ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:Επειδή, με την αίτηση αυτή ζητείται παραδεκτώς η αναίρεση της 25/2010 αποφάσεως του Διοικητικού Εφετείου Χανίων, με την οποία απορρίφθηκε προσφυγή της ήδη αναιρεσείουσας εταιρίας, αναδόχου του δημόσιου έργου «Ε.Σ. Παγκρήτιο – Αποπεράτωση Εγκαταστάσεων Γ΄ Φάση», επί διαφοράς που ανέκυψε κατά την εκτέλεση του έργου αυτού και αφορά την επιστροφή ως μη εγκεκριμένης της 37ης πιστοποίησης του έργου καθώς και της τελικής επιμέτρησης των εργασιών συντήρησης, φύλαξης και λειτουργίας του έργου.(....)Περαιτέρω, με την προσφυγή της η αναιρεσείουσα είχε προβάλει, κατά τ' ανωτέρω εκτεθέντα, ότι οι επίμαχες πρόσθετες εργασίες αφορούσαν τη λειτουργικότητα και ασφάλεια του έργου, και ότι για την εκτέλεσή τους είχαν δοθεί έγγραφες εντολές από τη Διευθύνουσα Υπηρεσία, η οποία συνέταξε, για τις εργασίες αυτές, τον 5ο Α.Π.Ε. και το 6ο Π.Κ.Τ.Μ.Ν.Ε., ενόψει δε των προβληθέντων αυτών ισχυρισμών σχετικά με την αναγκαιότητα των συγκεκριμένων εργασιών, το δικάσαν Εφετείο όφειλε να διαλάβει κρίση ως προς το χαρακτήρα αυτών ως πράγματι αναγκαίων ή μη, οπότε, εάν κρίνονταν αναγκαίες, θα ήταν δυνατή η εκ των υστέρων νομιμοποίησή τους με τη σύναψη ιδιαίτερης, συμπληρωματικής σύμβασης.Δέχεται την κρινόμενη αίτηση.Αναιρεί την 25/2010 απόφαση του Διοικητικού Εφετείου Χανίων, στο οποίο και παραπέμπει την υπόθεση, κατά τα αναφερόμενα στο αιτιολογικό.

Δημόσια Εργα. Ειδικές τιμές στα δημόσια έργα και τρόπος υπολογισμού τους. Για τον υπολογισμό του ποσού πέραν του οποίου απαγορεύεται η συνέχιση μιας εργολαβίας, οι συμβατικά προβλεπόμενες εργασίες θα υπολογισθούν, σύμφωνα με τις οριζόμενες στη σύμβαση τιμές μονάδας, για όλες τις εκτελεσθείσες ποσότητες, έστω και αν για τμήμα τους εχώρησε ειδική συμφωνία μεταξύ του κυρίου του έργου και του αναδόχου και εκτελέστηκαν με μεγαλύτερες τιμές μονάδας.

Έλεγχος αντικειμένου σύμβασης έργου.(..)Κατάσταση :  Εκκρεμεί αποδοχή 
Με βάση τα, από τις αρμόδιες υπηρεσίες, τεθέντα πραγματικά περιστατικά και τις προς τη Διοίκηση επισημάνσεις ως προς το περιεχόμενο, αφενός των σχετικών διατάξεων και αφετέρου των εγγράφων που αυτή θα συντάξει (υπουργικής απόφασης και σύμβασης), στην κρινόμενη περίπτωση πληρούνται οι απαιτήσεις της παρ.1 του άρθρου 6 του Ν 2527/1997 και συνεπώς το έργο που αναφέρεται σε έγγραφα της Διεύθυνσης Διοικητικού, σε συνδυασμό και με έγγραφα της Διεύθυνσης Τομέων Παραγωγής του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών, μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο σύμβασης μίσθωσης έργου, χωρίς να υποκρύπτεται σύμβαση εξαρτημένης εργασίας.

