Για τη σύναψη συμβάσεων παροχής υπηρεσιών θα πρέπει, κατά κανόνα, να διενεργείται ανοικτός ή κλειστός διαγωνισμός, ενώ εξαιρετικά, η αναθέτουσα αρχή μπορεί να συνάψει σύμβαση παροχής υπηρεσιών με τη διαδικασία της διαπραγμάτευσης, χωρίς να έχει προηγηθεί δημοσίευση σχετικής προκήρυξης, στις περιοριστικά αναφερόμενες περιπτώσεις της διάταξης του ως άνω άρθρου 25, οι οποίες, καθώς εισάγουν παρέκκλιση από τον κανόνα, είναι στενά ερμηνευτέες και το βάρος απόδειξης φέρει όποιος τις επικαλείται. Ειδικότερα, η αναθέτουσα αρχή μπορεί να προσφύγει στη διαδικασία της διαπραγμάτευσης όταν, εκτός των άλλων, για λόγους τεχνικούς (όπως η κατοχή αποκλειστικών τεχνικών μέσων, γνώσεων ή μεθόδων) ή σχετικούς με την προστασία αποκλειστικών δικαιωμάτων, καθίσταται απολύτως αναγκαίο να ανατεθεί η εκτέλεση σε συγκεκριμένο πρόσωπο, το οποίο όμως δεν αρκεί να είναι απλώς ικανό να παράσχει με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο τις ζητούμενες υπηρεσίες, αλλά απαιτείται να είναι και το μοναδικό έναντι οιουδήποτε άλλου προσώπου παρέχοντος ανάλογες υπηρεσίες (ΔΕΚ 199/85 Επιτροπή κατά Ιταλίας, ΔΕΚ 296/92 Επιτροπή κατά Ιταλικής Δημοκρατίας, ΔΕΚ 57/94 Επιτροπή κατά Ιταλικής Δημοκρατίας). Συνεπώς, εφόσον συντρέχουν οι ανωτέρω προϋποθέσεις, η αναθέτουσα αρχή δύναται να προβεί, ύστερα από διαπραγματεύσεις, σε απευθείας ανάθεση υπηρεσιών για λόγους τεχνικούς ή προστασίας δικαιωμάτων αποκλειστικότητας, χωρίς προηγούμενη δημοσίευση προκήρυξης, έχοντας όμως προηγουμένως σταθμίσει όλες τις οικονομοτεχνικές παραμέτρους, που καθιστούν συμφερότερη την προσφυγή σε αυτήν την όλως εξαιρετική διαδικασία, με πλήρη και ειδική αιτιολογία που πρέπει να προκύπτει από τα στοιχεία του φακέλου, για τους λόγους που επέβαλαν την απόφασή της αυτή, διαφορετικά η διαδικασία της απευθείας ανάθεσης δεν είναι νόμιμη (βλ. Πράξεις 77/2008, 263/2007, 186, 187, 188, 189, 190, 191/2006, 61/2004 VI Τμ Ε.Σ.).

