ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ:ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΠΡΟΑΙΡΕΣΗΣΜε τα δεδομένα αυτά και ενόψει των οριζομένων στο άρθρο 11 της διακήρυξης και στην οικεία σύμβαση, δεν καταλείπεται πεδίο για την άσκηση προσυμβατικού ελέγχου νομιμότητας επί του υποβληθέντος σχεδίου, καθώς αυτό αφορά σε σύμβαση που συνάπτεται για την ενεργοποίηση δικαιώματος προαίρεσης, που είχε περιληφθεί στο κείμενο της οικείας διακήρυξης και της συναφθείσας σύμβασης και έχει ήδη διέλθει τον προσυμβατικό έλεγχο νομιμότητας. Ως εκ τούτου, οποιαδήποτε κρίση ως προς τους όρους άσκησης του δικαιώματος προαίρεσης δεν ανάγεται σε προσυμβατικό στάδιο, αλλά αφορά στην εκτέλεση συμβατικού όρου.

ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΠΑΡΟΧΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ:«Παροχή υπηρεσιών συντήρησης για το σύνολο του εξοπλισμού και λογισμικού της υποδομής πληροφοριακών συστημάτων για το έργο: Εκσυγχρονισμός και Αναβάθμιση των Υπηρεσιών που αφορούν στον Ευρωπαϊκό Αριθμό Κλήσης Εκτάκτων Αναγκών «112» με χρήση ΤΠΕ για την βέλτιστη διαχείριση περιστατικών έκτακτης ανάγκης – κρίσεων και την έγκαιρη ενημέρωση των Πολιτών»(...)Συνεπώς, όταν συνάπτεται πρόσθετη συμφωνία μεταξύ αναθέτοντος φορέα και αναδόχου για την ενεργοποίηση δικαιώματος προαίρεσης που έχει περιληφθεί σε ήδη ελεγχθείσα προσυμβατικώς από το Ελεγκτικό Συνέδριο σύμβαση δεν καταλείπεται πλέον πεδίο ελέγχου, καθώς η ενεργοποίηση αυτή συντελείται με μονομερή δήλωση του αναθέτοντος φορέα, έχει συγκεκριμένο και προκαθορισμένο περιεχόμενο, κατ’ εφαρμογή όσων έχουν προβλεφθεί στο πλαίσιο της διακήρυξης και της αρχικής σύμβασης και έχουν ήδη αποτελέσει αντικείμενο ελέγχου από το Ελεγκτικό Συνέδριο, και κατ’ ουσίαν ανάγεται στην εκτέλεση της αρχικής σύμβασης. Ως εκ τούτων η πρόσθετη αυτή συμφωνία δεν υπάγεται εκ νέου στον προσυμβατικό έλεγχο νομιμότητας(...)δεν καταλείπεται πεδίο για την άσκηση προσυμβατικού ελέγχου νομιμότητας επί του υποβληθέντος σχεδίου, καθόσον αυτό αφορά σε ενεργοποίηση δικαιώματος προαίρεσης, το οποίο, ως όρος της οικείας διακήρυξης (άρθρα Α.3.13), έχει περιληφθεί στους όρους της ... αρχικής σύμβασης(...)Αποφαίνεται ότι το υποβληθέν σχέδιο σύμβασης απαραδέκτως υποβάλλεται ενώπιον του Ελεγκτικού Συνεδρίου για την άσκηση προσυμβατικού ελέγχου νομιμότητας.

Δικαιώματα προαίρεσης.Κατά τα παγίως κριθέντα από το Δικαστήριο (VI Τμ. 1534/2014, 2440/2012, Ζ΄ Κλιμ. 278, 127/2013, 405, 108, 37/2011, 194, 140, 123/2010, 302/2008, ΣΤ΄ Κλιμ. 243/2014), η ενεργοποίηση δικαιώματος προαίρεσης, που έχει περιληφθεί σε ήδη ελεγχθείσα προσυμβατικά από το Ελεγκτικό Συνέδριο σύμβαση, δεν υπάγεται αυτοτελώς σε έλεγχο νομιμότητας, καθώς η ενεργοποίηση αυτή συντελείται με μονομερή δήλωση της αναθέτουσας αρχής και ανάγεται στην εκτέλεση της αρχικής σύμβασης.

