Η Πράξη 123/2025 του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου αφορά τον έλεγχο νομιμότητας του σχεδίου προγραμματικής σύμβασης μεταξύ του Δήμου Άνδρου και του Δ.Ε.Π.ΑΝ. για το έργο «Κατασκευή Κλειστού Αθλητικού Κέντρου στο Γαύριο» (με συνολικό προϋπολογισμό 3.348.000,00 ευρώ). Η σύμβαση συνάπτεται λόγω της αιτιολογημένης αδυναμίας των τεχνικών υπηρεσιών του Δήμου να υλοποιήσουν το έργο με ίδια μέσα. Το Δ.Ε.Π.ΑΝ. αναλαμβάνει τις αρμοδιότητες Αναθέτουσας Αρχής και Διευθύνουσας Υπηρεσίας έναντι αμοιβής 30.000,00 ευρώ. Το Κλιμάκιο έκρινε τη σύμβαση νόμιμη, καθώς πληρούνται οι προϋποθέσεις για ανάθεση «ενδοϋπηρεσιακής» (in-house) σύμβασης, εξαιρώντας την από τις ανταγωνιστικές διαδικασίες (άρθρο 12 παρ. 3 και 6 του ν.4412/2016), εφόσον ο Δήμος ασκεί έλεγχο από κοινού και το Δίκτυο ασκεί δραστηριότητες προς τρίτους κάτω του 20%. Συνεπώς, δεν κωλύεται η υπογραφή της, με τις επισημάνσεις που αναφέρονται στη σκέψη 17.

Μελέτες.Μη ανάκληση της 102/2009 πράξης του 7ου τμήματος.Ο πρώτος από τους ανωτέρω ισχυρισμούς του Δήμου πρέπει να απορριφθεί ως αβάσιμος, καθόσον, και αν υποτεθεί ότι σκοπός της σύμβασης ήταν η υποβοήθηση της Τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου, το γεγονός αυτό δεν μεταβάλλει το χαρακτήρα της σύμβασης από σύμβαση εκπόνησης μελέτης σε σύμβαση μίσθωσης έργου, ενώ, εξάλλου, αφενός από το κείμενο της σύμβασης προκύπτει ότι ο ίδιος ο ανάδοχος όφειλε να προβεί στην ανάπτυξη ολοκληρωμένου σχεδίου κυκλοφοριακών παρεμβάσεων,

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ:Μη νόμιμη η καταβολή πληρωμής του Δήμου …, ποσού 61.751,93 ευρώ, που εκδόθηκε σε εκτέλεση της από 16.3.2015 προγραμματικής σύμβασης μεταξύ του Δήμου και του ν.π.δ.δ. με την επωνυμία «….», με την οποία ο ως άνω Δήμος ανέλαβε την υποχρέωση να χρηματοδοτήσει το έργο  «…» με το ποσό των 100.000,00 ευρώ.(...)Με δεδομένα τα ανωτέρω κρίνεται ότι, κατά παραδοχή των τριών πρώτων προβαλλόμενων από τον Επίτροπο λόγων διαφωνίας, η επίμαχη  προγραμματική  σύμβαση  δεν  είναι  νόμιμη. Ειδικότερα, σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στη μείζονα σκέψη η από 16.3.2015 προγραμματική σύμβαση, η οποία σε κάθε περίπτωση δεν νοείται ως παράταση της αρχικώς συναφθείσας αφού η διάρκεια της τελευταίας είχε λήξει από μακρού χρόνου, δεν συνιστά σύμβαση προγραμματικού χαρακτήρα μέλλουσας εκπλήρωσης, αφού, όπως προεκτέθηκε, το έργο ….» περαιώθηκε στις 3.3.2011, δηλαδή τέσσερα έτη πριν από την υπογραφή της σύμβασης. Αντίθετα, αποτελεί εν τοις πράγμασι μόνο το μέσο για την καταβολή του χρηματικού ποσού των 100.000,00 ευρώ προς το Λιμενικό Ταμείο. Επιπροσθέτως, δεν προβλέπονται σε