Δημόσια έργα-Τεχνικό πρόγραμμα (...) Aπαραίτητη προϋπόθεση για την έναρξη της διαδικασίας εκτέλεσης ενός δημοτικού έργου είναι, μεταξύ άλλων, η ένταξή του στο τεχνικό πρόγραμμα του οικείου Δήμου (Ε.Σ. πρακτικά Ολομ. 5ης Γ.Σ./9.2.2011 και πράξεις VII Τμ. 210/2010, 5/2008, 144, 140/2007, 117/2006, Κλ. Πρ.Ελ. στο VII Τμ. 73/2012). Εξάλλου, με την έγκριση του τεχνικού προγράμματος υλοποιείται ένας προγραμματισμός για τα έργα που πρόκειται να εκτελεστούν το επόμενο οικονομικό έτος, ο οποίος είναι ευέλικτος και προσαρμόσιμος τόσο στα δημοσιονομικά δεδομένα του οικείου Δήμου, όπως αυτά διαμορφώνονται κατά τη διάρκεια του οικονομικού έτους, όσο και στις ανακύπτουσες,  κατά το χρόνο εκτέλεσής του, ανάγκες για την ολοκλήρωση και αρτιότητά του, καθόσον δύναται να τροποποιηθεί, κατά τη διάρκεια του έτους (Ελ.Συν. πράξεις VII Τμ. 107/2012, 53/2011, 210/2010). Απαραίτητη δε προϋπόθεση για τη, σύμφωνα με τα ανωτέρω, τροποποίηση του τεχνικού προγράμματος του Δήμου αποτελεί η έκδοση αιτιολογημένης απόφασης του Δημοτικού Συμβουλίου. Κατά συνέπεια, δεν είναι νόμιμη η έναρξη της διαδικασίας για την εκτέλεση ενός δημοτικού έργου, εφόσον αυτό δεν έχει ενταχθεί στο τεχνικό πρόγραμμα του οικείου Δήμου, ούτε έχει συμπεριληφθεί σε κάποια τροποποίηση αυτού, ύστερα από σχετική απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, η οποία πρέπει να είναι ειδικά αιτιολογημένη.(...) Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στην προηγούμενη σκέψη, το Κλιμάκιο κρίνει ότι κατά παράβαση των διατάξεων του άρθρου 208 του ν.3463/2006 δεν προηγήθηκε της έναρξης της διαγωνιστικής διαδικασίας για την ανάθεση του επίμαχου έργου η εγγραφή του στο τεχνικό πρόγραμμα του Δήμου έτους 2011, περαιτέρω, δε και η εγγραφή του στο τεχνικό πρόγραμμα έτους 2012 έπρεπε να προηγηθεί της ανάθεσης και έναρξης εκτέλεσης αυτού

ΕΡΓΑ.(Τεχνικό Πρόγραμμα).Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν ήδη δεκτά στην προηγούμενη σκέψη, μη νομίμως και δη κατά παράβαση της διάταξης της παρ. 3 του άρθρου 208 του ν. 3669/2008 (Δ.Κ.Κ.), ο ως άνω Δήμος προέβη στη διενέργεια πρόχειρου διαγωνισμού για την ανάθεση του επίμαχου δημοτικού έργου, χωρίς αυτό να έχει ενταχθεί στο τεχνικό πρόγραμμά του για το έτος 2011. Εξάλλου, η κατ’ επιταγή του άρθρου 158 παρ. 6 του ν. 3669/2008 εξασφάλιση της σχετικής πίστωσης, με την 426/23.11.2011 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, μετά από αναμόρφωση του προϋπολογισμού του Δήμου, σύμφωνα με το άρθρο 161 παρ. 1 του ίδιου νόμου, δεν αρκεί για τη νόμιμη διενέργεια του ως άνω πρόχειρου διαγωνισμού, όπως αβάσιμα υποστηρίζει ο Δήμος, με το προαναφερόμενο έγγραφο του Δημάρχου του. Τούτο δε, διότι, σύμφωνα με όσα έχουν προεκτεθεί, απαραίτητη προϋπόθεση για την έναρξη της διαδικασίας εκτέλεσης ενός δημοτικού έργου είναι, μεταξύ άλλων, η ένταξή του στο τεχνικό πρόγραμμα του Δήμου είτε κατά την κατάρτισή του, είτε με τροποποίηση αυτού, ύστερα από αιτιολογημένη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου. Σε κάθε περίπτωση, δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι με την ανωτέρω απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου για την αναμόρφωση του προϋπολογισμού του Δήμου οικονομικού έτους 2011 τροποποιήθηκε και το τεχνικό πρόγραμμα αυτού για το ίδιο έτος, καθόσον η γενική και αόριστη επίκληση «υπηρεσιακών γεγονότων» και «απρόοπτων αναγκών» για την ανάγκη μεταφοράς πιστώσεων, χωρίς συγκεκριμένη αναφορά στους λόγους που επέβαλαν την εκτέλεση του επίμαχου έργου στη θέση των ανωτέρω αρχικά αποφασισθέντων έργων, από τα οποία και μεταφέρθηκαν οι πιστώσεις για τη δημιουργία του ως άνω νέου Κ.