Ειδικότερα, η αναθέτουσα αρχή μπορεί να προσφύγει στη διαδικασία της διαπραγμάτευσης όταν, εκτός των άλλων, για λόγους τεχνικούς (όπως η κατοχή αποκλειστικών τεχνικών μέσων, γνώσεων ή μεθόδων) ή σχετικούς με την προστασία αποκλειστικών δικαιωμάτων, καθίσταται απολύτως αναγκαίο να ανατεθεί η εκτέλεση της προμήθειας σε συγκεκριμένο προμηθευτή ο οποίος όμως δεν αρκεί να είναι απλώς ικανός να εκτελέσει με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο τη ζητούμενη προμήθεια, αλλά απαιτείται να είναι και ο μοναδικός έναντι οιουδήποτε άλλου προμηθευτή (ΔΕΚ 199/85 Επιτροπή κατά Ιταλίας, ΔΕΚ 296/92 Επιτροπή κατά Ιταλικής Δημοκρατίας, ΔΕΚ 57/94 Επιτροπή κατάΙταλικής Δημοκρατίας). Συνεπώς, εφόσον συντρέχουν οι ανωτέρω προϋποθέσεις, η αναθέτουσα αρχή δύναται να προβεί, ύστερα από διαπραγματεύσεις, σε απευθείας ανάθεση προμηθειών για λόγους τεχνικούς ή προστασίας δικαιωμάτων αποκλειστικότητας, χωρίς προηγούμενη δημοσίευση προκήρυξης, έχοντας όμως προηγουμένως σταθμίσει όλες τις οικονομοτεχνικές παραμέτρους, που καθιστούν συμφερότερη την προσφυγή σε αυτήν την όλως εξαιρετική διαδικασία, με πλήρη και ειδική αιτιολογία που πρέπει να προκύπτει από τα στοιχεία του φακέλου, για τους λόγους που επέβαλαν την απόφασή της αυτή, διαφορετικά η διαδικασία της απευθείας ανάθεσης δεν είναι νόμιμη (βλ. Πράξεις 186, 187, 188, 189, 190, 191/2006, 263/2007, 77/2008, 3334/2009, VI Τμ Ελ.Συν.). Τα προαναφερόμενα διέπουν και τις προμήθειες φαρμάκων. Ειδικότερα, τα φάρμακα αποτελούν ιδιόμορφα κοινωνικά αγαθά, γιατί πρέπει να εξασφαλίζεται η επάρκειά τους, η υψηλή ποιοτική τους στάθμη και ασφάλεια και η προσιτή τιμή τους, καθόσον συμβάλλουν τα μέγιστα στην προστασία και διατήρηση της δημόσιας υγείας και της ευεξίας του κοινωνικού συνόλου. Για τον λόγο αυτό η παραγωγή, εμπορία και διακίνηση αυτών υπόκεινται σε ειδικό καθεστώς που ρυθμίζεται άμεσα από το κανονιστικό νομοθέτη και ελέγχεται από τον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων (Ε.Ο.Φ.) και τον Υπουργό Ανάπτυξης, όπου συντρέχει περίπτωση, αφορά, δε, στη θέσπιση ορισμένων περιορισμών στην διαδικασία παρασκευής και διάθεσής τους, επιβαλλόμενων από την ανάγκη εξασφάλισης επαρκούς ποσότητας και συγκεκριμένης ποιότητας φαρμάκων σε εύλογο κόστος. Πέραν, όμως, των ανωτέρω παρατιθέμενων τα φάρμακα δεν χαρακτηρίζονται ως προϊόντα εξαιρούμενα του ελεύθερου ανταγωνισμού παρά τις μονοπωλιακές τάσεις της αγοράς, αφού η τιμή πώλησής τους μπορεί να μειωθεί έτι περαιτέρω, σύμφωνα με τις προπαρατιθέμενες διατάξεις (βλ. Πράξεις 203/2003, 116, 117/2008, 25/2010 IV Τμ. Ελ.Συν.).

Μη νόμιμη η προσφυγή στην εξαιρετική διαδικασία της διαπραγμάτευσης χωρίς δημοσίευση προκήρυξης για την προμήθεια υλικών από νοσοκομείο, καθόσον, ανεξαρτήτως της ελλείψεως αρμοδιότητας του αποφασίσαντος τη διενέργεια της διαπραγματεύσεως οργάνου, δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις που ορίζουν τα άρθρα 25 παρ.1 περ.γ'του π.δ/τος 60/2007 και 2 παρ.13 περ. V του ν.2286/1995 για τη προσφυγή στην εξαιρετική αυτή διαδικασία χωρίς δημοσίευση διακήρυξης, δεδομένου ότι δεν συνέτρεξε κατεπείγουσα ανάγκη οφειλόμενη σε απρόβλεπτες περιστάσεις, αφού δεν προκύπτει ότι υφίσταται κάποιο εξωγενές, έκτακτο και ασυνήθιστο γεγονός, που αντικειμενικά δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθεί, σύμφωνα με τους κανόνες της αν-θρώπινης εμπειρίας και λογικής κατά τον προγραμματισμό της σχετικής προμήθειας από την αναθέτουσα αρχή, το οποίο θα μπορούσε να δικαιολογήσει την προσφυγή στην ως άνω έκτακτη διαδικασία αναθέσεως.

