Προδικαστική παραπομπή – Δημόσιες συμβάσεις – Οδηγία 2014/24/ΕΕ – Άρθρο 57, παράγραφος 4, στοιχείο ζʹ – Προαιρετικός λόγος αποκλεισμού συνδεόμενος με πλημμέλειες στο πλαίσιο προηγούμενης σύμβασης – Σύμβαση που ανατέθηκε σε κοινοπραξία οικονομικών φορέων – Καταγγελία της σύμβασης – Αυτόματη καταχώριση του συνόλου των μελών της κοινοπραξίας σε κατάλογο αναξιόπιστων προμηθευτών – Αρχή της αναλογικότητας – Οδηγία 89/665/ΕΟΚ – Άρθρο 1, παράγραφοι 1 και 3 – Δικαίωμα αποτελεσματικής ένδικης προστασίας»

Περίληψη $$Η οδηγία 92/50, για τον συντονισμό των διαδικασιών συνάψεως δημόσιων συμβάσεων υπηρεσιών, έχει την έννοια ότι επιτρέπει σε παρέχοντα υπηρεσίες, ο οποίος καλείται να αποδείξει ότι πληροί τις οικονομικές, χρηματοδοτικές και τεχνικές προϋποθέσεις συμμετοχής του σε διαδικασία προσκλήσεως για την υποβολή προσφορών, με σκοπό τη σύναψη δημόσιας συμβάσεως υπηρεσιών, να κάνει χρήση των ικανοτήτων άλλων οντοτήτων, ανεξάρτητα από τη νομική φύση των δεσμών που διατηρεί με αυτές, υπό την προϋπόθεση ότι είναι σε θέση να αποδείξει ότι όντως βρίσκονται στη διάθεσή του τα μέσα των εν λόγω οντοτήτων που είναι αναγκαία για την εκτέλεση της συμβάσεως. Εναπόκειται στον εθνικό δικαστή να εκτιμήσει αν έχει προσκομιστεί, στο πλαίσιο της κύριας δίκης, το αποδεικτικό αυτό στοιχείο.

ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (δεύτερο τμήμα) της 26ης Ιανουαρίου 2012 «Κοινωνική πολιτική — Οδηγία 1999/70/ΕΚ — Ρήτρα 5, σημείο 1, στοιχείο α΄, της συμφωνίας-πλαισίου για την εργασία ορισμένου χρόνου — Διαδοχικές συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου — Αντικειμενικοί λόγοι που μπορούν να δικαιολογήσουν την ανανέωση τέτοιων συμβάσεων — Εθνική κανονιστική ρύθμιση βάσει της οποίας δικαιολογείται η χρησιμοποίηση συμβάσεων ορισμένου χρόνου σε περίπτωση προσωρινής αναπληρώσεως — Μόνιμη ή επαναλαμβανόμενη ανάγκη για αναπληρωματικό προσωπικό — Συνεκτίμηση όλων των περιστάσεων που αφορούν την ανανέωση διαδοχικών συμβάσεων ορισμένου χρόνου» Στην υπόθεση C‑586/10, με αντικείμενο αίτηση εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως δυνάμει του άρθρου 267 ΣΛΕΕ, που υπέβαλε το Bundesarbeitsgericht (Γερμανία) με απόφαση της 17ης Νοεμβρίου 2010, η οποία περιήλθε στο Δικαστήριο στις 15 Δεκεμβρίου 2010, στο πλαίσιο της δίκης

ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΕΙΣ. Χρηματοδότηση Κοινωφελούς Επιχείρησής για την κάλυψη μέρους του, κατά το έτος 2017, προϋπολογιζόμενου ελλείμματός της.(..) ο προβαλλόμενος λόγος περί παραβίασης της αρχής της οικονομικότητας και μη διασφάλισης των αναγκαίων για την επιστροφή της χρηματοδότησης δικλείδων στηρίζεται επί εσφαλμένης πραγματικής προϋποθέσεως, αφού  από  τα στοιχεία του φακέλου δεν προκύπτει ότι η επίμαχη χρηματοδότηση συνιστά έκτακτη επιχορήγηση της επιχείρησης προς κάλυψη χρηματοδοτικού κενού λόγω μη έγκαιρης εισαγωγής εσόδων από τις προβλεπόμενες πηγές χρηματοδό-τησης (ΕΣ ΚΠΕΔ VII Τμ. 216/2015). Επιπλέον, οι διατάξεις της Κ.Υ.Α. 23976/2016, τις οποίες επικαλείται η Επίτροπος προς θεμελίωση του υπό στοιχείο δ) λόγου άρνησής της, εφαρμόζονται, κατά τη ρητή πρόβλεψη του άρθρου 8 αυτής, μόνο στους Δήμους, στα δημοτικά ιδρύματα, στα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου και στους συνδέσμους των Δήμων και συνεπώς δεν έχουν εφαρμογή στις κοινωφελείς δημοτικές  επιχειρήσεις, οι  δε  εισαγόμενες  με τις διατάξεις του άρθρου 3 παρ. 2 της Υ.Α. 41179/2014 ρυθμίσεις, στις οποίες θεμελιώνεται ο υπό στοιχείο ζ) λόγος άρνησης, δεν αφορούν στο περιεχόμενο των ετησίων προγραμμάτων δράσης των κοινωφελών επιχειρήσεων αλλά σε αυτό των επιχειρησιακών σχεδίων των πενταετών επιχειρησιακών προγραμμάτων των Δήμων. Τέλος, αφενός μεν με τον υπό στοιχείο β) λόγο δεν προβάλλεται εσφαλμένος, επί το έλαττον, υπολογισμός των προβλεπόμενων εσόδων της επιχείρησης από επιχορηγήσεις, ώστε να γεννάται ζήτημα υπερχρηματοδότησής της..Μετά από αυτά η εντελλόμενη με το ελεγχόμενο χρηματικό ένταλμα δαπάνη είναι νόμιμη και, ως εκ τούτου, το ένταλμα αυτό πρέπει να θεωρηθεί.

Επειδή, όπως ήδη έχει κριθεί (ΣτΕ Ολομ. 4358-61/1997), από τις διατάξεις του άρθρου 4 παράγραφοι 2, 4, 5 και 6 του ν. 1418/1984 (όπως η παρ. 6 τροποποιήθηκε με τα άρθρα 1 παράγραφοι 4 και 5α του ν. 2229/1994 και δέκατο τρίτο παρ. 4 του ν. 2338/1995) και των άρθρων 10 παρ. 3, 17 παρ. 7 και 8, 18 19 παρ. 2 και 20 του π.δ. 609/1985 προκύπτει ότι όσοι συμμετέχουν σε διαγωνισμό μπορούν να υποβάλλουν αντιρρήσεις μόνο για τα στάδια προεπιλογής, κατάθεσης των προσφορών (τεχνικών και οικονομικών) και αξιολόγησης των τεχνικών προσφορών και μόνο για λόγους που ανακύπτουν κατά το αντίστοιχο στάδιο. Αντιθέτως, για το στάδιο της εξέτασης ή αξιολόγησης - όταν απαιτείται τέτοια αξιολόγηση - των οικονομικών προσφορών, στάδιο κατά το οποίο έχει ήδη επιληφθεί η επιτροπή εισήγησης για ανάθεση και, σύμφωνα με την παρ. 6 του άρθρου 4 του ν. 1418/1984, έχει εκφέρει τη σύμφωνη γνώμη της για την έγκριση του αποτελέσματος της δημοπρασίας, δεν προβλέπεται, ως τυπικό στοιχείο της διαδικασίας, η υποβολή αντιρρήσεων για λόγους που ανακύπτουν κατά το στάδιο αυτό. Υποβολή αντιρρήσεων, σύμφωνα με το άρθρο 20 του π.