Α., δεν συνιστά την απαιτούμενη από το νόμο ειδική αιτιολογία για την αντίστοιχη αναμόρφωση και του τεχνικού προγράμματος του Δήμου. Κατ’ ακολουθία των ανωτέρω, η εντελλόμενη με το υπό κρίση χρηματικό ένταλμα δαπάνη δεν είναι νόμιμη και, ως εκ τούτου, αυτό δεν πρέπει να θεωρηθεί,

Τεχνικό πρόγραμμα.(...) Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν ήδη δεκτά στην προηγούμενη σκέψη, νομίμως, κατ’ ανάλογη εφαρμογή των διατάξεων των παραγράφων 4β και 7 του άρθρου 158 του ν. 3463/2006 (Δ.Κ.Κ.), ο ως άνω Δήμος προέβη στη απευθείας ανάθεση του επίμαχου δημοτικού έργου, χωρίς αυτό να έχει προηγουμένως ενταχθεί στο τεχνικό πρόγραμμά του για το έτος 2014. Και τούτο διότι, στοιχειοθετείται, εν προκειμένω, κατεπείγουσα ανάγκη για αποκατάσταση της καθίζησης που προκλήθηκε στο οδόστρωμα της δημοτικής οδού, αφού υπήρχε πολύ σοβαρός κίνδυνος για την ασφάλεια των διερχόμενων οχημάτων και των πεζών, που δικαιολογεί την εφαρμογή της εξαιρετικής αυτής διαδικασίας. Η μη προηγούμενη τήρηση των προθεσμιών και των χρονοβόρων διαδικασιών για την τροποποίηση του τεχνικού προγράμματος (αποφάσεις Εκτελεστικής Επιτροπής, Επιτροπής Διαβούλευσης, αποφάσεις τροποποίησης του τεχνικού προγράμματος κλπ.) είναι θεμιτή, για προέχοντες λόγους προστασίας του δημοσίου συμφέροντος ως εκ τούτου τα αρμόδια όργανα του Δήμου, νομίμως προέβησαν στην άμεση ανάθεση του ανωτέρω έργου αποκατάστασης των ζημιών, χωρίς αυτό να έχει ενταχθεί στο Τεχνικό Πρόγραμμα του ελεγχόμενου Δήμου.

Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στη σκέψη II, το Κλιμάκιο κρίνει ότι μη νομίμως δεν προηγήθηκε της  προμήθειας των ως άνω ειδών απόφαση του κατά νόμο αρμόδιου οργάνου, ήτοι του Δημοτικού Συμβουλίου, με την οποία εξωτερικεύεται ευθέως η βούληση του οργάνου αυτού σχετικά με την αναγκαιότητα διενέργειας της συγκεκριμένης προμήθειας. Η ως άνω απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου δεν μπορεί να αναπληρωθεί από άλλες αποφάσεις του, με τις οποίες είτε εγκρίνεται γενικά ο δημοτικός προϋπολογισμός, στον οποίο περιέχονται όλες οι δαπάνες ανά κωδικό αριθμό, είτε εγκρίνεται το οριστικό πρωτόκολλο παραλαβής του προμηθεύοντος είδους, όπως αβάσιμα διατείνεται ο Δήμος. Κατόπιν τούτου, οι εντελλόμενες δαπάνες είναι μη νόμιμες, πλην όμως, ενόψει  του ότι η επίμαχη προμήθεια εγκρίθηκε – έστω και εκ των υστέρων- με την 357/19.9.2012 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου …, το Κλιμάκιο κρίνει ότι τα όργανα του Δήμου πεπλανημένως, πλην συγγνωστώς,  και χωρίς πρόθεση καταστρατήγησης των οικείων διατάξεων, υπέλαβαν ότι για την επίμαχη προμήθεια τηρήθηκε η νόμιμη διαδικασία. Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω, τα υπό κρίση χρηματικά εντάλματα πρέπει να θεωρηθούν λόγω συγγνωστής πλάνης.

ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΕΡΓΑ: Νόμιμη η πληρωμή του 3ου λογαριασμού του έργου «Βελτίωση κοινοτικών δρόμων και κοινοτικών χώρων του Δήμου ….», καθόσον νομίμως παρατάθηκε με  απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου η προθεσμία εκτέλεσης του έργου, διότι η ως άνω  εγκριτική πράξη του Δημοτικού Συμβουλίου εκδόθηκε εντός ευλόγου χρόνου από τη λήξη της αρχικής προθεσμίας περαίωσης του έργου, ύστερα από σχετική αίτηση της αναδόχου, η οποία υποβλήθηκε πριν από την παρέλευση της εν λόγω προθεσμίας (άρθρο 48 του ν. 3669/2008).

ΕΡΓΑ.Με τα δεδομένα αυτά, το Κλιμάκιο κρίνει ότι εκτέλεση του προαναφερόμενου έργου με τη διαδικασία της απευθείας ανάθεσης είναι νόμιμη, καθόσον στοιχειοθετείται η συνδρομή κατεπείγουσας και έκτακτης ανάγκης, μη οφειλόμενης  σε ευθύνη της αναθέτουσας Aρχής, ώστε να δικαιολογείται η προσφυγή στην εξαιρετική  αυτή διαδικασία. Σημειώνεται εξάλλου ότι η 189/3.12.2015 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου της Δ.Ε.Υ.Α. ... με την οποία εγκρίθηκε η απευθείας ανάθεση του έργου, ελήφθη σε σύντομο χρονικό διάστημα από το χρόνο εκδήλωσης του προβλήματος, δεδομένου ότι στις  22.11.2015 περιήλθε στη Δ.Ε.Υ.Α. η εγκεκριμένη μελέτη περιβαλλοντικών όρων, ενώ ως αφετηρία για τον υπολογισμό του κρίσιμου διαστήματος μεταξύ της λήψης της απόφασης ανάθεσης του έργου και της υπογραφής της εργολαβικής σύμβασης πρέπει να ληφθεί όχι η 3.12.2015, κατά την οποία εκδόθηκε η σχετική απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, αλλά η 9.3.2016, ημερομηνία κατά την οποία εκδόθηκε η  απόφαση της Επιτροπής του άρθρου 152 του  ν. 3463/2006  της  ως άνω Αποκεντρωμένης Διοίκησης, ακυρώθηκε η  97851/7.1.2016 απόφαση και ολοκληρώθηκε ο οικείος έλεγχος  νομιμότητας (190/2015 Κλ.VII Τμ.). Κατ’  ακολουθία  αυτών,  η  εντελλόμενη  δαπάνη  είναι  νόμιμη  και  συνεπώς  το ελεγχόμενο χρηματικό πρέπει να θεωρηθεί.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:Συμπληρωματικές Συμβάσεις.Κωλύεται η υπογραφή του σχεδίου της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης εργασιών του έργου «Έργα υποδομής – Ανάπλαση – Ενοποίηση χώρων πρασίνου περιοχής ιστορικού κέντρου Δήμου …», καθόσον η απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου για τη σύναψη αυτής, είναι μη νόμιμη, λόγω παράβασης ουσιώδους τύπου της διαδικασίας. Ειδικότερα, εφόσον για τη σύναψη αυτής έχει εκδώσει αρνητική σύμφωνη γνώμη η Ε.Α.Α.ΔΗ.ΣΥ, το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου, ως αποφασίζον όργανο, κατά γενική αρχή του διοικητικού δικαίου, την οποία διατυπώνει το άρθρο 20 παρ 2 του ν.2690/1999, κωλύετο να εκδώσει θετική για τη σύναψη της σύμβασης απόφαση και, για το λόγο αυτό, η εκδοθείσα με το παραπάνω θετικό περιεχόμενο απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου είναι μη νόμιμη. ΑΝΑΚΛΗΘΗΚΕ ΜΕ ΤΗΝ ΕΣ/ΤΜ.ΜΕ.ΣΥΝΘ./6023/2015 

