωση διορισμού και αποδοχής διορισμού κατοίκου Αθηνών, τόπου δηλαδή διεξαγωγής της δημοπρασίας.

ΣΤΕ –διακήρυξη ––αποκλεισμός υποψηφίου.(...)Επειδή, η αιτούσα προέβαλε με την προσφυγή του άρθρου 3 παρ. 2 του ν. 2522/1997 και επαναλαμβάνει με την κρινόμενη αίτηση, ότι ο παραπάνω όρος της διακηρύξεως, ο οποίος επιτρέπει τη συμμετοχή στο διαγωνισμό μόνο επιχειρήσεων με συνολικό κύκλο εργασιών κατά την τελευταία τριετία ίσο ή μεγαλύτερο με το 1/3 της προϋπολογισθείσας δαπάνης (ήτοι εν προκειμένω 1.000.000 ευρώ), την αποκλείει παρανόμως από το διαγωνισμό, διότι θεσπίζει κριτήρια συμμετοχής μη προβλεπόμενα από την οδηγία 2004/18/ΕΚ και το π.δ. 118/2007, παραβιάζει την αρχή της αναλογικότητας και υπερβαίνει τα άκρα όρια της διακριτικής ευχέρειας της διοικήσεως, εφόσον οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στο συγκεκριμένο κλάδο δεν παρουσιάζουν τον απαιτούμενο ως άνω κύκλο εργασιών. Ο λόγος, όμως, αυτός δεν πιθανολογείται σοβαρά ως βάσιμος, διότι ο πληττόμενος αυτός όρος της διακηρύξεως που αποβλέπει στον έλεγχο της κατά τεκμήριο ικανότητας των διαγωνιζομένων να ανταποκριθούν στην εκτέλεση της επίμαχης προμήθειας και θεσπίζει εύλογη προϋπόθεση καταλληλότητας ως προς τη δυνατότητα αυτών να μετάσχουν στο διαγωνισμό, φαίνεται να είναι σύμφωνος με τις προαναφερθείσες διατάξεις της οδηγίας 2004/18/ΕΚ, του π.δ. 60/2007 και του π.δ. 118/2007. Εξ άλλου, τα προβαλλόμενα περί του ότι πρόκειται περί φωτογραφικού όρου είναι απορριπτέα προεχόντως λόγω της αοριστίας τους.

Ερμηνεία συμβάσεως. Όρος στη σύμβαση για μη δασμοφορολογική επιβάρυνση του προμηθευτή.(..)Κατάσταση :  Αποδεκτή 
Σύμφωνα με τον ερμηνευόμενο όρο 23 της 07Α /1999 συμβάσεως προμηθείας των Ενόπλων Δυνάμεων, ο αγοραστής οφείλει να αποζημιώσει τον προμηθευτή το ποσό του Φ.Π.Α. που έχει καταβάλει, επειδή οι εγχώριοι υποκατασκευαστές έχουν μετακυλήσει σ’ αυτόν, σύμφωνα με το νόμο, για εργασίες τις οποίες πραγματοποίησαν επί των προμηθευτέων αντικειμένων. (πλειοψ.)

Δυνατότητα ακύρωσης και επαναπροσδιορισμού της προκήρυξης διεθνούς διαγωνισμού επιλογής αναδόχου του έργου παραγωγής, εκτύπωσης κ.λπ. εκπαιδευτικού υποστηρικτικού υλικού και κατακύρωσης του διαγωνισμού στον μοναδικό υποψήφιο προμηθευτή.(..)Κατάσταση :  Εκκρεμεί αποδοχή 
Είναι νόμιμος ο όρος της διακηρύξεως προμήθειας ο οποίος διαχωρίζει τον τομέα προεκτυπώσεως από τον τομέα εκτυπώσεως. Είναι δυνατή η κατακύρωση ανοικτού διαγωνισμού στον μοναδικό υποψήφιο προμηθευτή εφόσον τηρηθούν οι αρχές της διαφάνειας και ελευθέρου ανταγωνισμού και η αναθέτουσα αρχή κρίνει ικανό τον μοναδικό υποψήφιο να μετάσχει στον διαγωνισμό.