Πρόσληψη από το Δ.Σ. του ΤΑΧΔΙΚ ειδικού επιστήμονα, με σύμβαση έργου ιδιωτικού δικαίου, για τη σύνταξη τεχνικής εκθέσεως.(..)Κατάσταση :  Εκκρεμεί αποδοχή 
Η «πρόσληψη» από το ΤΑΧΔΙΚ ειδικού επιστήμονα, προκειμένου να συντάξει τεχνική έκθεση, δύναται να έχει, κατά νόμον, είτε τη μορφή συμβάσεως έργου είτε τη μορφή συμβάσεως παροχής υπηρεσιών. Στην τελευταία περίπτωση, για τη σύναψη της συμβάσεως θα πρέπει να τηρηθεί, κατ’ ανάλογη εφαρμογή, η διαδικασία των άρθρων 82 και 83 του Ν 2362/1995. Το ζήτημα, όμως, ποιά από τις δύο συμβάσεις είναι ταχύτερη όσον αφορά τη διαδικασία συνάψεως, δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο γνωμοδοτήσεως.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:Με τα δεδομένα αυτά, το Κλιμάκιο κρίνει ότι, αναφορικά με τις εργασίες που περιλαμβάνονται στην 1η συμπληρωματική σύμβαση και έχουν ήδη εκτελεστεί, σύμφωνα με το 9029/7.9.2023 έγγραφο του Γενικού Διευθυντή της Δ.Ε.Υ.Α. Ιωαννίνων, δηλαδή τις εργασίες της αλλαγής όδευσης του Γ.Α.Α. και τις εργασίες αντιστήριξης των αντλιοστασίων, στερείται πλέον χρονικής αρμοδιότητας για τον έλεγχό τους. Ειδικότερα δεν έχει ακολουθηθεί από την αναθέτουσα αρχή η διαδικασία του άρθρου 155, αλλά αυτή του άρθρου 156 του ν.4412/2016 (προηγούμενη σύνταξη Α.Π.Ε. και Π.Κ.Τ.Μ.Ν.Ε, θετική γνωμοδότηση από το αρμόδιο Τεχνικό Συμβούλιο Δημοσίων Έργων, έγκριση του Διοικητικού Συμβουλίου της Δ.Ε.Υ.Α. Ιωαννίνων και υποβολή στο Ελεγκτικό Συνέδριο για την άσκηση προσυμβατικού ελέγχου νομιμότητας). Από κανένα δε σημείο της 287/17.7.2023 απόφασης του Διοικητικού Συμβουλίου της Δ.Ε.Υ.Α. Ιωαννίνων δεν προκύπτει βούληση της αναθέτουσας αρχής για προηγούμενη της σύναψης της συμπληρωματικής σύμβασης εκτέλεση των εργασιών αυτών ως επειγουσών. Ούτε, άλλωστε, συντρέχουν οι τυπικές και ουσιαστικές προϋποθέσεις εφαρμογής του άρθρου 155 του ν.4412/2016, την εφαρμογή της οποίας, δεν επικαλείται και η αναθέτουσα αρχή, καθόσον: α) δεν έχει προηγηθεί της εκτέλεσης των κρίσιμων εργασιών η σύνταξη τεχνικής περιγραφής από τη Διευθύνουσα Υπηρεσία του έργου, στην οποία πρέπει να καταγράφονται οι εργασίες που είναι απολύτως απαραίτητες για την αποτροπή άμεσου και άλλως αναπότρεπτου κινδύνου για το έργο, να αιτιολογείται ο επείγων χαρακτήρας τους και να προσδιορίζεται η δαπάνη τους, η οποία δεν πρέπει να υπερβαίνει το 15% της αξίας της σύμβασης, β) δεν προκύπτει ότι οι φερόμενες ως κατεπείγουσες πρόσθετες εργασίες εγκρίθηκαν από την Προϊσταμένη Αρχή του έργου, γ) δεν αποδεικνύεται η εντολή της υπηρεσίας προς τον ανάδοχο του αρχικού έργου (έγγραφη ή έστω προφορική με καταχώριση στο ημερολόγιο του τελευταίου) για την εκτέλεση των εν λόγω εργασιών. Συνεπώς, οι εν λόγω εργασίες απαραδέκτως εισάγονται για έλεγχο νομιμότητας, κατ’ άρθρο 156 του ν.14412/2016, ως εργασίες εκτελεσθείσες.

