Παροχή υπηρεσιών φύλαξης των κτηριακών εγκαταστάσεων.(...) Tο Δικαστήριο παρατηρεί καταρχάς ότι το δικαίωμα προαίρεσης τριών μηνών δημοσιεύθηκε προσηκόντως, δοθέντος ότι όλες οι προβλεπόμενες εκ του νόμου δημοσιεύσεις έλαβαν αποδεδειγμένα χώρα (ΕΕΕΕ, ΚΗΜΔΗΣ, τύπος), Ωστόσο, ενόψει των γενομένων δεκτών στη σκέψη 10 και με δεδομένα τα πραγματικά περιστατικά που προκύπτουν από τον φάκελο της υπόθεσης, ορθώς κρίθηκε με την προσβαλλομένη ότι η διακήρυξη παρίσταται ασαφής, ως εκ της μη αναγραφής σε αυτήν του ακριβούς ποσού στο οποίο αντιστοιχεί το δικαίωμα αυτό. Τούτο διότι, σύμφωνα με τις διατάξεις που προπαρατέθηκαν, οι όροι της διακήρυξης πρέπει να είναι σαφείς και ακριβείς και να μην καταλείπουν οποιαδήποτε αμφιβολία ως προς το περιεχόμενό τους στους ενδιαφερόμενους οικονομικούς φορείς. Εντούτοις, στην προκειμένη περίπτωση, η πλημμέλεια αυτή παρίσταται μη ουσιώδης δεδομένου ότι α) ουδείς ενδιαφερόμενος οικονομικός φορέας ζήτησε διευκρινίσεις σχετικά την αξία του δικαιώματος προαίρεσης, β) δεν προσβλήθηκε με προδικαστική προσφυγή ή οποιοδήποτε άλλο ένδικο βοήθημα ο σχετικός όρος της διακήρυξης, γ) ο ανταγωνισμός δεν επλήγη εκ της μη αναγραφής της ακριβούς αξίας του δικαιώματος προαίρεσης, δοθέντος ότι πρόκειται για δευτερεύον, μικρής διάρκειας δικαίωμα που, κατά τα διδάγματα της κοινής πείρας, δεν θα μπορούσε να επηρεάσει τη λήψη απόφασης περί συμμετοχής ή μη ενός οικονομικού φορέα στον συγκεκριμένο διαγωνισμό και δ) ήταν δυνατόν, εν προκειμένω, η αξία του δικαιώματος προαίρεσης να υπολογιστεί ευχερώς με απλή αναγωγή της συνολικής προϋπολογισθείσας αξίας της σύμβασης (για διάρκεια είκοσι τεσσάρων μηνών) στους τρεις μήνες που σαφώς ορίζεται η διάρκεια του ανωτέρω δικαιώματος της αναθέτουσας αρχής. Ως εκ τούτου, πρέπει να γίνει δεκτός ο σχετικός λόγος της προσφυγής.Κατ’ ακολουθίαν αυτών, η κρινόμενη προσφυγή και η υπέρ αυτής ασκηθείσα παρέμβαση πρέπει να γίνουν δεκτές και να ανακληθεί η προσβαλλομένη. 1/2023 Πράξης της Επιτρόπου του Ελεγκτικού Συνεδρίου

Μη νόμιμη η απόφαση αναθέτουσας αρχής με την οποία κατακυρώθηκε, εκτός των άλλων και μία ακόμα γερανογέφυρα, η προμήθεια της οποίας προβλεπόταν να γίνει από τη διακήρυξη κατά ενάσκηση δικαιώματος προαίρεσης εντός του πρώτου εξαμήνου από την προσωρινή παραλαβή των δύο γερανογεφυρών καθόσον το δικαίωμα αυτό (προαίρεσης) ασκήθηκε πρόωρα.

Απαραδέκτως υποβάλλεται για έλεγχο νομιμότητας ενώπιον του Κλιμακίου του Έλεγκτικού Συνεδρίου, αυτοτελώς σχέδιο σύμβασης, που συνήφθη κατ' ενάσκηση δικαιώματος προαίρεσης καθόσον θα έπρεπε να είχε ελεγχθεί στο πλαίσιο αρχικής σύμβασης, στην οποία είχε προβλεφθεί η δυνατότητα της αναθέτουσας αρχής για την άσκηση του σχετικού δικαιώματος προαίρεσης. Και τούτο διότι σε περίπτωση σύναψης σύμβασης στην οποία επιφυλάσσεται δικαίωμα προαίρεσης υπέρ της αναθέτουσας αρχής, στον έλεγχο νομιμότητας του Έλεγκτικού Συνεδρίου υπόκειται, κατ' άρθρο 19 παρ.7 του π.δ/τος 774/1980, η σύμβαση στο σύνολό της, συμπερι¬λαμβανομένου και του δικαιώματος προαίρεσης. Σε περίπτωση που η αναθέτουσα αρχή, μη συνυπολογίζοντας την οικονομική αξία του δικαιώματος προαίρεσης, δεν υποβάλλει το αρχικό σχέδιο σύμβασης για έλεγχο νομιμότητας, απαραδέκτως υποβάλλει αυτοτελώς στη συνέχεια και δη μετά την άσκηση του δικαιώματος προαίρεσης το σχετικό σχέδιο σύμβασης για έλεγχο νομιμότητας.