Νομιμότητα δανειακής σύμβασης. επιδιώκει την ανάκληση της 108/2012 πράξης του Ζ΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου, με την οποία κρίθηκε ότι κωλύεται η υπογραφή της δανειακής συμβάσεως μεταξύ της αιτούσας και του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων. (..) Επιπλέον, δεδομένου ότι ο όρος της παραγράφου 8 του υποβληθέντος ενώπιον του Κλιμακίου σχεδίου δανειακής συμβάσεως, που ορθώς κρίθηκε από αυτό ως αόριστος και ως εκ τούτου μη νόμιμος (βλ. ανωτέρω αναφερόμενη στη σκέψη ΙV της παρούσας υπό στοιχείο ζ΄ πλημμέλεια), έχει επίσης τροποποιηθεί και πλέον ορίζει ρητά ότι τα προαναφερόμενα «ίδια χρήματα» συνίστανται στα τέλη σύνδεσης με το δίκτυο ακαθάρτων, το Τμήμα κρίνει ότι ο όρος αυτός, όπως έχει αναδιατυπωθεί στο προσκομισθέν ενώπιόν του σχέδιο δανειακής συμβάσεως, δεν είναι πλέον αόριστος. Όσον αφορά δε την ανωτέρω αναφερόμενη στη σκέψη ΙV της παρούσας υπό στοιχείο ε΄ αναδειχθείσα από το Κλιμάκιο πλημμέλεια, το Τμήμα κρίνει ότι η πλημμέλεια αυτή δεν συντρέχει, καθόσον ο όρος του τελευταίου εδαφίου της παραγράφου 5 της ελεγχόμενης δανειακής συμβάσεως, σύμφωνα με το οποίο η αιτούσα παρέχει τη συναίνεσή της για την εγγραφή υποθήκης επί ακινήτου της δεκτικού κατασχέσεως, κατ' εφαρμογή των οριζομένων στο άρθρο 5 παρ. 1 περ. β΄ του π.δ.256/1984, είναι νόμιμος, αφού, όπως προεκτέθηκε και στη σκέψη ΙΙΙ της παρούσας, οι δημοτικές επιχειρήσεις ύδρευσης και αποχέτευσης, ως επιχειρήσεις Ο.Τ.Α. ειδικού σκοπού με αντικείμενο την άσκηση αποκλειστικών δραστηριοτήτων των Δήμων, εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 5 παρ. 1 περ. β΄, όπως βασίμως προβάλλει και η αιτούσα και όχι σε αυτό της παρ. 1 παρ. γ΄, όπως εσφαλμένα έκρινε το Κλιμάκιο. Τέλος, το Τμήμα κρίνει ότι ο όρος της παραγράφου 5 του σχεδίου της ελεγχόμενης δανειακής συμβάσεως (βλ. ανωτέρω αναφερόμενη στη σκέψη ΙV της παρούσας υπό στοιχείο στ΄ πλημμέλεια) περί της εκχωρήσεως στο Τ.Π.Δ. του δικαιώματος να διορίσει το ίδιο στην ως άνω επιχείρηση ύδρευσης και αποχέτευσης ταμία της επιλογής του συνιστά ανεπίτρεπτη ευθεία παρέμβαση στην οικονομική ελευθερία της ήδη αιτούσας, κατά τα ορθώς κριθέντα από το Κλιμάκιο με την προσβαλλόμενη πράξη του και για το λόγο αυτό πρέπει να απαλειφθεί από το σχέδιο της ελεγχόμενης δανειακής συμβάσεως.   (..) Ανακαλεί την 108/2012 πράξη του Ζ΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου.

Προμήθειες Ενόπλων Δυνάμεων. Τροποποίηση κατακυρωτικής αποφάσεως. Ισχύς όρου συμβάσεως.(..)Κατάσταση :  Αποδεκτή 
Δεν είναι δυνατή η τροποποίηση κατακυρωτικής αποφάσεως μετά την ανακοίνωσή της στον υποψήφιο προμηθευτή. Μετά την ανακοίνωση της κατακυρωτικής αποφάσεως το ενοχικό συνάλλαγμα έχει καταρτισθεί και η τροποποίηση της συμβάσεως μπορεί να γίνει μετά την τήρηση των τύπων που προβλέπονται στα άρθρα 17 και 66 του ΠΔ 284/1989. Δεν είναι δυνατή η τροποποίηση της συμβάσεως όταν ο τροποποιούμενος όρος αφορά παροχή που έχει ήδη εκτελεσθεί. Δεν είναι αναγκαία η υπογραφή τροποποιήσεως προκειμένου να αλλάξει η επωνυμία της αντισυμβαλλομένης εταιρείας, διότι η αλλαγή απλώς της επωνυμίας ουδεμία επίδραση έχει επί της νομικής προσωπικότητας του αντισυμβαλλομένου. Είναι ισχυρός ο όρος της συμβάσεως, περί αναθέσεως έργου από τον προμηθευτή σε Έλληνες υπεργολάβους, έστω και αν έρχεται σε αντίθεση με προσυμβατικά κείμενα, αφ’ ενός μεν διότι, σύμφωνα με το νόμο η σύμβαση υπερισχύει παντός άλλου κειμένου στο οποίο αυτή στηρίζεται και, αφ’ ετέρου, υπό το δεδομένο πραγματικό, τυχόν αντίθετη εκδοχή θα αντέβαινε στις αρχές της καλής πίστεως και της εμπιστοσύνης που πρέπει να διέπει τις σχέσεις των συμβαλλομένων. Δεν είναι δυνατή η αποπληρωμή του τιμήματος, αν δεν έχουν εκπληρωθεί όλοι οι όροι της συμβάσεως.

Δημόσια έργα. Δημοπρασία. Οροι.(...)Νόμιμος ο όρος διακηρύξεως δημοπρασίας κατασκευής έργου περί μη καταδίκης των διαγωνιζομένων προσώπων για ποινικό αδίκημα που αφορά την επαγγελματική τους συμπεριφορά, μολονότι τέτοιος όρος προβλέπεται στο π.δ.23/1993, που δεν εφαρμόζεται όμως στην άνω δημοπρασία. Εφ όσον από τα αποσπάσματα των οικείων ποινικών αποφάσεων δεν προκύπτει εάν η ποινική καταδίκη του διαγωνιζομένου στην άνω δημοπρασία αφορά την επαγγελματική του συμπεριφορά ή ως νομίμου εκπροσώπου διαγωνιζομένης εταιρίας ή ατομικής αυτού, μπορεί να ζητηθούν πλήρη αντίγραφα των αποφάσεων τούτων για τη σχετική διευκρίνηση