αυτή ποινικές ρήτρες, οι οποίες θα καταπέσουν σε περίπτωση αθέτησης της αναληφθείσας εκ μέρους του Δήμου υποχρέωσης, ενώ ο προβλεπόμενος στο άρθρο 13 όρος περί δυνατότητας τροποποίησης της σύμβασης είναι μη νόμιμος λόγω της πρόδηλης αοριστίας αυτού. Συναφώς, απορριπτέος είναι ο προβαλλόμενος από το Δήμο ισχυρισμός ότι με το ελεγχόμενο ένταλμα πληρωμής καλύπτεται το σύνολο των υποχρεώσεων  του  Δήμου  και, ως εκ τούτου, στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν καταλείπεται  πεδίο  εφαρμογής  του  άρθρου 13  της  σύμβασης,  αφού,  όπως  ρητά αναφέρεται στη σύμβαση το ποσό της χρηματοδότησης ανέρχεται σε 100.000,00 ευρώ, το οποίο μάλιστα έπρεπε να καταβληθεί εντός του οικονομικού έτους 2015. Στο ίδιο πλαίσιο βάσιμος είναι και ο λόγος διαφωνίας με τον οποίο προβάλλεται ότι, κατά παράβαση των αναφερομένων στη μείζονα σκέψη της παρούσας δημοσιολογιστικών διατάξεων, η αναληφθείσα εκ μέρους του Δήμου νομική δέσμευση περί καταβολής εντός του οικονομικού έτους  2015 ποσού ύψους 100.000,00 ευρώ υπολείπεται της αναγραφόμενης στον προϋπολογισμό  πίστωσης  των  61.751,93 ευρώ.  Άλλωστε,  ο  προβαλλόμενος με  το  έγγραφο  επανυποβολής  ισχυρισμός  ότι  η  υποχρέωση  του Δήμου προς  το  Λιμενικό  Ταμείο  εκπληρώνεται  με  την καταβολή του εντελλόμενου με το επίμαχο χρηματικό ένταλμα πληρωμής ποσού, πέραν του ότι προβάλλεται αναποδείκτως, αφού από κανένα στοιχείο του φακέλου δεν προκύπτει ο περιορισμός της αξίωσης του Λιμενικού Ταμείου,  έρχεται  και  σε  αντίθεση  με την ίδια τη σύμβαση, όπου ρητά αναφέρεται ότι το συμβατικό αντάλλαγμα για την εκτέλεση του έργου ανερχόταν στο ποσό των 235.268,71 ευρώ, εκ των οποίων  ποσό  100.000,00  ευρώ  αντιστοιχεί  αντιστοιχεί  στη  χρηματοδότηση εκ μέρους του Δήμου και ποσό 113.671,72 ευρώ έχει ήδη καταβληθεί στον ανάδοχο από το Λιμενικό Ταμείο. Ομοίως, βασίμως προβάλλεται από τον Επίτροπο ότι, κατά παράβαση των διατάξεων που αφορούν στη διαδικασία ανάληψης της δαπάνης, η 1934/2.3.2015 απόφαση αναρτήθηκε στον ιστότοπο «ΔΙΑΥΓΕΙΑ» μετά την υπογραφή της σύμβασης, αφού ουδεμία κατά νόμο επιρροή ασκεί το γεγονός ότι η τελικώς αναρτηθείσα απόφαση συνιστά ορθή επανάληψη προγενέστερης απόφασης, η οποία είχε υπογραφεί από αναρμόδιο όργανο. Τέλος, ο προβαλλόμενος εκ μέρους του Δήμου λόγος περί θεώρησης του χρηματικού εντάλματος πληρωμής λόγω συγγνωστής πλάνης είναι απορριπτέος, αφού, κατ’ εκτίμηση του περιεχομένου του εγγράφου επανυποβολής, ο Δήμος … συνομολογεί ότι προσέφυγε στην υπογραφή της επίμαχης προγραμματικής διότι εντός της διάρκειας ισχύος  της από 10.2.2010  προγραμματικής  σύμβασης  δεν κατέβαλε το συμφωνηθέν ποσό των 100.000,00 ευρώ.