Εξαιρετική διαγωνιστική διαδικασία για την Υπηρεσία Ασύλου του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης & Προστασίας του Πολίτη. Προβλέπεται η δυνατότητα εκ του νόμου, ώστε οι Υπηρεσίες του Ασύλου και της Αρχής Προσφυγών του Υπουργείου Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη, να εφαρμόσουν άπαξ τη διαδικασία της διαπραγμάτευσης, χωρίς δημοσίευση προκήρυξης διαγωνισμού, σύμφωνα με τα ειδικότερα οριζόμενα στη διάταξη του άρθρου 25 του π.δ. 60/2007 και του άρθρου 28 παρ.8 του ν. 4033/2011, για το σύνολο των δαπανών των Υπηρεσιών αυτών, που αφορούν σε σύναψη συμβάσεων προμηθειών εξοπλισμού (κυρίως επίπλων γραφείων και ηλεκτρονικών υπολογιστών), το κόστος των οποίων προϋπολογίζεται ότι υπερβαίνει, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, το όριο για το οποίο απαιτούνται διαδικασίες διεθνούς διαγωνισμού. Η σχετική όμως απόφαση της αναθέτουσας αρχής πρέπει να φέρει πλήρη και ειδική αιτιολογία, αναφερόμενη στους λόγους για τους οποίους αποφασίζεται η προσφυγή στην εν λόγω εξαιρετική διαδικασία της διαπραγμάτευσης χωρίς προηγούμενη δημοσίευση προκήρυξης διαγωνισμού, λόγω κατεπείγουσας ανάγκης, οφειλόμενης σε απρόβλεπτες περιστάσεις, ήτοι σε έκτακτα και ασυνήθιστα γεγονότα τα οποία αντικειμενικώς δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθούν, οι δε περιστάσεις που θα επικαλείται η ως άνω αρχή για την αιτιολόγηση της κατεπείγουσας ανάγκης δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να απορρέουν από δική της ευθύνη. (ομοφ.)

Διαχείριση επικίνδυνων ιατρικών αποβλήτων:..Με βάση τα ανωτέρω το Τμήμα κρίνει ότι η ανάθεση με τη διαδικασία της διαπραγμάτευσης του έργου της συλλογής, μεταφοράς και διαχείρισης επικίνδυνων ιατρικών και μολυσματικών αποβλήτων του νοσοκομείου στην εταιρία … και στη …, δεν ήταν νόμιμη. Και τούτο διότι η δαπάνη για τις ανατεθείσες υπηρεσίες υπερέβαινε καταφανώς το όριο των 15.000,00 ευρώ σε ετήσια βάση, μέχρι του οποίου επιτρέπεται η άνευ ειδικών λόγων προσφυγή στην εξαιρετική διαδικασία της διαπραγμάτευσης, ενώ επείγουσα ανάγκη η οποία να οφείλεται σε απρόβλεπτες περιστάσεις, δεν στοιχειοθετείται εν προκειμένω, αφού και μόνο από το οικονομικό αντικείμενο των συμβάσεων καθίσταται σαφές ότι η συνολική ανάγκη του νοσοκομείου ήταν εξ αρχής γνωστή και κανένας λόγος προς αιτιολόγηση της καθυστερημένης κίνησης της διαδικασίας του αντίστοιχου τακτικού διαγωνισμού δεν προβάλλεται. Κατά συνέπεια, η εντελλόμενη δαπάνη δεν είναι νόμιμη, επειδή όμως, για λόγους δημόσιας υγείας υφίστατο άμεση ανάγκη για τη συλλογή, μεταφορά και διαχείριση των ΕΙΑ. και ενόψει της καθυστέρησης διενέργειας διεθνούς δημόσιου διαγωνισμού από τον ΙΦΕΤ, το Τμήμα κρίνει ότι τα όργανα του νοσοκομείου συγγνωστώς υπέλαβαν ότι μπορούσαν να προχωρήσουν σε διαδικασία διαπραγματεύσεων με τους ως άνω συμβαλλόμενους φορείς μέχρι να υπογραφούν συμβάσεις κατόπιν διενέργειας διαγωνισμού από το νοσοκομείο ή από οποιαδήποτε άλλη Δημόσια αρχή(..) συγγνωστή πλάνη