Διαμόρφωση σύνδεσης οδού με κόμβο..ζητείται η ανάκληση της 383/2015 πράξης του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου..Όπως δε έγινε δεκτό ανωτέρω, στην οριστική μελέτη οδοποιΐας, ως προς τον καθορισμό των παραμέτρων του έργου αναφορικά με τα χαρακτηριστικά της περιοχής εκτέλεσης αυτού, είχαν ήδη επισημανθεί επαρκώς οι αναγόμενες, στα αλληλοδιασταυρούμενα υπάρχοντα πυκνά δίκτυα (οδικό δίκτυο, δίκτυο υδάτινης απορροής και δίκτυο εγγειοβελτιωτικών έργων), ιδιαιτερότητες του χώρου εκτέλεσης του έργου. Το γεγονός αυτό συνέτεινε στον περιορισμό, κατά το δυνατόν, των αναγκαίων πρόσθετων επειγουσών εργασιών, οι οποίες απαιτούνταν για την αντιμετώπιση των προκληθεισών, λόγω της απότομης ανύψωσης του υδροφόρου ορίζοντα, έκτακτων περιστάσεων (ήτοι της μεταβολής της σύστασης του υπεδάφους, της αδυναμίας του υπάρχοντος δικτύου απορροής υδάτων να απορροφήσει τα προκληθέντα από τα έντονα καιρικά φαινόμενα όμβρια ύδατα και της ολικής έμφραξης και θραύσης του υπάρχοντος αγωγού απορροής ομβρίων υδάτων) και οι οποίες, σύμφωνα με την οικεία τεχνική περιγραφή, αφορούσαν : α) στην κατασκευή νέου αγωγού ομβρίων Φ500, καθώς ο υπάρχων αγωγός, όπως προαναφέρθηκε, δεν λειτουργούσε και β) σε εργασίες εξυγίανσης της υπόβασης του οδοστρώματος με λιθορριπή λατομείου, ώστε να αντιμετωπιστεί η λάσπη που διαπιστώθηκε κατά την εκτέλεση των πρώτων εκσκαφών, λόγω της ανύψωσης της στάθμης των υδάτων, προκειμένου να καταστεί εφικτό να ολοκληρωθούν στη συνέχεια οι προβλεπόμενες στην κύρια σύμβαση εργασίες οδοστρωσίας και ασφαλτόστρωσης, οι οποίες δεν θα ήταν δυνατό να εκτελεστούν, χωρίς να έχει προηγηθεί η εκτέλεση των επίμαχων εξυγιαντικών εργασιών που αποτέλεσαν το αντικείμενο της δοθείσας από τη Διευθύνουσα Υπηρεσία εντολής. Οι ανωτέρω δε εκτελεσθείσες επείγουσες πρόσθετες εργασίες εξειδικεύονται επαρκώς και περιγράφονται αναλυτικά στον πίνακα εκτίμησης της δαπάνης εργασιών, ο οποίος επισυνάπτεται στην εντολή εκτέλεσης αυτών. Με τα δεδομένα αυτά, και όσα εξετέθησαν στη μείζονα σκέψη της παρούσας, το Τμήμα κρίνει ότι πρέπει η κρινόμενη αίτηση να γίνει δεκτή, η προσβαλλόμενη πράξη να ανακληθεί και να επιτραπεί η υπογραφή του ελεγχόμενου σχεδίου σύμβασης, με αντικείμενο τις ως άνω εκτελεσθείσες επείγουσες πρόσθετες εργασίες..Ανακαλεί την 383/2015 πράξης του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου.

