Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις προηγούμενες σκέψεις 1 και 2, το σχέδιο σύμβασης του έργου της Δημοτικής Επιχείρησης Ύδρευσης Αποχέτευσης Πάτρας με τίτλο «ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΔΙΚΤΥΟΥ ΥΔΡΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΖΑΡΟΥΧΛΕΙΚΩΝ (2019)» απαραδέκτως υποβάλλεται στον έλεγχο νομιμότητας του Ελεγκτικού Συνεδρίου, διότι αφορά σε συγχρηματοδοτούμενο από ενωσιακούς πόρους έργο, του οποίου η προϋπολογιζόμενη δαπάνη, χωρίς Φ.Π.Α., υπολείπεται του ορίου των 5.000.000,00 ευρώ.

Η Πράξη 211/2024 του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου αφορά τον προσυμβατικό έλεγχο νομιμότητας του σχεδίου σύμβασης για το έργο «ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΔΙΚΤΥΟΥ ΥΔΡΕΥΣΗΣ ΛΕΟΝΤΑΡΙΟΥ», προϋπολογισμού 1.390.000 ευρώ χωρίς ΦΠΑ. Το Κλιμάκιο έκρινε ότι ο φάκελος εισάγεται απαραδέκτως προς εκ νέου έλεγχο, επειδή προηγήθηκε η 4/2024 Πράξη του Αναπληρωτή Επιτρόπου Π.Ε. Καρδίτσας. Με την προηγούμενη πράξη κρίθηκε ότι κωλύεται η υπογραφή της σύμβασης, καθώς η υποκείμενη Προγραμματική Σύμβαση μεταξύ Δ.Ε.Υ.Α. Σοφάδων και Δ.Ε.Π.ΑΝ. (συνολικού προϋπολογισμού άνω των 5.357.000 ευρώ) ουδέποτε υποβλήθηκε σε προληπτικό έλεγχο νομιμότητας στο Ελεγκτικό Συνέδριο, καθιστώντας την άκυρη. Το Κλιμάκιο αποφάσισε ότι, λόγω του οριστικού χαρακτήρα της εκδοθείσας Πράξης του Αναπληρωτή Επιτρόπου, δεν μπορεί να θεμελιωθεί αρμοδιότητα για νέο έλεγχο, καθώς η διαδικασία προβλέπει την άσκηση προσφυγής ανάκλησης στο αρμόδιο Τμήμα για την ανατροπή της κρίσης.

Η Πράξη 128/2024 του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου αφορά τον έλεγχο νομιμότητας της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης του έργου «ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ ΥΔΡΕΥΣΗΣ Δ.Κ. ΠΡΟΣΟΤΣΑΝΗΣ» του Δήμου Προσοτσάνης. Η απόφαση κρίνει απαράδεκτη την εισαγωγή του σχεδίου της συμπληρωματικής σύμβασης για προσυμβατικό έλεγχο (άρθρο 132 παρ. 6 του ν.4412/2016). Αυτό συμβαίνει επειδή η αξία της τροποποίησης (128.388,25 ευρώ χωρίς αναθεώρηση και Φ.Π.Α.) είναι κατώτερη τόσο του ορίου του άρθρου 5 του ν.4412/2016 όσο και του 15% της αξίας της αρχικής σύμβασης, ενώ παράλληλα δεν μεταβάλλεται η συνολική φύση του έργου, πληρώντας έτσι τις προϋποθέσεις εξαίρεσης από τον προσυμβατικό έλεγχο.

Η Πράξη 410/2024 του Ζ΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου αφορά τον έλεγχο νομιμότητας προγραμματικής σύμβασης μεταξύ του Δήμου Κιλελέρ και αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας. Αντικείμενο της σύμβασης ήταν η ανάληψη αρμοδιότητας Αναθέτουσας Αρχής και Διευθύνουσας Υπηρεσίας για το έργο «Αποκατάσταση οδικού δικτύου, υποδομών και δικτύων από τις καταστροφές του Daniel και Elias», συνολικής προϋπολογιζόμενης δαπάνης 2.850.000 ευρώ. Το Κλιμάκιο έκρινε ότι, σύμφωνα με το άρθρο 324 του ν. 4700/2020, ο ειδικός προληπτικός έλεγχος νομιμότητας πρέπει να διενεργείται πριν από τη σύναψη της σύμβασης. Καθώς η εν λόγω σύμβαση είχε ήδη συναφθεί (υπογραφεί) στις 14.6.2024, αποφασίστηκε ότι εισάγεται απαραδέκτως στο Κλιμάκιο για άσκηση ελέγχου νομιμότητας, λόγω έλλειψης ελεγκτικής αρμοδιότητας.