Δυνατότητα ή μη ματαίωσης πρόχειρου διαγωνισμού προμήθειας και επανάληψή του με τροποποίηση του αντικειμένου και των όρων του.Η αδυναμία πραγματοποίησης της προμήθειας, λόγω έλλειψης, πλέον, των απαιτούμενων για την πραγματοποίησή της πιστώσεων, συνιστά νόμιμο λόγο για την οριστική ματαίωση των αποτελεσμάτων του διαγωνισμού.Η αναθέτουσα αρχή έχει τη διακριτική ευχέρεια να προβαίνει στη ματαίωση  του αποτελέσματος του διαγωνισμού και την επαναπροκήρυξή του, εφ’ όσον, όμως, συντρέχει νόμιμος λόγος, η δε απόφαση περί ματαιώσεως του διαγωνισμού πρέπει να φέρει πλήρη και ειδική αιτιολογία, αναφερόμενη στους λόγους για τους οποίους αποφασίζεται η (ματαίωση και) επανάληψή του.  Συντρέχει δε νόμιμος λόγος ματαίωσης του διαγωνισμού, σε περίπτωση κατά την οποία διαπιστώνεται αιτιολογημένως η ανάγκη τροποποίησης του αντικειμένου της προμήθειας και επαναπροκήρυξης του διαγωνισμού.

Η δυνατότητα, την οποία προβλέπει η οδηγία 71/305, περί συντονισμού των διαδικασιών για τη σύναψη συμβάσεων δημοσίων έργων, στο άρθρο 9, στοιχείο δ', της αρχικής μορφής της και κατόπιν στο άρθρο 5, παράγραφος 3, στοιχείο γ', της μορφής που έλαβε μετά την τροποποίησή της από την οδηγία 89/440, να παρακάμπτεται η διαδικασία δημοπρατήσεως προκειμένου να γίνει προσφυγή στη διαδικασία με διαπραγμάτευση, εξαρτάται από τη συνδρομή πολλών σωρευτικών προϋποθέσεων, μεταξύ των οποίων η ύπαρξη απροβλέπτου γεγονότος. Αν μια από τις προϋποθέσεις αυτές δεν πληρούται, η προσφυγή στη διαδικασία με διαπραγμάτευση δεν δικαιολογείται. Δεν συνιστά απρόβλεπτο γεγονός το ότι ένας φορέας κράτους μέλους, ο οποίος πρέπει να δώσει, στο πλαίσιο της προβλεπομένης από την εθνική νομοθεσία διαδικασίας εγκρίσεως των σχεδίων δημοσίων έργων, τη συγκατάθεσή του για συγκεκριμένο σχέδιο, προβάλλει, πριν από την προς τούτο προβλεπομένη οριακή ημερομηνία, αντιρρήσεις για λόγους που δικαιούται να επικαλεστεί. Παραβαίνει επομένως τις υποχρεώσεις που υπέχει δυνάμει της οδηγίας το κράτος μέλος του οποίου οι αρμόδιες αρχές, μετά τη μη σύναψη συμβάσεως δημοσίων έργων κατά την ανοικτή διαδικασία λόγω της καθυστερήσεως που προκάλεσε η άρνηση ενός φορέα να δώσει την έγκρισή του για τα αρχικώς προβλεπόμενα σχέδια έργων, αναθέτουν τμήμα της συμβάσεως ακολουθώντας τη διαδικασία με διαπραγμάτευση, χωρίς προηγούμενη δημοσίευση προκηρύξεως διαγωνισμού.