δ. 609/1985, δεν προβλέπεται ούτε κατά του πρακτικού με το οποίο η επιτροπή εισήγησης για ανάθεση, εκφέροντας τη σύμφωνη γνώμη της για την έγκριση του αποτελέσματος της δημοπρασίας, γνωμοδοτεί για τον αποκλεισμό υποψήφιου αναδόχου που δεν αιτιολόγησε την υπερβολικά χαμηλή προσφορά του. Συνεπώς η αιτούσα αβασίμως προβάλλει ότι η προσβαλλόμενη πράξη εκδόθηκε κατά παράβαση των πιο πάνω διατάξεων και κατά παράλειψη ουσιώδους τύπου της διαδικασίας, επειδή δεν της κοινοποιήθηκε προηγουμένως το πρακτικό με το οποίο η επιτροπή εισήγησης για ανάθεση γνωμοδότησε για να απορριφθεί η οικονομική προσφορά της ως μη αιτιολογημένη και έτσι η αιτούσα δεν μπόρεσε να ασκήσει τις κατά το άρθρο 20 του π.δ. 609/1985 αντιρρήσεις της κατά του πιο πάνω πρακτικού.

ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (τέταρτο τμήμα) 20 Δεκεμβρίου 2017 

Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (τέταρτο τμήμα) αποφαίνεται:Οδηγία 2004/18 / ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 31ης Μαρτίου 2004, για το συντονισμό των διαδικασιών σύναψης συμβάσεων δημοσίων έργων, συμβάσεων παροχής δημόσιων προμηθειών και δημοσίων υπηρεσιών, και ιδίως το άρθρο 45 παράγραφος 2 στοιχείο γ), δ) και ζ) της εν λόγω οδηγίας, καθώς και οι αρχές της ίσης μεταχείρισης και της αναλογικότητας, πρέπει να ερμηνεύονται ως ότι δεν αποκλείουν εθνική νομοθεσία που επιτρέπει στην αναθέτουσα αρχή:- να λαμβάνει υπόψη, σύμφωνα με τους όρους που έχει ορίσει, ποινική καταδίκη του διευθυντή μιας εταιρείας υποβολής προσφορών, ακόμη και αν η καταδίκη δεν έχει ακόμη οριστική, για αδίκημα που αφορά την επαγγελματική συμπεριφορά της εν λόγω εταιρείας στην οποία έπαυσε ο διευθυντής να εκτελέσει τα καθήκοντά του το έτος που προηγείται της δημοσίευσης της προκήρυξης διαγωνισμού, και να αποκλείσει την εν λόγω εταιρεία από τη συμμετοχή της στην επίμαχη διαδικασία υποβολής προσφορών, με το αιτιολογικό ότι, επειδή δεν διακήρυξε την καταδίκη που δεν ήταν ακόμη οριστική, δεν είχε αποσυνδεθεί πλήρως και αποτελεσματικά από τις δραστηριότητες του εν λόγω διευθυντή.