Η Πράξη 112/2025 του Ε΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου αφορά τον έλεγχο νομιμότητας του σχεδίου της 1ης συμπληρωματικής σύμβασης για το έργο «ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΔΙΚΤΥΑ ΥΔΡΕΥΣΗΣ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΔΗΜΟΥ ΑΓΙΑΣ». Η αρχική σύμβαση είχε υπογραφεί στις 26.9.2023 έναντι τιμήματος 8.053.805,97 ευρώ (χωρίς ΦΠΑ). Η προτεινόμενη συμπληρωματική σύμβαση, αξίας 990.173,04 ευρώ, εισάγεται απαραδέκτως για προσυμβατικό έλεγχο. Το Κλιμάκιο αποφάσισε ότι η τροποποίηση εμπίπτει στις εξαιρέσεις του άρθρου 337 του ν. 4412/2016, καθώς η επαύξηση (12,29% της αρχικής αξίας) υπολείπεται του κατώτατου ορίου του 15% και δεν μεταβάλλει τη συνολική φύση της σύμβασης.

Η Πράξη 384/2024 του Ζ' Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου αφορά την τροποποίηση της από 7.2.2022 σύμβασης μεταξύ της Περιφέρειας Θεσσαλίας και της εταιρείας «... Α.Ε.» για την παροχή της υπηρεσίας «Καθαρισμός Συλλεκτήρα Τ3 (Βουβουλίνα)». Ενώ η αρχική σύμβαση είχε ελεγχθεί θετικά (Πράξη 10/2022), ζητήθηκε και εγκρίθηκε νέα παράταση προθεσμίας (η τελευταία έως τις 6.10.2024) λόγω καθυστερήσεων από την αρδευτική περίοδο και τις συνέπειες των καταστροφικών καιρικών φαινομένων Daniel και Elias. Η τροποποιητική σύμβαση υπογράφηκε την 1.7.2024, αλλά υποβλήθηκε για έλεγχο στο Ελεγκτικό Συνέδριο στις 5.9.2024. Το Κλιμάκιο έκρινε ότι, εφόσον ο έλεγχος νομιμότητας των δημοσίων συμβάσεων είναι προληπτικός και διενεργείται πριν την υπογραφή ή εκτέλεση, στερείται πλέον χρονικής αρμοδιότητας. Κατά συνέπεια, η υποβολή της τροποποίησης κρίθηκε απαράδεκτη.

Συμπληρωματικές συμβάσεις. Εκτελεσμένες συμβάσεις Ο έλεγχος νομιμότητας που ασκεί το Ελεγκτικό Συνέδριο επεκτείνεται και στην περίπτωση των συμπληρωματικών συμβάσεων ανεξαρτήτως ποσού, εφόσον η αρχική αυτών σύμβαση υπήχθη στον έλεγχο νομιμότητας. Εξάλλου, ο έλεγχος νομιμότητας που ασκεί το Ελεγκτικό Συνέδριο είναι ειδικός προληπτικός έλεγχος, ο οποίος αποτελεί ουσιώδη τύπο της διαδικασίας σύναψης δημοσίων συμβάσεων και ασκείται κατά το στάδιο προ της υπογραφής και, κατά μείζονα λόγο, προ της ενάρξεως της εκτέλεσης των οικείων συμβάσεων. Αποσκοπεί, αφενός μεν στην εξασφάλιση της διαφάνειας και της αντικειμενικότητας στην ανάθεση των δημοσίων συμβάσεων σημαντικού οικονομικού αντικειμένου και αφετέρου στην πρόληψη τυχόν παραλείψεων ή παραβάσεων της κείμενης νομοθεσίας και, άρα, στην αποφυγή κατάρτισης μη νόμιμων συμβάσεων. Υπό την έννοια αυτή, ο προσυμβατικός έλεγχος νομιμότητας του Ελεγκτικού Συνεδρίου προϋποθέτει σύμβαση « υπό εκτέλεση», σύμβαση, δηλαδή της οποίας οι υπηρεσίες πρόκειται να παρασχεθούν, με βάση την ελεγχθείσα, και κριθείσα ως νόμιμη, σχετική διαδικασία, που απολήγει στην υπογραφή της οι¬κείας σύμβασης και όχι σύμβαση η οποία έχει ήδη εκτελεσθεί, έστω και μερικώς, καθώς στην περίπτωση αυτή ο έλεγχος θα ήταν κατασταλτικός. Μη τήρηση της διαδικασίας του εν λόγω ελέγχου από το αρμόδιο Κλιμάκιο του Έλεγκτικού Συνεδρίου συνεπάγεται την αυτοδίκαιη ακυρότητα της σύμβασης. Ο εκ των υστέρων έλεγχος δημοσίων συμβάσεων, οι οποίες συνήφθησαν και εκτελέστηκαν χωρίς να έχουν υποβληθεί για έλεγχο νομιμότητας στο Έλεγκτικό Συνέδριο, είναι δυνατός μόνο μετά από ειδική νομοθετική ρύθμιση, σε εξαιρετικές περιπτώσεις και για λόγους υπερέχοντος δημόσιου συμφέροντος, που αφορά σε συγκεκριμένες κατηγορίες δημοσίων συμβάσεων. Δοθέντος ότι η σύναψη των δημόσιων συμβάσεων δεν έχει αφεθεί στην ελεύθερη δικαιοπρακτική δράση των διοικητικών οργάνων, αλλά έχει υπαχθεί σε σειρά δημοσιονομικών και άλλων περιορισμών και ότι οι διατάξεις του άρθρου 8 παρ.1 του ν.2741/1999, ως ειδικότερες και νεότερες, κατισχύουν αυτών του Αστικού Κώδικα, δεν απολείπεται, αναφορικά με τις υπαγό¬μενες στον έλεγχο του Έλεγκτικού Συνεδρίου συμβάσεις, περιθώριο αναλογικής εφαρμογής του άρθρου 183 ΑΚ, ούτως ώστε να είναι δυνατή η επικύρωση άκυρης σύμβασης, σε περίπτωση που αυτή υποβληθεί προς έλεγχο στο Έλεγκτικό Συνέδριο μετά τη σύναψή της και ο έλεγχος αποβεί αρνητικός. Σε περίπτωση που υποβληθεί στο Κλιμάκιο σύμβαση, μη εμπίπτουσα στις προαναφερόμενες εξαιρέσεις, η οποία έχει υπογραφεί και έχει ήδη αρχίσει να εκτελείται, το Κλιμάκιο στερείται πλέον της χρονικής αρμοδιότητας να προβεί στον έλεγχο νομιμότητάς της και οφείλει να απόσχει από αυτόν.