Επομένως, η ανάθεση των δημοσίων συμβάσεων με διαπραγμάτευση αποτελεί εξαιρετική διαδικασία, η προσφυγή στην οποία επιτρέπεται μόνον στις περιοριστικώς αναφερόμενες στην Οδηγία περιπτώσεις. Τέτοια περίπτωση, μεταξύ άλλων, συντρέχει και όταν, λόγω επείγουσας ανάγκης οφειλόμενης σε απρόβλεπτες περιστάσεις, δεν είναι δυνατή η τήρηση των νόμιμων προθεσμιών για τη διενέργεια τακτικού διαγωνισμού, ως απρόβλεπτες δε περιστάσεις νοούνται εκείνα τα αιφνίδια πραγματικά γεγονότα, τα οποία, ακριβώς επειδή δεν θα μπορούσαν να είναι γνωστά στην Αναθέτουσα Αρχή, ούτε ανάγονται στη σφαίρα της ευθύνης της, καθιστούσαν ανέφικτο τον έγκαιρο προγραμματισμό των αναγκαίων για την αντιμετώπισή τους υπηρεσιών. Η περίπτωση, μάλιστα, αυτή, κατά την οποία η διαδικασία της διαπραγμάτευσης διαμορφώνεται ελευθέρως από την Αναθέτουσα Αρχή, σαφώς διακρίνεται εκείνης που, κατόπιν διαγωνισμού στον οποίον δεν υποβλήθηκαν κανονικές προσφορές, στη διαπραγμάτευση καλούνται όλοι οι υποψήφιοι που συμμετείχαν στο διαγωνισμό και πληρούσαν τις τυπικές, για την παραδεκτή υποβολή προσφοράς, προϋποθέσεις (βλ. πράξη IV Τμήματος 18/2009, ΣτΕ Επ. Αν. 1059/2008).

Οι προμήθειες των Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου, ακόμη και όταν δεν εντάσσονται στο Ενιαίο Πρόγραμμα Προμηθειών, διέπονται από τις διατάξεις του ν. 2286/1995 και την προαναφερθείσα κατ' εξουσιοδότηση αυτού εκδοθείσα Π1/7446/14-1-2002 απόφαση του Υφυπουργού Ανάπτυξης, σύμφωνα με την οποία, για την εξεύρεση του χρηματικού ορίου, μέχρι του οποίου επιτρέπεται η απευθείας ανάθεση προμήθειας, λαμβάνεται υπόψη η κατά κωδικό αριθμό είδους του αρχείου ειδών του Υπουργείου Ανάπτυξης, δαπάνη (βλ. πρ. IV Τμ. 79/2003, 116/2001). Επειδή, όμως, η ανωτέρω κατηγοριοποίηση των ειδών ενδέχεται να άγει σε καταστρατηγήσεις, προς το σκοπό αποφυγής διενέργειας πρόχειρου ή τακτικού, κατά περίπτωση, διαγωνισμού, γίνεται παγίως δεκτό από το Δικαστήριο τούτο ότι, εφόσον πρόκειται για όμοια ή ομοειδή, κατά τη φύση του πράγματος και την αντίληψη των συναλλαγών, αγαθά, η υπέρβαση ή μη του ορίου, μέχρι του οποίου χωρεί προσφυγή στην εξαιρετική διαδικασία της απευθείας ανάθεσης, κρίνεται με βάση τη συνολικώς (αθροιστικώς) απαιτούμενη για την προμήθεια τέτοιων ειδών ετήσια δαπάνη (βλ. πρ. IV Τμ. 28 και 29/1997, 91/2000, 12 και 13/2001, 79/2003, 120/2005, 139/2006), ανεξάρτητα από το βαρυνόμενο Κ.Α.Ε.