Σύμβαση  με αντικείμενο την παροχή υπηρεσιών προγράμματος ομαδικής συνταξιοδοτικής ασφάλισης των εργαζομένων.(...) 	Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στη σκέψη 5, το Τμήμα κρίνει τα εξής: Από τη γραμματική διατύπωση των όρων του ελεγχόμενου σχεδίου σύμβασης, καθώς και από το περιεχόμενο της 21290/26.4.2023 απόφασης του Δ.Σ. της Ε.ΥΔ.Α.Π. Α.Ε. και της από 24.4.2023 σχετικής εισήγησης προκύπτει, κατά τα βασίμως προβαλλόμενα με την υπό κρίση προσφυγή, ότι το επίμαχο δικαίωμα προαίρεσης που προβλέπεται στα άρθρα 1.2 και 7.2 της ως άνω σύμβασης αφορά σε εφάπαξ αναδρομικές εισφορές σε εν ενεργεία κατά τον χρόνο υπογραφής της ελεγχόμενης σύμβασης υπαλλήλους και δεν συνδέεται με τη ρύθμιση που συμπεριελήφθη μεν στην ως άνω 21290/26.4.2023 απόφαση, αλλά σε διακριτή παράγραφο αυτής και αφορά στην καταβολή μέσω της διαδικασίας μισθολογίου, εφάπαξ αποζημίωσης (ποσού 1.400 ευρώ ή αναλογία αυτού) σε αποχωρήσαντες υπαλλήλους της Ε.ΥΔ.Α.Π. Α.Ε., χωρίς η καταβολή αυτή να συνδέεται με το συνταξιοδοτικό πρόγραμμα στο οποίο αφορά η ελεγχόμενη σύμβαση. Συνεπώς, το Κλιμάκιο κατά πλάνη περί τα πράγματα έκρινε ότι το περιεχόμενο του επίμαχου δικαιώματος προαίρεσης εξειδικεύεται στην παράγραφο 6 της 21290/26.4.2023 απόφασης του Δ.Σ. της Ε.ΥΔ.Α.Π. Α.Ε. (βλ. σκέψεις 4.2 και 5.1 της προσβαλλόμενης Πράξης) και με βάση την παραδοχή αυτή έκρινε περαιτέρω ότι το εν λόγω δικαίωμα προαίρεσης δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο της ελεγχόμενης σύμβασης. Συνακόλουθα, όλες οι κρίσεις του Κλιμακίου για τις εφάπαξ καταβολές στους αποχωρήσαντες υπαλλήλους, οι οποίες όμως δεν εντάσσονται στο αντικείμενο της ελεγχόμενης σύμβασης, αποβαίνουν αλυσιτελείς, αφού δεν σχετίζονται με το προβλεπόμενο στα άρθρα 1.2 και 7.2 αυτής δικαίωμα προαίρεσης, ο δε σχετικός όρος που έθεσε το Κλιμάκιο περί απάλειψης του εν λόγω δικαιώματος προαίρεσης είναι ανακλητέος, χωρίς το Τμήμα να μπορεί να ελέγξει το δικαίωμα αυτό περαιτέρω πρωτογενώς, διότι θα υποκαθιστούσε το Κλιμάκιο στην αρμοδιότητα του κατά τρόπο μη προβλεπόμενο στον νόμο (βλ. ΕλΣυν Ολ. 551/2023 σκ. 33, Έβδομο Τμ. 710/2022 σκ. 11).Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω, πρέπει να γίνει δεκτή η προσφυγή και να ανακληθεί η 290/2024 Πράξη του Ζ΄ Κλιμακίου κατά το μέρος αυτής με τα οποίο τέθηκε ως όρος για την υπογραφή του ελεγχόμενου σχεδίου σύμβασης η απάλειψη του δικαιώματος προαίρεσης που προβλέπεται στα άρθρα 1.2 και 7.2 της σύμβασης, με ανάλογη αναμόρφωση του όλου σχεδίου και να κριθεί ότι δεν κωλύεται η υπογραφή του σχεδίου αυτού χωρίς τον ως άνω τεθέντα από το Κλιμάκιο όρο. 