Περαιτέρω, από το συνδυασμό της διάταξης αυτής και των αναφερόμενων στην προηγούμενη σκέψη συνάγεται ότι ο ασκούμενος από το Ελεγκτικό Συνέδριο προληπτικός έλεγχος νομιμότητας επεκτείνεται και στην περίπτωση συμβάσεων, οι οποίες, ανεξάρτητα από το οικονομικό αντικείμενό τους, τροποποιούν τους όρους κύριων ή συμπληρωματικών συμβάσεων που έχουν υποβληθεί στον ανωτέρω έλεγχο, καθόσον σκοπός των διατάξεων που προεκτέθηκαν είναι η θεσμοθέτηση μιας ολοκληρωμένης και αποτελεσματικής διαδικασίας ελέγχου της νομιμότητας των δημοσίων συμβάσεων, ο έλεγχος δε αυτός θα ανατρεπόταν ή θα καθίστατο αλυσιτελής στην περίπτωση που θα παρεχόταν στη Διοίκηση η ευχέρεια να συνάπτει ανέλεγκτα συμβάσεις που τροποποιούν τους όρους εκτέλεσης του αντικειμένου της αρχικής σύμβασης και συνεπάγονται επαύξηση της δαπάνης της (βλ. Πράξ. Ζ΄ Κλιμ. 1/2005 και 41/2005). Στην περίπτωση όμως που η κύρια ή συμπληρωματική σύμβαση έχει συναφθεί σε προγενέστερο χρονικό σημείο από το χρόνο έναρξης ισχύος του άρθρου 8 του ν. 2741/1999 και της δι’ αυτού θέσπισης του προληπτικού ελέγχου νομιμότητας των δημοσίων συμβάσεων από το Ελεγκτικό Συνέδριο, η τροποποιητική αυτών σύμβαση δεν μπορεί να υπαχθεί στον ανωτέρω έλεγχο του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Και τούτο διότι η τροποποίηση μιας δημόσιας σύμβασης όταν αυτή δεν αναφέρεται γενικώς και αορίστως στην τροποποιούμενη αλλά τροποποιεί συγκεκριμένους όρους επιφέρει άμεση λειτουργική συσχέτιση της τροποποιούμενης σύμβασης με την τροποποιητική, με συνέπεια η τελευταία να μην έχει το χαρακτήρα αυτοτελούς συμβάσεως και από ουσιαστική άποψη να καθίσταται αναπόσπαστο μέρος της σύμβασης που τροποποιείται, ο δε τυχόν έλεγχος της τροποποιητικής θα είχε ως αποτέλεσμα να ελέγχονται ευθέως ή παρεμπιπτόντως οι τροποποιούμενες συμβάσεις μετά τη σύναψή τους και όχι προληπτικά και ενδεχομένως αφού έχει ολοκληρωθεί και η εκτέλεσή τους, γεγονός που υπερακοντίζει τη βούληση του κοινού νομοθέτη, ο οποίος δεν θέλησε να επεκτείνει το θεσπιζόμενο από τη διάταξη του άρθρου 8 παρ.1 του ν. 2741/1999 έλεγχο νομιμότητας και στις συμβάσεις που καταρτίστηκαν πριν από την ισχύ της, ούτε να αλλοιώσει τον προβλεπόμενο από την ίδια τη διάταξη χαρακτήρα του ελέγχου αυτού, ο οποίος είναι αμιγώς προληπτικός. Κατά συνέπεια, κατά την έννοια του άρθρου 19 παρ. 7 του π.δ. 774/1980, όπως ισχύει, δεν υπάγεται στον προληπτικό έλεγχο νομιμότητας του Ελεγκτικού Συνεδρίου τροποποιητική σύμβαση, διαλαμβάνουσα όρους που τελούν σε άμεση συνάρτηση με συγκεκριμένους όρους της τροποποιούμενης και για το λόγο αυτό στερούμενη αυτοτέλειας, αφού ο έλεγχος της θα κατέτεινε, έστω και έμμεσα, στον έλεγχο της αρχικής σύμβασης, η οποία ως συναφθείσα πριν από την έναρξη ισχύος της θεσπίσασας τον προληπτικό έλεγχο διάταξης του άρθρου 8 παρ. 1 του ν. 2741/1999, δεν υπήχθη ούτε μπορεί πλέον να υπαχθεί σε προληπτικό έλεγχο από το κατά χρόνον αναρμόδιο Ελεγκτικό Συνέδριο.