Δικαίωμα προαίρεσης.(,,,) Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά σε προηγούμενη σκέψη, κατά την κρίση του Κλιμακίου δεν καταλείπεται πεδίο για την άσκηση προσυμβατικού ελέγχου νομιμότητας στο υποβληθέν σχέδιο συμβάσεως και απαραδέκτως υποβάλλεται αυτοτελώς για έλεγχο ενώπιον του Κλιμακίου τούτου. Και τούτο, διότι : α) Το επίμαχο σχέδιο αφορά στην κατάρτιση συμβάσεως μετά την ενεργοποίηση όρου (δικαιώματος προαιρέσεως) που είχε ήδη περιληφθεί στο κείμενο της από 21.1.2010 αρχικής συμβάσεως και είχε διέλθει τον προσυμβατικό έλεγχο νομιμότητας του άρθρου 19 του π.δ/τος 774/1980, εντάσσεται δε στο πλαίσιο εκτελέσεως της προηγούμενης συμβάσεως, της οποίας αποτελεί αναπόσπαστο μέρος. Επομένως, οποιαδήποτε κρίση ως προς τους όρους ασκήσεως του εν λόγω δικαιώματος, θα αποτελούσε κρίση περί την εκτέλεση συμβατικού όρου και όχι κρίση αναγόμενη στο πεδίο του προσυμβατικού ελέγχου (βλ. Πράξ. Ζ΄ Κλιμ. Ελ.Συν. 194/2010), ενώ  θα προϋπέθετε την επάνοδο σε ήδη κριθέντα από το Κλιμάκιο ζητήματα, καθόσον  το επίμαχο δικαίωμα προαιρέσεως είχε ελεγχθεί ως προς το ποιοτικώς και ποσοτικώς ορισμένο αυτού αλλά και την  διάρκειά του κατά τον έλεγχο του σχεδίου της αρχικής συμβάσεως

Παροχή Υπηρεσιών υποστήριξης, λειτουργίας, συντήρησης και επισκευής του Εργοστασίου Μηχανικής Ανακύκλωσης:..ζητείται παραδεκτώς η ανάκληση της 278/2013 πράξης του Ζ΄ Κλιμακίου..Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στη μείζονα σκέψη της παρούσας απόφασης, το Τμήμα άγεται αυτεπαγγέλτως στην κρίση, αλλά και όπως βασίμως προβάλλεται με την κρινόμενη αίτηση της αναδόχου Κοινοπραξίας, ότι δεν καταλείπεται πεδίο για την άσκηση προσυμβατικού ελέγχου νομιμότητας στο υποβληθέν σχέδιο σύμβασης και συνεπώς απαραδέκτως αυτό υποβλήθηκε αυτοτελώς σε έλεγχο από οικείο Κλιμάκιο του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Και τούτο, διότι το επίμαχο σχέδιο αφορά στην κατάρτιση σύμβασης μετά την ενεργοποίηση όρου (δικαιώματος προαίρεσης) που είχε ήδη περιληφθεί στο κείμενο της από 31.12.2010 (όπως επαναλήφθηκε ορθώς στις 3.11.2011) αρχικής σύμβασης (άρθρο 3 παρ. 4) και είχε διέλθει τον προσυμβατικό έλεγχο νομιμότητας του ισχύοντος κατά τον κρίσιμο χρόνο άρθρου 19 παρ. 7 του π.δ/τος 774/1980 (Φ.Ε.Κ. Α΄ 189), εντάσσεται δε στο πλαίσιο εκτέλεσης της αρχικής αυτής σύμβασης, της οποίας αποτελεί αναπόσπαστο μέρος. Επομένως, οποιαδήποτε κρίση ως προς τους όρους άσκησης του εν λόγω δικαιώματος, αποτελεί κρίση περί την εκτέλεση συμβατικού όρου και όχι κρίση αναγόμενη στο πεδίο του προσυμβατικού ελέγχου, ενώ προϋποθέτει την επάνοδο σε ήδη οριστικώς και αμετακλήτως κριθέντα (έστω και σιωπηρά) τόσο από το Κλιμάκιο όσο και το παρόν Τμήμα ζητήματα, καθόσον το επίμαχο δικαίωμα προαίρεσης έχει ελεγχθεί κατά τον έλεγχο του σχεδίου της αρχικής σύμβασης. Εξάλλου, η διαπραγμάτευση, όσον αφορά στην τιμή του άρθρου 2 του τιμολογίου, με την οποία συνδυάστηκε η άσκηση του εν λόγω δικαιώματος, προβλεπόταν ως όρος στην αρχική σύμβαση και, ως εκ τούτου, αποτελούσε περιεχόμενο και της ίδιας της option. Δεν δύναται, δε, η ενεργοποίηση του δικαιώματος παράτασης, που είχε περιληφθεί στην αρχική σύμβαση, να συσχετιστεί με κάποια από τις διαδικασίες του άρθρου 25 του π.δ/τος 60/2007 (και δη με αυτήν της παραγράφου 4 περ. β΄ αυτού για την ανάθεση νέων υπηρεσιών), όπως εσφαλμένα υπολαμβάνει το Κλιμάκιο, δοθέντος ότι δεν επιδιώχθηκε η ανάθεση νέων υπηρεσιών κατά την έννοια της ως άνω διάταξης .., αλλά η επανάληψη των ίδιων υπηρεσιών που ανατέθηκαν στην ανάδοχο της αρχικής σύμβασης.(...)Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω, πρέπει οι κρινόμενες αιτήσεις να γίνουν δεκτές, να ανακληθεί η προσβαλλομένη Πράξη του Κλιμακίου..