Έλεγχος αντικειμένου σύμβασης έργου. Παροχή βεβαίωσης κατ’ άρθρο 6 παρ.2 του Ν 2527/1997.(..)Κατάσταση :  Αποδεκτή 
Με βάση τα, από τις αρμόδιες υπηρεσίες, τεθέντα πραγματικά περιστατικά και τις προς τη Διοίκηση επισημάνσεις ως προς το περιεχόμενο αφενός των σχετικών διατάξεων και αφετέρου των εγγράφων που αυτή θα συντάξει (Υπουργικής Απόφασης και σύμβασης) στην κρινόμενη περίπτωση πληρούνται οι απαιτήσεις της παρ.1 του άρθρου 6 του Ν 2527/1997 και συνεπώς το έργο που αναφέρεται στο υπ’ αριθ. πρωτ. 56087/6772/ 20.12.2007 έγγραφο της Διεύθυνσης Διοικητικού, σε συνδυασμό και με το υπ’ αριθ. πρωτ. 54138/ΔΕ-9095/7.12.2007 έγγραφο της Διεύθυνσης Δημοσίων Επενδύσεων του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών, μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο σύμβασης μίσθωσης έργου, χωρίς να υποκρύπτεται σύμβαση εξαρτημένης εργασίας.

Εξέταση της δυνατότητας υπογραφής Συμπληρωματικής Συμβάσεως για πρόσθετες εργασίες σε έργο των Ενόπλων Δυνάμεων, σύμφωνα με τα άρθρα 43 και 44 του ΠΔ 609/1985.α) Είναι νόμιμη η υπογραφή Συμπληρωματικής Σύμβασης με τον ανάδοχο του έργου «Αναβάθμιση Εγκαταστάσεων Καυσίμων εντός Βάσης στην 117 ΠΜ» (ΑΝΔ-188Ν) για τις επιπλέον εργασίες που ανατέθηκαν σ’ αυτόν, διότι για τις εργασίες αυτές συντρέχουν οι προκύπτουσες από την ερμηνεία του άρθρου 8 παρ.1 του Ν 1418/1984, σε συνδυασμό με τα άρθρα 43-44 του ΠΔ 609/1985  προϋποθέσεις, προκειμένου να χαρακτηρισθούν «πρόσθετες». β) Ο ανάδοχος θα πληρωθεί στα πλαίσια υλοποίησης της συμπληρωματικής συμβάσεως, αφού πρώτα ολοκληρωθούν οι προβλεπόμενες εκ του νόμου διαδικασίες (παραλαβή εργασιών κ.λπ.). 

Όσον αφορά δε στις συμβουλευτικές υπηρεσίες υποστήριξης του Δήμου στο πλαίσιο κατάρτισης του Προγράμματος, ο νομοθέτης προέβλεψε με ειδικές διατάξεις, αποβλέποντας στην ενεργό συμμετοχή των Δήμων στη διαδικασία αυτή, την εξαιρετική δυνατότητα ανάθεσης αποκλειστικά και μόνο των υπηρεσιών συμβουλευτικής υποστήριξης του Ο.Τ.Α. σε εξωτερικούς συμβούλους, φυσικά ή νομικά πρόσωπα, η οποία παρέχεται στις δημοτικές αρχές, αφού πρώτα εξαντλήσουν τα ίδια μέσα για την εκ των έσω εκπόνηση του επιχειρησιακού προγράμματος με τη συγκρότηση διεπιστημονικής ομάδας έργου που θα βρίσκεται σε συνεργασία με τα όργανα της διοίκησης και τις υπηρεσίες προγραμματισμού, με τη συμμετοχή και των ειδικών συμβούλων και συνεργατών του Δήμου. Εκ τούτων παρέπεται ότι δε δύναται νομίμως να ανατεθεί η σύνταξη και κατάρτιση του επιχειρησιακού προγράμματος σε φορείς, πλην αυτών που ρητώς προβλέπονται στις ανωτέρω διατάξεις, οι οποίες αποσκοπούν στην ανάπτυξη στο εσωτερικό των Δήμων ενός μηχανισμού που θα είναι αυτάρκης και έτσι θα υλοποιείται (το επιχειρησιακό πρόγραμμα) σε όλες του τις φάσεις προεχόντως από το ανθρώπινο δυναμικό τους (πρβλ. Πράξεις VII Τμήμ. 52/2010, 307, 98/2009 κ.ά.).