Η Πράξη 251/2024 του Ζ΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου αφορά τον έλεγχο νομιμότητας της διαγωνιστικής διαδικασίας για τη σύμβαση «ΒΕΛΤΙΩΣΗ – ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΔΙΚΤΥΩΝ ΥΔΡΕΥΣΗΣ (...) ΚΑΙ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΣΗΜΕΙΩΝ ΥΔΡΟΛΗΨΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΤΛΙΟΣΤΑΣΙΩΝ ΔΗΜΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ 2023-2026», ύψους 1.052.890 ευρώ χωρίς ΦΠΑ. Το Κλιμάκιο κωλύει την υπογραφή του σχεδίου σύμβασης λόγω δύο ουσιωδών νομικών πλημμελειών. Πρώτον, η απαίτηση για δείκτη βιωσιμότητας (κυκλοφορούν ενεργητικό/βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις) ≥ 2,00 κρίθηκε ως υπερβολικά αυστηρή και μη επαρκώς αιτιολογημένη, παραβιάζοντας την αρχή της αναλογικότητας. Δεύτερον, η πρόβλεψη ότι, σε περίπτωση ένωσης οικονομικών φορέων, κάθε μέλος πρέπει να καλύπτει όλες τις ελάχιστες απαιτήσεις οικονομικής επάρκειας (αντί του αθροίσματος), κρίθηκε ότι αντιβαίνει στο δίκαιο και την αρχή της αναλογικότητας, περιορίζοντας αδικαιολόγητα τον ανταγωνισμό. Τέλος, το Κλιμάκιο διαπίστωσε επαναλαμβανόμενη πρακτική υποβολής προσφορών από δύο εταιρείες, όπου η μία απορρίπτεται για τυπικούς λόγους, γεγονός που οδήγησε στη διαβίβαση αντιγράφου της Πράξης στην Επιτροπή Ανταγωνισμού για ενδεχόμενη διερεύνηση αθέμιτης σύμπραξης.

Η Πράξη 446/2024 του Ζ΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου αφορά τον προσυμβατικό έλεγχο νομιμότητας σχεδίου δανειακής σύμβασης, ύψους 129.416,80 ευρώ, μεταξύ της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων και του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων. Σκοπός της σύμβασης ήταν η χρηματοδότηση του «Συμπληρωματικού επενδυτικού σχεδίου» στο πλαίσιο του Προγράμματος «Αντώνης Τρίτσης». Το Κλιμάκιο έκρινε ότι η εν λόγω σύμβαση συνιστά νέα, αυτοτελή δανειακή σύμβαση. Δεδομένου ότι η αξία της υπολείπεται του κατώτατου ορίου των 300.000,00 ευρώ για την υπαγωγή στον προσυμβατικό έλεγχο νομιμότητας του Ελεγκτικού Συνεδρίου (σύμφωνα με τον ν. 4700/2020), το σχέδιο σύμβασης εισάγεται απαραδέκτως προς έλεγχο.