Προμήθεια αντιδραστηρίων: Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά σε προηγούμενη σκέψη, κατά την κρίση του Κλιμακίου δεν καταλείπεται πεδίο για την άσκηση προσυμβατικού ελέγχου νομιμότητας στο υποβληθέν σχέδιο συμβάσεως και απαραδέκτως υποβάλλεται αυτοτελώς για έλεγχο ενώπιον του Κλιμακίου τούτου. Και τούτο διότι αυτό αφορά στην κατάρτιση συμβάσεως μετά τη μονομερή ενεργοποίηση όρου (δικαιώματος προαιρέσεως) που είχε ήδη περιληφθεί στο κείμενο της αρχικής συμβάσεως και είχε διέλθει του προσυμβατικού ελέγχου νομιμότητας του άρθρου 324 παρ. 1 του ν. 4700/2020 (Α΄ 127) ανάγεται δε στο πλαίσιο εκτελέσεως της προηγούμενης συμβάσεως, της οποίας αποτελεί αναπόσπαστο μέρος. Επομένως, οποιαδήποτε κρίση ως προς τους όρους ασκήσεως του εν λόγω δικαιώματος, θα αποτελούσε κρίση περί την εκτέλεση συμβατικού όρου και όχι κρίση αναγόμενη στο πεδίο του προσυμβατικού ελέγχου (βλ. ΕΣ απόφ. VI Tμ. 1543/2014).

ΠΡΟΜΗΘΕΙΕΣ:Τούτων δοθέντων, το Κλιμάκιο διαπιστώνει ότι η αρμοδίως εγκριθείσα και υποβληθείσα για έλεγχο τροποποίηση της από 8.1.2020 σύμβασης το μεν αφορά στην ενεργοποίηση ρητού και σαφούς όρου αυτής (δικαιώματος προαίρεσης), κατά τα λοιπά, δε, εξαντλείται αποκλειστικώς στην παράταση του συμβατικού χρόνου παράδοσης του υπό προμήθεια υλικού (αντιπαγετικού αλατιού), κατόπιν συμφωνίας Αναθέτουσας Αρχής και αναδόχου εταιρείας, πριν από τη λήξη του αρχικού χρόνου παράδοσης και μετά από την θετική γνωμοδότηση της αρμόδιας Επιτροπής Παρακολούθησης και Παραλαβής της αναθέτουσας Αρχής, χωρίς να επιφέρει, αυτή καθεαυτή (η παράταση), μεταβολή στο οικονομικό αντικείμενο της σύμβασης. Συνακόλουθα και δοθέντος ότι η εν λόγω τροποποίηση ανάγεται σε ζητήματα εκτέλεσης της αρχικής σύμβασης που ρυθμίζονται από την τελευταία (δικαίωμα προαίρεσης) και από τις διατάξεις του ν. 4412/2016 (παράταση) και δεν μεταβάλλει ουσιώδεις όρους αυτής, το Κλιμάκιο κρίνει ότι, κατά τα γενόμενα δεκτά στη σκέψη 1 της παρούσας, η υποβληθείσα τροποποιητική σύμβαση δεν πληροί της προϋποθέσεις υπαγωγής στον προσυμβατικό έλεγχο, σύμφωνα με το άρθρο 324 παρ. 5 του ν. 4700/2020 (βλ. ΕλΣυν ΣΤ΄ Κλιμ. 450, 134/2022, πρβλ. ΣΤ΄ Κλιμ. 314/2022).