Προγραμματική σύμβαση μεταξύ της Περιφέρειας Αττικής και του Δήμου Πειραιά για το έργο «Αναβάθμιση σχολικών υποδομών του Δήμου Πειραιά»(...)Με τα δεδομένα αυτά, πρέπει να γίνει δεκτό ότι είναι επιτρεπτή, κατ’ εφαρμογή του άρθρου 100 του ν. 3852/2010, η σύναψη προγραμματικής σύμβασης μεταξύ της Περιφέρειας Αττικής και του Δήμου Πειραιά με το ως άνω περιεχόμενο, η σύμβαση αυτή εγκαθιδρύει πράγματι συνεργασία μεταξύ δημοσίων φορέων με σκοπό, διά της συνένωσης των μέσων που διαθέτει ο καθένας από αυτούς, την από κοινού εκτέλεση της δημόσιας αποστολής τους, και ως τέτοια δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του ν. 4412/2016, το δε υποβληθέν για έλεγχο οικείο σχέδιο σύμβασης έχει το ελάχιστο κατά νόμο περιεχόμενο, και, ως εκ τούτου, δεν συντρέχει νόμιμος λόγος που να κωλύει την υπογραφή του.

Προγραμματική σύμβαση.(..) επιδιώκεται η ανάκληση της 10/2018 πράξης του Κλιμακίου Προληπτικού Ελέγχου Δαπανών στο Τμήμα τούτο...το Κλιμάκιο προέβαλε ότι με την ως άνω προγραμματική σύμβαση υποκρύπτεται η σύναψη δημόσιας σύμβασης παροχής υπηρεσιών του άρθρου 2 παρ. 9 του ν. 4412/2016, για την οποία ο αιτών Δήμος όφειλε να διενεργήσει συνοπτικό (πρόχειρο) διαγωνισμό, δεδομένου ότι αφενός δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις εφαρμογής των παρ. 1, 3 και 4 του άρθρου 12 του νόμου αυτού, ούτως ώστε η προγραμματική αυτή σύμβαση να θεωρηθεί  ως σύμβαση οιωνεί αυτεπιστασίας (in house) ή σύμβαση συνεργασίας μεταξύ αναθετουσών αρχών(..)Με τα δεδομένα αυτά η συγκεκριμένη σύμβαση, που συνήφθη μεταξύ του αιτούντος Δήμου και της αιτούσας αναπτυξιακής ανώνυμης εταιρείας Ο.Τ.Α., αφενός δεν  συνιστά  προγραμματική  σύμβαση  του  άρθρου  100  του ν. 3852/2010, αφετέρου ως τέτοια δεν εμπίπτει σε κανέναν από τους αναφερόμενους στο άρθρο 12 του ν. 4412/2016 συμβατικούς τύπους, τους οποίους ο νόμος αυτός εξαιρεί από το πεδίο εφαρμογής του. Τούτο, διότι από το αντικείμενο της ανωτέρω συναφθείσας σύμβασης και κυρίως από τη διαμόρφωση των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των συμβαλλόμενων μερών, προκύπτει ότι αυτά δεν εκκινούν από την ίδια αφετηρία συμφερόντων με σκοπό την από κοινού, δια της αλληλοσυμπλήρωσης αρμοδιοτήτων ή οικονομοτεχνικών μέσων,  εκτέλεση  της  δημόσιας  αποστολής  τους, ούτε  συμβάλλουν  με ισορροπημένο τρόπο στην υλοποίηση του αντικειμένου της σύμβασης.(..)Ενόψει των προαναφερομένων, η εν λόγω σύμβαση έχει το χαρακτήρα δημόσιας σύμβασης παροχής τεχνικών υπηρεσιών συναφών με την εκπόνηση μελέτης, η οποία ανατέθηκε απευθείας στην αιτούσα αναπτυξιακή ανώνυμη εταιρεία, χωρίς, με βάση τα πραγματικά περιστατικά που προεκτέθηκαν, να συντρέχουν οι προς τούτο προβλεπόμενες στο ν. 4412/2016 προϋποθέσεις για την απευθείας ανάθεσή της...Απορρίπτει την αίτηση του Ο.Τ.Α. α΄ βαθμού με την επωνυμία «Δήμος ...» και της αναπτυξιακής ανώνυμης εταιρείας...