(βλ. πρ. IV Tμ. 8/2007) . Απαγορεύεται επομένως ο επιμερισμός τέτοιων αγαθών σε μικρότερες ποσότητες ή μερικότερες κατηγορίες και στη συνέχεια η χωριστή διενέργεια περισσότερων απευθείας αναθέσεων ή πρόχειρων διαγωνισμών, με βάση το ύψος κάθε μερικότερης δαπάνης, που προκύπτει από την κατάτμηση της συνολικής δαπάνης, καθόσον με την τμηματική ανάθεση των όμοιων/ομοειδών αγαθών καταστρατηγείται η θεμελιώδης αρχή της νομοθεσίας περί δημοσίων συμβάσεων, που είναι η διενέργεια διαγωνισμού (βλ. Πράξεις IV Τμ. 12, 31, 116/2001, 26, 203, 212/2003, 75, 60, 180/2004, 64, 124, 129/2005, 20, 117/2006, 8, 24/2007 κ.ά.). Περαιτέρω, είναι επιτρεπτή η προσφυγή στην εξαιρετική διαδικασία της απευθείας ανάθεσης, εφόσον συντρέχουν λόγοι επείγουσας ανάγκης, που οφείλεται σε αυταπόδεικτα απρόβλεπτες καταστάσεις. Κατά πάγια δε νομολογία του Τμήματος, οι απρόβλεπτες περιστάσεις πρέπει να συναρτώνται με εξαιρετικά και ασυνήθη γεγονότα, τα οποία σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να απορρέουν από ευθύνη της αναθέτουσας αρχής και αντικειμενικά δεν ήταν δυνατό να προβλεφθούν κατά τον προγραμματισμό των σχετικών υπηρεσιών, παρά την επίδειξη της ενδεδειγμένης επιμέλειας και προσοχής από την αναθέτουσα αρχή. Επίσης, από τη φύση της απόφασης για την προσφυγή στην εξαιρετική διαδικασία της διαπραγμάτευσης, επιβάλλεται να περιέχει κάθε φορά πλήρη και σαφή αιτιολογία περί της συνδρομής των προϋποθέσεων για την εφαρμογή της, η δε κρίση της αναθέτουσας αρχής περί της συνδρομής των ανωτέρω περιστάσεων υπόκειται, ως νομική, σε πλήρη έλεγχο ορθής εκτίμησης και χαρακτηρισμού από το Δικαστήριο. (βλ. ενδεικτικά Πράξεις 5, 22, 50/2007, 57, 113, 117, 139/2006 IV Τμήματος Ελ. Συν.).

σε περίπτωση κατά την οποία η προσφυγή στην εξαιρετική διαδικασία της απ’ ευθείας ανάθεσης τίθεται υπό τον ερμηνευικό μανδύα της παράτασης/ανανέωσης της κύριας σύμβασης, τούτη, εφ’ όσον δεν βρίσκει νόμιμο έρεισμα στη διακήρυξη του αρχικού διαγωνισμού, δεδομένου ότι τα προβλεπόμενα στην τελευταία χρονικά όρια ισχύος της οικείας σύμβασης έχουν ήδη εξαντληθεί, βρίσκεται εκτός των ακραίων νομίμων συμβατικών ορίων, ισοδυναμεί δε κατ’ ουσίαν με απ’ ευθείας ανάθεση των σχετικών υπηρεσιών, χωρίς να συντρέχουν οι απαιτούμενες προς τούτο προϋποθέσεις, με αποτέλεσμα να καταστρατηγείται η νόμιμη διαδικασία ανάθεσης μέσω διαγωνισμού και να πλήττεται ο ελεύθερος ανταγωνισμός.