Παροχή υπηρεσιών υποστήριξης λογισμικών εφαρμογών: Με δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά ανωτέρω, ορθώς η διαφωνούσα Επίτροπος προβάλλει ότι η δαπάνη είναι μη νόμιμη, δοθέντος ότι το δικαίωμα προαίρεσης που περιλαμβάνεται στην αρχική διακήρυξη αφενός μεν δεν συναθροίστηκε στην προϋπολογισθείσα δαπάνη του διενεργηθέντος διαγωνισμού (ούτε άλλωστε η δαπάνη για την πενταετή υποστήριξη μετά το πέρας της παροχής των αρχικών υπηρεσιών), αφετέρου δε δεν είχε περιβληθεί τις διατυπώσεις της δημοσιότητας της περίληψης της διακήρυξης στην Ε.Ε.Ε.Ε.. Συνακόλουθα, ο σχετικός όρος της, από 5.7.2010, σύμβασης υποστήριξης είναι μη νόμιμος, αφού ετέθη κατά παράβαση των διατάξεων που παρατίθενται στη νομική σκέψη της παρούσας. Ωστόσο, το Κλιμάκιο κρίνει ότι ο Δήμος ... δεν προέβη στην ενεργοποίηση του δικαιώματος προαίρεσης της άνω σύμβασης υποστήριξης με πρόθεση καταστρατήγησης των ανωτέρω διατάξεων, αλλά λόγω συγγνωστής πλάνης, οφειλόμενης στο γεγονός ότι το δικαίωμα προαίρεσης, που προβλεπόταν ρητώς στο κείμενο της σύμβασης υποστήριξης, ενεργοποιήθηκε με την 848/13.6.2016 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου ..., η οποία ναι μεν αρχικώς ακυρώθηκε με την 42071/1.7.2016 απόφαση του Γενικού Γραμματέα Αποκεντρωμένης Διοίκησης Μακεδονίας Θράκης, στη συνέχεια, όμως, κρίθηκε νόμιμη με την 100/24.8.2016 απόφαση της 1ης Επιτροπής του άρθρου 152 του ν. 3463/2006 της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Μακεδονίας Θράκης, κατόπιν της από 5.8.2016 προσφυγής του ως άνω Δήμου.

Παροχή υπηρεσιών καθαριότητας, διαχείρισης απορριμμάτων και ζωικών υποπροϊόντων από τις εγκαταστάσεις της Κεντρικής Αγοράς Αθηνών και των Ιχθυοσκαλών Πειραιά, Θεσσαλονίκης και Καβάλας του ... Α.Ε.» προϋπολογιζόμενης δαπάνης 4.429.908 ευρώ (πλέον ΦΠΑ).(....)Με την ανωτέρω προσφυγή ζητείται η αναθεώρηση της 1078/2020 απόφασης του VI Τμήματος του Ελεγκτικού Συνεδρίου.(....)Σύμφωνα με όσα έγιναν ανωτέρω δεκτά, το Δικαστήριο κρίνει ότι δεν έχει προβλεφθεί δικαίωμα προαίρεσης σε όρο της διακήρυξης του ελεγχόμενου διαγωνισμού ..., δεδομένου ότι δεν υφίσταται οποιαδήποτε σχετική πρόβλεψη στο σώμα αυτής, στο οποίο περιλαμβάνονται οι όροι αυτής. Ειδικότερα, δεν περιλαμβάνεται σχετικός όρος ούτε στο άρθρο 1.3 της διακήρυξης, όπου περιγράφεται το φυσικό και οικονομικό αντικείμενο της σύμβασης ούτε στο άρθρο 6.2 της διακήρυξης, το οποίο ρυθμίζει ειδικώς το ζήτημα της διάρκειας αυτής. Αντιθέτως, στα άρθρα αυτά αναφέρεται μόνο ότι η συνολική εκτιμώμενη αξία της σύμβασης ανέρχεται στο ποσό των 5.493.085,92 ευρώ συμπεριλαμβανομένου ΦΠΑ 24% και ότι η διάρκεια αυτής ορίζεται σε είκοσι τέσσερις (24) μήνες, ήτοι δεν αναφέρεται ούτε το περιεχόμενο ούτε η αξία ούτε η διάρκεια του εν λόγω δικαιώματος. Η δε αναφορά του εν λόγω δικαιώματος στο εξώφυλλο της διακήρυξης δεν συνιστά πρόβλεψη αυτού, και μάλιστα σαφή και κατηγορηματική, δεδομένου ότι το εξώφυλλο, με το οποίο περιγράφεται συνοπτικά το αντικείμενο της σύμβασης, συγκεφαλαιώνοντας τους τιθέμενους στο σώμα της διακήρυξης σχετικούς όρους, ως εκ της φύσης του και της ως άνω λειτουργίας που επιτελεί, δεν αναπτύσσει αυτοτελή κανονιστική ισχύ ούτε εισάγει αυτοτελείς κανονιστικούς όρους διενέργειας του διαγωνισμού. Ανεξαρτήτως των ανωτέρω, το εν λόγω δικαίωμα προαίρεσης, σε κάθε περίπτωση, δεν έχει δημοσιευθεί προσηκόντως στο συμπλήρωμα της Επίσημης Εφημερίδας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δοθέντος ότι στη σχετική περίληψη αναγράφεται μόνο η χρονική διάρκεια αυτού και όχι η κατ’ ιδίαν προϋπολογιζόμενη γι’ αυτό δαπάνη, η δε ως άνω πλημμέλεια δεν δύναται να αναπληρωθεί από το γεγονός ότι στην περίληψη, που δημοσιεύτηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αναγραφόταν η ηλεκτρονική διεύθυνση, στην οποία ήταν διαθέσιμο το κείμενο της διακήρυξης, λόγω της μη πρόβλεψης του εν λόγω δικαιώματος προαίρεσης σε όρο της διακήρυξης, κατά τα ανωτέρω.Απορρίπτει την προσφυγή.

ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΥΛΙΚΩΝ ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΙΑΣ /ΕΠΕΜΒΑΤΙΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΑΣ (...) Από τις προπαρατεθείσες διατάξεις αυτοτελώς και σε συνδυασμό ερμηνευόμενες, προκύπτει ότι στην περίπτωση που μια σχεδιαζόμενη σύμβαση προβλέπει δικαίωμα προαίρεσης, η αξία της ανέρχεται στο ανώτατο συνολικό ποσό αποτίμησης αυτής, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος προαίρεσης.
(...) Για τους λόγους, όμως, που αναφέρονται ανωτέρω στη σκέψη 7, βασίμως έγινε δεκτό με την προσβαλλόμενη Πράξη ότι έπρεπε να συμπεριληφθεί και η αξία του συνολικού ετήσιου δικαιώματος προαίρεσης στην 31740/4.8.2021 απόφαση πολυετούς έγκρισης ανάληψης υποχρέωσης του αρμόδιου Διοικητή της 4ης Υ.Π.Ε., η οποία, παρά την αιτίαση της Επιτρόπου δεν συμπεριελήφθη ούτε στην μεταγενεστέρως εκδοθείσα 37855/17.09.2021 απόφαση του ιδίου διατάκτη. Ωστόσο, εφόσον δεν διαπιστώνεται, κατά το ανωτέρω αιτιολογικό, άλλη ουσιώδης πλημμέλεια της διαδικασίας ανάθεσης, το Δικαστήριο κρίνει, χάριν οικονομίας της διαδικασίας, ότι δεν κωλύεται η υπογραφή των είκοσι πέντε (25), τελικώς υποβαλλομένων σχεδίων συμβάσεων, υπό τον όρο της καταχώρισης στην απόφαση έγκρισης πολυετούς υποχρέωσης και της δαπάνης που αντιστοιχεί στο συνολικώς προβλεφθέν ετήσιο δικαίωμα προαίρεσης. Ανακαλεί την προσβαλλόμενη με αυτή, 18/2021 Πράξης της Επιτρόπου του Ελεγκτικού Συνεδρίου στην Περιφερειακή Ενότητα Θεσσαλονίκης «Τομέα Υγείας».

Παροχή υπηρεσιών καθαριότητας στις εγκαταστάσεις του … για τρία (3) έτη με δικαίωμα προαίρεσης για παράταση της σύμβασης κατά ένα έτος. Η συνολική εκτιμώμενη αξία της σύμβασης, συμπεριλαμβανομένου και του δικαιώματος προαίρεσης, ανέρχεται σε 712.000,00 ευρώ άνευ ΦΠΑ, ήτοι 178.000,00 ευρώ κατ’ έτος. 