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ:Μη νόμιμη η καταβολη ποσού 2.294,22 ευρώ στη ... για τη μισθοδοσία του ηλεκτρολόγου μηχανικού … για το μήνα Νοέμβριο του 2005.(...)Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με τις προεκτεθείσες σκέψεις το Τμήμα κρίνει ότι η υπογραφείσα μεταξύ του Δήμου …, της Περιφέρειας …. και της … προγραμματική σύμβαση δεν είναι νόμιμη γιατί η διάθεση ενός υπαλλήλου της … στο Δήμο …, για την εξυπηρέτηση πάγιων, όπως προκύπτει από τον ισχύοντα κατά τον κρίσιμο χρόνο, Οργανισμό Εσωτερικής Υπηρεσίας του, αναγκών των Διευθύνσεων Τεχνικών Υπηρεσιών και Πολεοδομίας, δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο προγραμματικής σύμβασης κατά την έννοια των διατάξεων του άρθρου 35 του Δημοτικού και Κοινοτικού Κώδικα, εφόσον δεν εξυπηρετεί κάποιο αναπτυξιακό σκοπό, που δεν μπορεί να υλοποιηθεί χωρίς την υπογραφή προγραμματικής σύμβασης, δεδομένου ότι, όπως προαναφέρθηκε, το αντικείμενο της σύμβασης αυτής αποτελεί μέρος των ήδη νομοθετημένων αρμοδιοτήτων των ανωτέρω Διευθύνσεων του Δήμου, ενώ, άλλωστε η διάθεση αυτή δεν πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο εκτέλεσης μιας προγραμματικής σύμβασης με πράγματι αναπτυξιακό χαρακτήρα, με σκοπό την εξυπηρέτησή του, ώστε να μπορεί να θεωρηθεί νόμιμη, κατά τα προεκτεθέντα, αλλά αποτελεί το κύριο και μοναδικό αντικείμενο της οικείας προγραμματικής σύμβασης. Κατά συνέπεια, είναι βάσιμοι ο πρώτος, δεύτερος και τρίτος λόγος άρνησης του Επιτρόπου να θεωρήσει το επίμαχο χρηματικό ένταλμα, οι οποίοι, όπως το περιεχόμενό τους εκτιμάται από το Τμήμα, αναφέρονται στο μη νόμιμο αντικείμενο της υπογραφείσας προγραμματικής σύμβασης. Αλλά και υπό την εκδοχή ότι η σύμβαση αυτή είχε αναπτυξιακό περιεχόμενο και συνεπώς αντικείμενο σύμφωνο με τις προεκτεθείσες διατάξεις, δεν θα ήταν νόμιμη, επίσης, για το λόγο ότι η συμμετοχή της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας στην σύμβαση αυτή δεν είναι ουσιαστική αλλά προσχηματική, δεδομένου ότι η υλοποίηση του αντικειμένου της ανατίθεται αποκλειστικά στη ….. και με τον τρόπο αυτό η δημοτική αυτή επιχείρηση καθίσταται ανεπίτρεπτα κατ΄ ουσία μοναδικός αντισυμβαλλόμενος του Δήμου …. Το γεγονός δε ότι ο ανωτέρω ηλεκτρολόγος μηχανικός δεν συνεχίζει να προσφέρει τις υπηρεσίες του  στη  …και συνεπώς δεν υποκρύπτεται παράνομη χρηματοδότηση αυτής, όπως ο Δήμος ισχυρίζεται με το αριθμ. πρωτ. 7693/4-8-2006 έγγραφό του, δεδομένου ότι το ποσό της χρηματοδότησης αποδίδεται από τη …. στον ανωτέρω υπάλληλο τμηματικά ως μηνιαίες αποδοχές, δεν αρκεί για να θεραπεύσει τη μη νομιμότητα της ανωτέρω προγραμματικής σύμβασης, εφόσον δεν αποτελεί κρίσιμο στοιχείο, ως προς το ζήτημα αυτό, η επιχορήγηση ή μη της επιχείρησης αυτής στην περίπτωση που το αντικείμενο της σύμβασης δεν συνάδει με τους σκοπούς του νόμου. Εξάλλου, ο ισχυρισμός του Δήμου, που προβάλλεται με το ανωτέρω έγγραφο, ότι τα αρμόδια όργανά του από συγγνωστή πλάνη και όχι από πρόθεση καταστρατήγησης των εφαρμοζομένων στην υπόθεση διατάξεων υπέγραψαν την ανωτέρω σύμβαση, πρέπει να απορριφθεί λόγω της πρόδηλης παρανομίας της σύμβασης αυτής. Κατόπιν αυτών, το κρινόμενο χρηματικό ένταλμα δεν περιέχει νόμιμη δαπάνη και ως εκ τούτου δεν πρέπει να θεωρηθεί.