Με την προσβαλλόμενη προκηρύχθηκε η διαδικασία κατατάξεως υποψηφίων για την πλήρωση κενών θέσεων εκπαιδευτικών, εξαιρώντας από την μοριοδότηση την προϋπηρεσία στην ιδιωτική εκπαίδευση, εκτός από τις περιπτώσεις της καταργήσεως της σχολικής μονάδας ή της καταγγελίας της συμβάσεως εργασίας. Στην προκειμένη, όμως, περίπτωση, από κανένα στοιχείο του φακέλου ή την εισηγητική έκθεση, δεν προκύπτουν οι λόγοι αυτής της διαφοροποιήσεως της προϋπηρεσίας που παρασχέθηκε στην ιδιωτική εκπαίδευση σε σχέση με τη δημόσια. Κρίνεται ότι μόνη η διαφοροποίηση στον τρόπο προσλήψεως των ιδιωτικών εκπαιδευτικών, την οποία επικαλείται, τόσο το Α.Σ.Ε.Π, όσο και ο καθ’ ου Υπουργός Παιδείας, δεν αποτελεί επαρκές αιτιολογικό έρεισμα της μη αναγνωρίσεως της προϋπηρεσίας τους, καθώς δεν συνάπτεται με ικανότητα των υποψηφίων να ασκήσουν εκπαιδευτικό έργο. Τέλος, είναι μεν θεμιτό ο νομοθέτης να επιδιώκει να ενισχύσει όσους έχουν υπηρετήσει ως αναπληρωτές ή ωρομίσθιοι στην δημόσια εκπαίδευση, αλλά αυτό δεν μπορεί να οδηγήσει σε παντελή παραγνώριση της προϋπηρεσίας στην ιδιωτική εκπαίδευση. Το Τμήμα λοιπόν, άγεται σε αντισυνταγματικότητα της διατάξεως του άρθρου 61 παρ. 4 περ. ζ΄ του ν. 4589/2019 και γι' αυτό το λόγο παραπέμπει την υπόθεση στην Ολομέλεια.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:«Προδικαστική παραπομπή – Σύναψη δημοσίων συμβάσεων προμηθειών, έργων και υπηρεσιών – Οδηγία 2014/24/ΕΕ – Διεξαγωγή της διαδικασίας – Επιλογή των συμμετεχόντων και ανάθεση των συμβάσεων – Άρθρο 63 – Προσφέρων στηριζόμενος στις δυνατότητες άλλου φορέα για την εκπλήρωση των απαιτήσεων της αναθέτουσας αρχής – Άρθρο 57, παράγραφοι 4, 6 και 7 – Ψευδείς δηλώσεις υποβληθείσες από τον φορέα αυτόν – Αποκλεισμός του εν λόγω προσφέροντος χωρίς να του επιβάλλεται ή να του επιτρέπεται να προβεί σε αντικατάσταση του φορέα αυτού – Αρχή της αναλογικότητας»:(....)Το άρθρο 63 της οδηγίας 2014/24/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Φεβρουαρίου 2014, σχετικά με τις διαδικασίες σύναψης δημοσίων συμβάσεων και την κατάργηση της οδηγίας 2004/18/ΕΚ, ερμηνευόμενο σε συνδυασμό με το άρθρο 57, παράγραφος 4, στοιχείο ηʹ, και υπό το πρίσμα της αρχής της αναλογικότητας, έχει την έννοια ότι αντιτίθεται σε εθνική ρύθμιση βάσει της οποίας η αναθέτουσα αρχή οφείλει άνευ ετέρου να αποκλείσει έναν προσφέροντα από διαδικασία σύναψης δημόσιας σύμβασης στην περίπτωση που η βοηθητική επιχείρηση στης οποίας τις δυνατότητες σκόπευε να στηριχθεί ο προσφέρων έχει υποβάλει ψευδή δήλωση ως προς την ύπαρξη ποινικών καταδικαστικών αποφάσεων που έχουν αποκτήσει ισχύ δεδικασμένου, χωρίς η αρχή αυτή να δύναται, σε μια τέτοια περίπτωση, να επιβάλει ή τουλάχιστον να επιτρέψει στον προσφέροντα να προβεί στην αντικατάσταση της εν λόγω επιχείρησης.