ΜΕΛΕΤΕΣ-ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ-ΤΟΚΟΙ ΥΠΕΡΗΜΕΡΙΑΣ: Μελέτη και κατασκευή κτιριακού συγκροτήματος Περιφερειακού Υποκαταστήματος και Νομαρχιακής Μονάδας Υγείας Ι.Κ.Α.(...)Ειδικότερα, η αναιρεσείουσα ισχυρίζεται ότι το Διοικητικό Εφετείο εσφαλμένως υπέλαβε ότι οι εγκεκριμένοι λογαριασμοί τόκων δεν ενσωματώνουν αναγνωρισμένη και εκκαθαρισμένη απαίτηση και ότι, ως εκ τούτου, θα έπρεπε αυτή να παραθέσει στην ένδικη αγωγή της και άλλα πρόσθετα στοιχεία (χρόνο υποβολής των 27ου και 28ου λογαριασμών, χρόνο της τυχόν έγκρισή τους, χρόνο μερικής ή ολικής εξόφλησής τους, έλλειψη υπαιτιότητας αναδόχου για την καθυστερημένη εξόφληση), ώστε να είναι η αγωγική της αξίωση ορισμένη. Προς θεμελίωση του παραδεκτού της κρινόμενης αίτησης, η αναιρεσείουσα ισχυρίζεται, μεταξύ άλλων, ότι δεν υπάρχει νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας για το νομικό ζήτημα που τίθεται με τον ως άνω λόγο, αν, δηλαδή, η έγκριση από τη Διευθύνουσα Υπηρεσία λογαριασμών, όταν δεν αφορά εργολαβικό αντάλλαγμα για εκτελεσθείσες εργασίες, δεσμεύει το διοικητικό εφετείο που δικάζει αγωγή, με την οποία επιδιώκεται η υλοποίηση των εγκεκριμένων αυτών λογαριασμών. Ο ισχυρισμός αυτός είναι βάσιμος και, συνεπώς, ο ανωτέρω λόγος αναιρέσεως προβάλλεται παραδεκτώς, περαιτέρω δεν είναι και βάσιμος εν όψει των εκτεθέντων ανωτέρω στην σκέψη 7. Πράγματι, αίτημα της αγωγής της αναιρεσείουσας, κατά το μέρος που απορρίφθηκε από το δικάσαν δικαστήριο με την προπαρατεθείσα αιτιολογία, δεν ήταν η νομιμότητα ή πληρωμή των 26ου, 27ου και 28ου λογαριασμών, οπότε το εν λόγω δικαστήριο θα μπορούσε, επί ευδοκιμήσεως της αγωγής, εκφέροντας πρωτογενώς κρίση περί του εντόκου ή μη καθυστερημένης εξόφλησης των λογαριασμών αυτών, να επιδικάσει, κατόπιν αιτήματος της ενάγουσας, εκτός από τα ποσά των λογαριασμών, και τόκους υπερημερίας (βλ. το πρώτο μέρος της προσβαλλομένης), αλλά η εξόφληση των πέντε εγκεκριμένων από την Διευθύνουσα Υπηρεσία λογαριασμών τόκων υπερημερίας (λόγω καθυστερημένης εξόφλησης των ανωτέρω 26ου, 27ου και 28ου λογαριασμών του έργου), οι οποίοι εγκεκριμένοι λογαριασμοί τόκων ενσωματώνουν αναγνωρισμένη και εκκαθαρισμένη απαίτηση προς πληρωμή. Εξ άλλου, όπως προκύπτει από την αναιρεσιβαλλόμενη απόφαση, η Διοίκηση, μετά τη ρητή έγκριση των επίδικων πιστοποιήσεων τόκων υπερημερίας και την ταυτόχρονη έκδοση των αντίστοιχων εντολών πληρωμής, δεν προέβη σε κανένα έλεγχο των ως άνω πιστοποιήσεων/ λογαριασμών ούτε αμφισβήτησε, με οποιονδήποτε τρόπο, τη νομιμότητά τους. Δια ταύτα Δέχεται την κρινόμενη αίτηση.... Αναιρεί εν μέρει, κατά τα εκτιθέμενα στο αιτιολογικό, την 182/2017 απόφαση του Διοικητικού Εφετείου Χανίων, στο οποίο παραπέμπει την υπόθεση για νέα νόμιμη κρίση.