Σύμβαση μίσθωσης έργου:Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στην προηγούμενη σκέψη, η εν λόγω σύμβαση μίσθωσης έργου δεν είναι νόμιμη, διότι με αυτήν καλύπτονται πάγιες και διαρκείς ανάγκες του ως άνω Δήμου, εφόσον η εκτέλεση του έργου του ιατρού εργασίας δεν αποτελεί ποσοτικά περιορισμένη και παροδική ανάγκη του Δήμου, η οποία, μετά την εκτέλεση του συγκεκριμένου έργου από τον  ανάδοχο εντός  ορισμένου χρονικού διαστήματος, θα πάψει να υφίσταται, αλλά ανάγκη που ανακύπτει σε διαρκή και μόνιμη βάση. Περαιτέρω, η επίμαχη σύμβαση αποτελεί ανανέωση προγενέστερης, που είχε λήξει στις 6.11.2008, σύμβασης της εν λόγω ιατρού, και ως εκ τούτου είναι άκυρη σύμφωνα με το άρθρο 6 παρ. 1 του ν. 2527/1997. Σημειώνεται ότι η φερόμενη ως δικαιούχος απασχολείται ως ιατρός εργασίας στον πιο πάνω Δήμο με διαδοχικές συμβάσεις έργου από το έτος 2001. Εξάλλου, ο ισχυρισμός που προβάλλεται από το Δήμο  στο 5869/22.1.2009 έγγραφο, ότι δεν μπορούσε να προκηρύξει «θέση για πρόσληψη μόνιμου προσωπικού», δεδομένου ότι στον Οργανισμό Εσωτερικής Υπηρεσίας (Ο.Ε.Υ.) του Δήμου δεν προβλέπεται οργανική θέση ιατρού εργασίας,  δεν ευσταθεί, διότι το στοιχείο αυτό δεν νομιμοποιεί τον Δήμο να καλύπτει τις πάγιες και διαρκείς υπηρεσιακές ανάγκες του με τη σύναψη συμβάσεων μίσθωσης έργου, αλλά αντιθέτως επιβάλλει τη σύσταση αντίστοιχης οργανικής θέσης στον Ο.Ε.Υ. του Δήμου για την  εξυπηρέτηση της ως άνω πάγιας και διαρκούς ανάγκης. Τέλος, ο ισχυρισμός του Δήμου ότι η απασχόληση ιατρού εργασίας είναι υποχρεωτική για κάθε εργοδότη, προκειμένου να συμμορφωθεί στις διατάξεις του ν.1568/1985, προβάλλεται αλυσιτελώς, εφόσον η συμμόρφωση του Δήμου στις επικαλούμενες υποχρεώσεις που απορρέουν από τις διατάξεις του ν.1568/1985 και της 88555/30.9.1988 Κοινής Υπουργικής Απόφασης δεν επιτρέπεται να γίνεται κατά παράβαση της αρχής της νομιμότητας. Κατ’ ακολουθία των ανωτέρω, η εντελλόμενη δαπάνη είναι μη νόμιμη και το επίμαχο χρηματικό ένταλμα δεν πρέπει να θεωρηθεί.