Παροχή υπηρεσιών καθαριότητας στις κτιριακές εγκαταστάσεις και στον περιβάλλοντα χώρο του Γενικού Νοσοκομείου Ελευσίνας «…» (στο εξής αναφερόμενο ως «ΓΝΕ»), για χρονικό διάστημα ενός έτους πλέον ισόχρονου δικαιώματος προαίρεσης για ένα επιπλέον έτος, συνολικής προϋπολογισθείσας δαπάνης 1.975.099,76 ευρώ(....)Η δε αναθέτουσα αρχή με τις διευκρινήσεις της αποσαφήνισε το γεγονός ότι οι προσφορές πρέπει να καλύπτουν το ελάχιστο εργατικό κόστος των ατόμων που αναφέρονται στον πίνακα με τίτλο «Κατανομή ατόμων ανά βάρδια» του Παραρτήματος Ι της διακήρυξης, όπου αναφέρονται αναλυτικά τα συνολικά άτομα που θα πρέπει να βρίσκονται στο ΓΝΕ σε κάθε βάρδια για κάθε ημέρα, προκειμένου να καλύπτονται συνολικά οι ανάγκες καθαρισμού του Νοσοκομείου. Συνεπώς, η κάλυψη μέρους των ελεγχόμενων υπηρεσιών από το υπηρετούν στο ως άνω Νοσοκομείο προσωπικό αποτελεί κρίσιμο στοιχείο που προσδιορίζει την έκταση του φυσικού και συνάμα οικονομικού αντικειμένου των υπηρεσιών αυτών κατά τρόπο διαφορετικό από τη διακήρυξη, το οποίο δεν προκύπτει ότι περιήλθε προσηκόντως σε γνώση των ενδιαφερομένων να συμμετάσχουν στο διαγωνισμό οικονομικών φορέων και, ως εκ τούτου, δεν μπορεί να οδηγήσει στην κρίση ότι ο εσφαλμένος υπολογισμός του εργατικού κόστους από τη β΄ κατά σειρά προσφεύγουσα δεν είναι ουσιώδης, διότι με τον τρόπο αυτό θίγεται η  αντικειμενική ακεραιότητα της διαγωνιστικής διαδικασίας και άγονται κατ’ αποτέλεσμα σε άνιση και δυσμενή μεταχείριση έναντι της β΄ κατά σειρά προσφεύγουσας οι ενδιαφερόμενοι να συμμετάσχουν στο διαγωνισμό, οι οποίοι απέβλεψαν, κατά την κατάστρωση και την υποβολή της οικονομικής προσφοράς τους, στην τήρηση του όρου της μη υπέρβασης του ελάχιστου εργατικού κόστους για την κάλυψη των αναγκών της δημοπρατούμενης υπηρεσίας, με βάση το φυσικό αντικείμενο και τις εν γένει ποσότητες των απαιτούμενων υπηρεσιών, όπως είχαν καθοριστεί με σαφήνεια στους όρους της δημοσιευμένης διακήρυξης, σε συνδυασμό και με τις διευκρινήσεις που δόθηκαν από την αναθέτουσα αρχή, με αποτέλεσμα είτε να μην υποβάλουν καν προσφορά, είτε να μην υποβάλουν παραδεκτή προσφορά, είτε να μην υποβάλουν την οικονομικότερη προσφορά.Δεν ανακαλεί την 96/2023 Πράξη του Ζ΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου.