Εξάλλου, στην παρ. 1 του άρθρου 8 του π.δ. 60/2007 «Προσαρμογή της Ελληνικής Νομοθεσίας στις διατάξεις της Οδηγίας 2004/18/ΕΚ "περί συντονισμού των διαδικασιών σύναψης δημοσίων συμβάσεων έργων, προμηθειών και υπηρεσιών", όπως τροποποιήθηκε με την Οδηγία 2005/51/ΕΚ της Επιτροπής και την Οδηγία 2005/75/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 16ης Νοεμβρίου 2005» (ΦΕΚ Α΄ 64) ορίζεται ότι «Ο υπολογισμός της εκτιμώμενης αξίας μιας δημόσιας σύμβασης βασίζεται στο συνολικό πληρωτέο ποσό, εκτός ΦΠΑ, όπως προσδιορίζεται από την αναθέτουσα αρχή. Στον υπολογισμό αυτό, λαμβάνεται υπόψη το εκτιμώμενο συνολικό ποσό, συμπεριλαμβανομένων τόσο του τυχόν προβλεπόμενου δικαιώματος προαιρέσεως όσο και των τυχόν παρατάσεων της σύμβασης. …» (βλ. και άρθρο 9 παρ.1 της Οδηγίας 2004/18/ΕΚ). Από τις ανωτέρω διατάξεις συνάγεται ότι το Ελεγκτικό Συνέδριο ελέγχει τη νομιμότητα των συμβάσεων παροχής υπηρεσιών, πριν την υπογραφή τους, εφόσον η προϋπολογιζόμενη γι’ αυτές δαπάνη, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ο αναλογών φόρος προστιθέμενης αξίας (βλ. άρθρο 19 του ν.3193/2003), υπερβαίνει το ποσό του ενός εκατομμυρίου (1.000.000,00) ευρώ. Σε περίπτωση δε σύναψης σύμβασης στην οποία επιφυλάσσεται δικαίωμα προαιρέσεως υπέρ της Αναθέτουσας Αρχής, στον έλεγχο νομιμότητας του Ελεγκτικού Συνεδρίου υπόκειται, κατά την έννοια της διάταξης της παρ. 19 του άρθρου 7 του π.δ.774/1980, όπως ισχύει, η σύμβαση στο σύνολό της, συμπεριλαμβανομένου και του δικαιώματος προαιρέσεως. Προς τούτο, σε περίπτωση που η Αναθέτουσα Αρχή, μη συνυπολογίζοντας την οικονομική αξία του δικαιώματος προαίρεσης, δεν υποβάλει το αρχικό σχέδιο για έλεγχο, απαραδέκτως υποβάλλει αυτοτελώς στη συνέχεια και δη μετά την άσκηση του δικαιώματος προαίρεσης, το εκτελεστικό του σχετικού δικαιώματος σχέδιο σύμβασης για έλεγχο νομιμότητας (βλ. πράξεις Ζ΄ Κλιμακίου 22, 32, 33 και 34/2007). Συνεπώς, δεν υπάγονται το πρώτον ή εκ νέου στον κατά τις ως άνω διατάξεις προσυμβατικό έλεγχο νομιμότητας τυχόν πρόσθετες συμφωνίες μεταξύ αναθέτουσας αρχής και αναδόχου σε εκτέλεση συμβατικού όρου ή κατά ενεργοποίηση σχετικού δικαιώματος προαίρεσης, που έχει περιληφθεί σε ήδη υφιστάμενη σύμβαση (πρβλ Πρ Ζ’ Κλιμ ΕλΣυν 302/2008, 123/2010).

Προμηθεια ασφαλτομιγματος.Δικαίωμα προαίρεσης.(...)Το προβλεπόμενο σε σύμβαση προμήθειας δικαίωμα προαίρεσης πρέπει καταρχήν να ασκείται πριν από τη λήξη της διάρκειας ισχύος της σύμβασης, διαφορετικά, για να είναι νόμιμη η κατόπιν άσκησης του εν λόγω δικαιώματος προμήθεια πρόσθετης ποσότητας υλικού, πρέπει να συντρέχουν αυτοτελώς ως προς αυτήν οι προϋποθέσεις της απευθείας ανάθεσης (πρβλ. ΚΠΕΔ στο VII Τμ. πράξη 282/2015). (...)Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στην προηγούμενη σκέψη, ενόψει του ότι η συνολική δαπάνη της προμήθειας επιπλέον ποσότητας ασφαλτομίγματος υπερβαίνει το ποσό των 5.869,41 ευρώ, αναρμοδίως προέβη ο Γενικός Διευθυντής της ΔΕΥΑΧ στην απευθείας ανάθεση της ως άνω προμήθειας και για τον λόγο αυτόν η ελεγχόμενη δαπάνη δεν είναι νόμιμη.