Εξάλλου, στην παρ. 1 του άρθρου 8 του π.δ. 60/2007 «Προσαρμογή της Ελληνικής Νομοθεσίας στις διατάξεις της Οδηγίας 2004/18/ΕΚ "περί συντονισμού των διαδικασιών σύναψης δημοσίων συμβάσεων έργων, προμηθειών και υπηρεσιών", όπως τροποποιήθηκε με την Οδηγία 2005/51/ΕΚ της Επιτροπής και την Οδηγία 2005/75/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 16ης Νοεμβρίου 2005» (ΦΕΚ Α΄ 64) ορίζεται ότι «Ο υπολογισμός της εκτιμώμενης αξίας μιας δημόσιας σύμβασης βασίζεται στο συνολικό πληρωτέο ποσό, εκτός ΦΠΑ, όπως προσδιορίζεται από την αναθέτουσα αρχή. Στον υπολογισμό αυτό, λαμβάνεται υπόψη το εκτιμώμενο συνολικό ποσό, συμπεριλαμβανομένων τόσο του τυχόν προβλεπόμενου δικαιώματος προαιρέσεως όσο και των τυχόν παρατάσεων της σύμβασης. …» (βλ. και άρθρο 9 παρ.1 της Οδηγίας 2004/18/ΕΚ). Από τις ανωτέρω διατάξεις συνάγεται ότι το Ελεγκτικό Συνέδριο ελέγχει τη νομιμότητα των συμβάσεων παροχής υπηρεσιών, πριν την υπογραφή τους, εφόσον η προϋπολογιζόμενη γι’ αυτές δαπάνη, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ο αναλογών φόρος προστιθέμενης αξίας (βλ. άρθρο 19 του ν.3193/2003), υπερβαίνει το ποσό του ενός εκατομμυρίου (1.000.000,00) ευρώ. Σε περίπτωση δε σύναψης σύμβασης στην οποία επιφυλάσσεται δικαίωμα προαιρέσεως υπέρ της Αναθέτουσας Αρχής, στον έλεγχο νομιμότητας του Ελεγκτικού Συνεδρίου υπόκειται, κατά την έννοια της διάταξης της παρ. 19 του άρθρου 7 του π.δ.774/1980, όπως ισχύει, η σύμβαση στο σύνολό της, συμπεριλαμβανομένου και του δικαιώματος προαιρέσεως. Προς τούτο, σε περίπτωση που η Αναθέτουσα Αρχή, μη συνυπολογίζοντας την οικονομική αξία του δικαιώματος προαίρεσης, δεν υποβάλει το αρχικό σχέδιο για έλεγχο, απαραδέκτως υποβάλλει αυτοτελώς στη συνέχεια και δη μετά την άσκηση του δικαιώματος προαίρεσης, το εκτελεστικό του σχετικού δικαιώματος σχέδιο σύμβασης για έλεγχο νομιμότητας (βλ. πράξεις Ζ΄ Κλιμακίου 22, 32, 33 και 34/2007). Συνεπώς, δεν υπάγονται το πρώτον ή εκ νέου στον κατά τις ως άνω διατάξεις προσυμβατικό έλεγχο νομιμότητας τυχόν πρόσθετες συμφωνίες μεταξύ αναθέτουσας αρχής και αναδόχου σε εκτέλεση συμβατικού όρου ή κατά ενεργοποίηση σχετικού δικαιώματος προαίρεσης, που έχει περιληφθεί σε ήδη υφιστάμενη σύμβαση (πρβλ Πρ Ζ’ Κλιμ ΕλΣυν 302/2008, 123/2010).