Παροχή υπηρεσιών φύλαξης για τις κτηριακές εγκαταστάσεις κτηρίων των Γενικών Αρχείων του Κράτους (ΓΑΚ) του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων για 27 μήνες πλέον 12 μηνών δικαιώματος προαίρεσης(....)Ειδικότερα, ο έλεγχος της καταλληλότητας των διαγωνιζομένων, που λογικώς και χρονικώς προηγείται της ανάθεσης της σύμβασης, συνδέεται με την αποδοχή, ως υποψηφίων, μόνον όσων πληρούν ένα ελάχιστο επίπεδο οικονομικής και χρηματοοικονομικής επάρκειας και τεχνικών ή και επαγγελματικών ικανοτήτων, βάσει κριτηρίων που προσδιορίζονται κάθε φορά από την αναθέτουσα αρχή στην οικεία διακήρυξη, ανάλογα με το αντικείμενο της σύμβασης. Αντιθέτως, η ανάθεση της σύμβασης, που έπεται του ελέγχου της καταλληλότητας των διαγωνιζομένων, πραγματοποιείται σύμφωνα με τα κριτήρια που ορίζει η διακήρυξη, με βάση την πλέον συμφέρουσα από οικονομική άποψη προσφορά είτε αποκλειστικώς βάσει τιμής, είτε με βάση τη βέλτιστη σχέση ποιότητας - τιμής. Εξάλλου, όταν για την ανάθεση της σύμβασης προκρίνεται η προσφορά που παρουσιάζει την καλύτερη σχέση ποιότητας - τιμής, τα επιλεγμένα οικονομικά και ποιοτικά κριτήρια που σύμφωνα με την ενδεικτική απαρίθμηση του νόμου μπορούν να αφορούν ποιοτικές, περιβαλλοντικές ή/και κοινωνικές πτυχές, πρέπει να συντελούν στην ανάδειξη χαρακτηριστικών και ιδιοτήτων της προσφοράς και όχι της ικανότητας του προσφέροντος εν γένει, ήτοι να επιτρέπουν τη συγκριτική αξιολόγηση των τεχνικών και λοιπών ποιοτικών στοιχείων και του επιπέδου απόδοσης των υποβαλλόμενων προσφορών και κατ’ επέκταση να είναι καθοριστικά της οικονομικής αξίας της προσφοράς.(...)Αντίθετα, όπως προκύπτει από την ελλειπτική και όλως συνοπτική ανάλυση του κριτηρίου αυτού στη διακήρυξη, όπου δεν εκτίθεται κατά τρόπο σαφή και αναλυτικό το ακριβές περιεχόμενό του και ο τρόπος αξιολόγησής του, τούτο αφορά στη στελέχωση γενικά με ανθρώπινο δυναμικό των συμμετεχόντων στη διαδικασία οικονομικών φορέων, δηλαδή συνιστά κριτήριο ποιοτικής επιλογής αυτών και δεν ανάγεται σε στοιχείο της προσφοράς τους στον επίδικο διαγωνισμό, συναρτώμενο άμεσα με την ποιότητα των απαιτούμενων υπηρεσιών φύλαξης. Συναφώς, η οργάνωση, τα καθήκοντα και το στοιχείο της πείρας του προσωπικού φύλαξης προβλέπονται ήδη στο άρθρο 2.2.6 και στο Παράρτημα Ι της διακήρυξης ως κριτήριο επιλογής των υποψηφίων αναδόχων. Ενόψει αυτών, μη νομίμως τέθηκε το κριτήριο Κ.4 ως κριτήριο αξιολόγησης στον επίδικο διαγωνισμό (...)Συναφώς, από την ελλειπτική και όλως συνοπτική ανάλυση του κριτηρίου αυτού στη διακήρυξη δεν προκύπτει ούτε εξειδικεύεται ο τρόπος συγκριτικής αξιολόγησης και βαθμολόγησης των προσφορών. Ενόψει αυτών, ο λόγος αυτός της ένδικης προσφυγής τυγχάνει ομοίως απορριπτέος.(...)Ως εκ τούτου, κατά πάγια νομολογία του Δικαστηρίου, δεν αρκεί, για να διατυπωθεί αρνητική κρίση αυτού ως προς την υπογραφή ελεγχόμενου σχεδίου σύμβασης, να διαπιστωθεί σχετικώς η ύπαρξη παρατυπίας. Πρέπει ακόμη, με ιδιαίτερη δεόντως αιτιολογημένη σκέψη, να κριθεί ότι η πλημμέλεια που εντοπίστηκε είναι και ουσιώδης, ως πλήττουσα αξίες και αρχές ως αυτές στις οποίες έγινε ήδη αναφορά (...)Αναθεωρεί την 1172/2023 απόφαση του Εβδόμου Τμήματος του Ελεγκτικού Συνεδρίου.