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ:Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα αναπτύχθηκαν στη σκέψη 2, κρίνεται ότι ούτε από τη 255/30.10.2015 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου ... περί της έγκρισης του 1ου Α.Π.Ε. και του 1ου Π.Κ.Τ.Μ.Ν.Ε. του έργου ούτε από την από 2.9.2015 γνωμοδότηση του αναπληρωτή Προϊσταμένου του Τμήματος Τεχνικών Υπηρεσιών της Διεύθυνσης Τεχνικών Υπηρεσιών, Πολεοδομίας και Περιβάλλοντος του Δήμου ... προς το Τεχνικό Συμβούλιο Δημοσίων Έργων Περιφερειακής Ενότητας … και τη 46/24.9.2015 γνωμοδότηση του ως άνω Τεχνικού Συμβουλίου, αλλά και οποιοδήποτε άλλο στοιχείο του φακέλου προκύπτουν τα περιστατικά εκείνα που συνέτρεξαν αιφνιδίως μετά την ανάθεση του έργου ή που αντικειμενικά, σύμφωνα με τους κανόνες της ανθρώπινης εμπειρίας και λογικής, δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθούν, αν και κατά την εκπόνηση της μελέτης καταβλήθηκε η ενδεδειγμένη επιμέλεια, με συνέπεια να μην πληρούται μία εκ των σωρευτικώς τιθέμενων στο άρθρο 57 του ν. 3669/2008 προϋποθέσεων για τη σύναψη της συμπληρωματικής σύμβασης και συγκεκριμένα, η συνδρομή των απρόβλεπτων περιστάσεων, μολονότι οι συμπληρωματικές εργασίες, όπως αυτές εκτίθενται στην προηγούμενη σκέψη ήταν αναγκαίες για την πραγματοποίηση του αρχικού έργου και δεν μπορούσαν να διαχωριστούν τεχνικά απ’ αυτό.(...)Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη α) την προκύπτουσα από το προεκτεθέν έγγραφο επανυποβολής κακή κατάσταση των στεγάστρων του αύλειου χώρου αλλά και του κτιρίου του ΕΠΑ.Λ. ..., η οποία κατέστησε αναγκαία την ολοκλήρωση του έργου με την πραγματοποίηση των συμπληρωματικών εργασιών για την αποφυγή του κινδύνου πρόκλησης ατυχημάτων στους χρήστες (καθηγητές και μαθητές) του κτιρίου, β) την αδυναμία να διαχωριστούν ως εκ της φύσης τους οι συμπληρωματικές εργασίες από το αρχικό έργο και γ) του ποσού της συμπληρωματικής σύμβασης επί του οποίου εφαρμόστηκε η έκπτωση της κύριας σύμβασης, ποσοστού 53% ή 54%, αναλόγως της εργασίας, κρίνεται ότι η επίμαχη συμπληρωματική σύμβαση δεν συνήφθη με σκοπό την καταστρατήγηση των σχετικών διατάξεων, αλλά οφείλεται σε συγγνωστή πλάνη των αρμοδίων οργάνων του Δήμου ....(συγγνωστή πλάνη)

Εκτέλεση εργασιών:Με δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις νομικές σκέψεις (ΙΙ και ΙΙΙ) που προηγήθηκαν, η δαπάνη που εντέλλεται με το υπό κρίση χρηματικό ένταλμα, δεν προκύπτει ότι αφορά στην εκτέλεση δημοσίου έργου, για το οποίο τυγχάνουν εφαρμογής οι διατάξεις της νομοθεσίας περί δημοσίων έργων, αλλά στην εκτέλεση εργασιών, για τις οποίες εφαρμόζονται οι διατάξεις περί υπηρεσιών, κατά τα εκτιθέμενα στον πρώτο λόγο διαφωνίας. Τούτο διότι, οι εργασίες αυτές συνίστανται στην απλή απομάκρυνση, μέσω ήπιων επεμβάσεων, των ήδη υφιστάμενων περιφράξεων των πηγών και την τοποθέτηση νέων, το αποτέλεσμα των οποίων δεν συνδέεται άμεσα με το έδαφος ή το υπέδαφος κατά τρόπο διαρκή και σταθερό, ούτε εξάλλου απαιτούνται για την εκτέλεσή τους ιδιαίτερες τεχνικές γνώσεις και μέθοδοι ή εξειδικευμένο τεχνικό προσωπικό, αλλά αυτές είναι δυνατό να εκτελεστούν προσηκόντως  από  επαγγελματίες  που  διαθέτουν τα  κατάλληλα  μηχανήματα και τη σχετική εμπειρία. Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη ότι, στην συναφθείσα σύμβαση δεν προβλέπεται η καταβολή εργολαβικού οφέλους, η προϋπολο-γισθείσα δαπάνη έχει προσδιοριστεί, όπως αναφέρεται παρακάτω, με συγκεκριμένα και διαφανή κριτήρια και το ύψος της εμπίπτει στο όριο της απευθείας ανάθεσης των 20.000 ευρώ, που ισχύει για την ανάθεση δημοτικών εργασιών, η εν λόγω πλημμέλεια δεν είναι ουσιώδης διότι δεν επάγεται επαχθείς δημοσιονομικές συνέπειες σε βάρος του Δήμου, απορριπτομένου του πρώτου λόγου διαφωνίας. Περαιτέρω, η δαπάνη είναι μη κανονική όπως βασίμως προβάλλεται με τον δεύτερο λόγο διαφωνίας, διότι η αρχική ανάληψή της έγινε στις 31.5.2013, δηλαδή μετά την απόφαση ανάθεσης των εργασιών (25.9.2012) και αναλήφθηκε εκ νέου το έτος 2016, χωρίς να προηγηθεί απόφαση ανατροπής της κατά οικονομικά έτη 2014 και 2015. Δεδομένου όμως ότι, τελικώς, εκδόθηκε η απόφαση ανάληψης και μάλιστα πληρώθηκαν οι απαιτήσεις διαδικτυακής δημοσιότητας με την ανάρτησή της στη «Διαύγεια», τα όργανα του Δήμου ενήργησαν χωρίς πρόθεση καταστρατήγησης των κειμένων διατάξεων που αφορούν τη δημοσιονομική δέσμευση της δαπάνης. Επίσης, στην απόφαση ανάθεσης υπάρχει σαφής και επαρκής περιγραφή του αντικειμένου με αναγραφή των συγκεκριμένων εργασιών και του τόπου εκτέλεσής τους, ενώ αναλυτικός είναι και ο προϋπολογισμός αυτών των εργασιών με αναγραφή του είδους τους, της τιμής μονάδας, των ποσοτήτων  και της συνολικής δαπάνης που προκύπτει, απορριπτομένου ως αβασίμου του τρίτου λόγου διαφωνίας. Άλλωστε, η αναλυτική περιγραφή του αντικειμένου των εργασιών και της προϋπολογισθείσας δαπάνης πρέπει να προκύπτει  από την απόφαση ανάθεσης και τον επισυναπτόμενο σ’ αυτήν προϋπολογισμό, προϋπόθεση που, κατά τα ανωτέρω, πληρούται και δεν απαιτείται να αναφέρεται στο τιμολόγιο ή τη βεβαίωση εκτέλεσης εργασιών, απορριπτομένου του τέταρτου λόγου διαφωνίας ως ερειδόμενου επί εσφαλμένης προϋπόθεσης. Εξάλλου, στην προκειμένη περίπτωση τα ανωτέρω έγγραφα έχουν νομίμως συνταχθεί, υπό την έννοια ότι το μεν τιμολόγιο προσδιορίζει με σαφήνεια  την απαίτηση κατά βάση και ποσό και η βεβαίωση της επιτροπής παραλαβής βεβαιώνει την καλή εκτέλεση των εργασιών (βλ. άρθρα  64  και  66  του  π.δ/τος 28/1980 και Ε.Σ. Πράξη Κλιμ. Προλ. Ελ. Δαπ. στο VII Τμ. 145/2016). Τέλος,  ο πέμπτος και ο έκτος λόγος διαφωνίας είναι απορριπτέοι ως άνευ αντικειμένου διότι η ένταξη στο τεχνικό πρόγραμμα, η αναγραφή ποινικών ρητρών στο ιδιωτικό συμφωνητικό και η προσκόμιση εγγυητικής επιστολής καλής εκτέλεσης συνάπτονται με σύμβαση δημοτικού έργου και όχι με σύμβαση εργασιών, όπως στην προκειμένη περίπτωση.

ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΕΡΓΑ.Δικαιολογητικά:Νόμιμη η καταβολή αμοιβής από Δήμο σε ιδιώτη για την εκτέλεση του έργου «Κατασκευή ξύλινου καταστρώματος και κατασκευή σκάλας πρόσβασης σε κοινόχρηστο χώρο ..», καθόσον το ανωτέρω μικρό τεχνικό έργο, μετά την εκτέλεσή του, παραλήφθηκε από επιτροπή αποτελούμενη από δύο συμβούλους, που είχαν ορισθεί με σχετική απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου (άρθρο 15 παρ. 1 του π.δ. 171/1987, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 1 του π.δ. 229/1999, ΦΕΚ Α' 194/1999).