Παροχή ταχυδρομικών υπηρεσιών...Με τα δεδομένα αυτά το Κλιμάκιο δέχεται τα ακόλουθα: ως δικαίωμα προαίρεσης, που ενδεχομένως προβλέπεται στα έγγραφα της σύμβασης, νοείται το διαπλαστικό δικαίωμα του ενός μέρους περί τροποποίησης της σύμβασης (ποσοτικώς ή/και χρονικώς), το οποίο, στις δημόσιες συμβάσεις, ενεργοποιείται με μονομερή δήλωση της αναθέτουσας αρχής, χωρίς να απαιτείται σχετική συμφωνία του αναδόχου, καθώς ο τελευταίος έχει ήδη αποδεχθεί, με την υποβολή της προσφοράς του, τους όρους ενεργοποίησης του δικαιώματος προαίρεσης από την αναθέτουσα αρχή, στην ευχέρεια της οποίας αυτή (η ενεργοποίηση) εναπόκειται. Στην ελεγχόμενη σύμβαση, μεταξύ των δικαιωμάτων προαίρεσης που περιλαμβάνονται σ’ αυτή είναι και αυτό του δικαιώματος της αναθέτουσας αρχής (...) περί επαύξησης του συμβατικού αντικειμένου έως 20% ή μείωσής του έως 30% (εν προκειμένω περί επαύξησης κατά ποσοστό 10%), το οποίο αφενός μεν προβλέπεται στην οικεία Διακήρυξη, αφετέρου δε έχει συμβατικά, κατά τα ως άνω (βλ. σκέψη  ΙΙΙα, με ρητή παραπομπή της σύμβασης στον Κανονισμό Προμηθειών και Υπηρεσιών της ...) ενσωματωθεί στην υπό κρίση σύμβαση (βλ. και απόφαση 8/2020 Α.Ε.Π.Π.). Περαιτέρω, δοθέντος ότι: α) η Διακήρυξη του οικείου διαγωνισμού εκδόθηκε πριν την έναρξη ισχύος του ν. 4412/2016 και επομένως δεν τυγχάνουν εφαρμογής οι διατάξεις του άρθρου 132 παρ. 2, όπως τροποποιήθηκαν από το άρθρο 43 παρ. 21 του ν. 4605/2019,  του νόμου αυτού, σύμφωνα με τις οποίες δεν αποτελεί ουσιώδη τροποποίηση, υποκείμενη στον προσυμβατικό έλεγχο του Ελεγκτικού Συνεδρίου, η τροποποίηση της αξίας της σύμβασης μέχρι ποσοστού 10% αυτής  και β) η αναθέτουσα αρχή (....) άσκησε μεν το αναφερθέν και προβλεπόμενο από τον Κανονισμό Προμηθειών και Υπηρεσιών της δικαίωμα προαίρεσης περί επαύξησης κατά 10% του συμβατικού αντικειμένου, πλην, κατόπιν συναινέσεως της αναδόχου, με χαμηλότερο αντίτιμο (ζήτημα για το οποίο το Ελεγκτικό Συνέδριο, ενόψει του χαμηλότερου αντιτίμου, δεν κέκτηται αρμοδιότητας ελέγχου) ανά επιστολή από τον προβλεπόμενο στην αρχική κατακύρωση, συνάγεται ότι εν προκειμένω καταλείπεται πεδίο άσκησης προσυμβατικού ελέγχου νομιμότητας από το Ελεγκτικό Συνέδριο και επομένως παραδεκτώς επιλαμβάνεται της υπό κρίση υποθέσεως.  Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω, ενόψει και της, σύμφωνα με την αντικειμενική ερμηνεία της σύμβασης, αυτοτέλειας των προαναφερθέντων 7 δικαιωμάτων προαίρεσης (25% και +20% - 30%) η υποβαλλόμενη τροποποίηση της 16130978-3/20.5.2016 σύμβασης είναι νόμιμη, κατά τα οριζόμενα στον όρο 13 της διακήρυξης Δ1433 και στον Κανονισμό Προμηθειών και Υπηρεσιών της .... και συνακόλουθα δεν κωλύεται η υπογραφή του υποβληθέντος σχεδίου σύμβασης, αντίγραφο του οποίου τηρείται σε ηλεκτρονική μορφή στη Γραμματεία του παρόντος Κλιμακίου.

Απαραδέκτως υποβάλλεται για έλεγχο νομιμότητας ενώπιον του Κλιμακίου του Έλεγκτικού Συνεδρίου, αυτοτελώς σχέδιο σύμβασης, που συνήφθη κατ' ενάσκηση δικαιώματος προαίρεσης καθόσον θα έπρεπε να είχε ελεγχθεί στο πλαίσιο αρχικής σύμβασης, στην οποία είχε προβλεφθεί η δυνατότητα της αναθέτουσας αρχής για την άσκηση του σχετικού δικαιώματος προαίρεσης. Και τούτο διότι σε περίπτωση σύναψης σύμβασης στην οποία επιφυλάσσεται δικαίωμα προαίρεσης υπέρ της αναθέτουσας αρχής, στον έλεγχο νομιμότητας του Έλεγκτικού Συνεδρίου υπόκειται, κατ' άρθρο 19 παρ.7 του π.δ/τος 774/1980, η σύμβαση στο σύνολό της, συμπερι¬λαμβανομένου και του δικαιώματος προαίρεσης. Σε περίπτωση που η αναθέτουσα αρχή, μη συνυπολογίζοντας την οικονομική αξία του δικαιώματος προαίρεσης, δεν υποβάλλει το αρχικό σχέδιο σύμβασης για έλεγχο νομιμότητας, απαραδέκτως υποβάλλει αυτοτελώς στη συνέχεια και δη μετά την άσκηση του δικαιώματος προαίρεσης το σχετικό σχέδιο σύμβασης για έλεγχο νομιμότητας.