Η Πράξη 85/2025 του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου αφορά τον έλεγχο νομιμότητας σχεδίου προγραμματικής σύμβασης μεταξύ του Δήμου Κιμώλου και της «Αναπτυξιακής Μονοπρόσωπης Ανώνυμης Εταιρείας Δήμου Φυλής» (Φορέας Υλοποίησης), για την υλοποίηση του έργου «Αναβάθμιση εγκατάστασης επεξεργασίας λυμάτων (ΕΕΛ) Δήμου Κιμώλου», προϋπολογισμού 1.942.700,00 ευρώ. Η σύμβαση συνάπτεται για την μεταβίβαση αρμοδιοτήτων υλοποίησης λόγω αδυναμίας του Δήμου Κιμώλου να εκτελέσει το έργο με ίδια μέσα. Το Κλιμάκιο έκρινε ότι η σύμβαση συνάπτεται νομίμως. Η εταιρεία πληροί τις προϋποθέσεις του οργανισμού δημοσίου δικαίου (αναθέτουσα αρχή) και εκτελεί λιγότερο από 20% των σχετικών δραστηριοτήτων στην ελεύθερη αγορά, οπότε εξαιρείται από τις διαγωνιστικές διαδικασίες του ν.4412/2016. Το Συνέδριο δεν κωλύει την υπογραφή του σχεδίου σύμβασης.

Συμπληρωματική σύμβαση έργου:Με δεδομένα αυτά η ελεγχόμενη δαπάνη δεν είναι κανονική, καθόσον της υπογραφής της συμπληρωματικής σύμβασης δεν είχε προηγηθεί απόφαση ανάληψης υποχρέωσης αντίστοιχου ποσού στον προϋπολογισμό του Δήμου του 2016 και το ποσό της ανατροπής της απόφασης ανάληψης υποχρέωσης της κύριας σύμβασης δεν επαρκούσε για την εξόφληση της δαπάνης της συμπληρωματικής σύμβασης. Ενόψει όμως του ότι στον προϋπολογισμό του έτους 2017 του Δήμου προβλέφθηκε πίστωση για την επίμαχη συμπληρωματική σύμβαση, η οποία ήδη κατά το χρόνο έκδοσης του προσκομιζόμενου 189/16.5.2017 τιμολογίου της αναδόχου εταιρείας και του υπό κρίση χρηματικού εντάλματος πληρωμής είχε διατεθεί με απόφαση της Οικονομικής Επιτροπής, είχε δε αναληφθεί και η αντίστοιχη υποχρέωση από τα αρμόδια δημοτικά όργανα, τα όργανα αυτά συγγνωστώς υπέλαβαν ότι δύνανται να προβούν στην εξόφληση της ελεγχόμενης δαπάνης. Κατόπιν αυτών δεν συντρέχει πλέον λόγος για τη μη θεώρηση του κρινόμενου χρηματικού εντάλματος. Ως εκ τούτου, το ένταλμα αυτό πρέπει να θεωρηθεί.

Το Ε΄ Κλιμάκιο του Ελεγκτικού Συνεδρίου (Πράξη 68/2025) ενέκρινε τη νομιμότητα του σχεδίου προγραμματικής σύμβασης μεταξύ του Δήμου Κέας και της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου. Η σύμβαση αφορά την υλοποίηση της πράξης «Δίκτυα Αποχέτευσης και Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας και Διάθεσης Λυμάτων Δήμου Κέας – Β΄ φάση», συνολικού προϋπολογισμού €5.156.595,36. Ο σκοπός της σύμβασης είναι η μεταβίβαση της αρμοδιότητας υλοποίησης του έργου από τον Δήμο στην Περιφέρεια, καθώς ο Δήμος δεν διαθέτει την απαιτούμενη τεχνική επάρκεια. Το Κλιμάκιο έκρινε ότι η σύμβαση συνιστά γνήσια συνεργασία μεταξύ δημόσιων φορέων (άρθρο 100 του ν.3852/2010) και περιέχει το ελάχιστο απαιτούμενο περιεχόμενο. Κατά συνέπεια, δεν κωλύεται η υπογραφή της.