Δημόσιες συμβάσεις υπηρεσιών - Οδηγία 92/50/ΕΟΚ - Πεδίο εφαρμογής - Μετακόμιση κεντρικής τράπεζας - Σύμβαση που έχει ως αντικείμενο υπηρεσίες του παραρτήματος ΙΑ της οδηγίας 92/50 και υπηρεσίες του παραρτήματος ΙΒ αυτής - Υπεροχή των υπηρεσιών του παραρτήματος ΙΒ, από πλευράς αξίας.

Διάκριση σύμβασης έργου από τη σύμβαση παροχής υπηρεσιών.Ως "συμβάσεις υπηρεσιών", νοούνται συμβάσεις πλην των συμβάσεων έργων ή προμηθειών, που έχουν ως αντικείμενο την παροχή των υπηρεσιών, οι οποίες αναφέρονται στο παράρτημα XVII. Σύμβαση, η οποία έχει ως αντικείμενο ταυτοχρόνως προϊόντα και υπηρεσίες κατά την έννοια του παραρτήματος XVII, θεωρείται ως "σύμβαση υπηρεσιών", εφόσον η αξία των συγκεκριμένων υπηρεσιών υπερβαίνει την αξία των προϊόντων που περιλαμβάνονται στη σύμβαση. Σύμβαση, η οποία έχει ως αντικείμενο υπηρεσίες, κατά την έννοια του παραρτήματος XVII και η οποία δεν περιλαμβάνει δραστηριότητες που αναφέρονται στο παράρτημα XII παρά μόνο παρεμπιπτόντως σε σχέση με το κύριο αντικείμενο της σύμβασης, θεωρείται ως "σύμβαση υπηρεσιών"».

Σχέδιο προγραμματικής σύμβασης για τη δημιουργία Γραφείου Πληροφόρησης και προώθησης της Απασχόλησης:..Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στις προηγούμενες νομικές σκέψεις, το Τμήμα κρίνει ότι, ανεξάρτητα από τις υποχρεώσεις που αναλαμβάνουν μεταξύ τους ο Δήμος ... και η Κοινωφελής Επιχείρηση του Δήμου «...» ως αντισυμβαλλόμενοι στην ελεγχόμενη προγραμματική σύμβαση, το συνολικό τεχνικό αντικείμενο αυτής, που συνίσταται σε σαφώς προσδιορισμένες υπηρεσίες κατάρτισης και επαγγελματικής εκπαίδευσης, ανατίθεται στην τρίτη αντισυμβαλλόμενη εταιρεία ...., η οποία είναι αμιγώς εμπορική εταιρεία πιστοποιημένη ως Κ.Ε.Κ, για την επιλογή της οποίας δεν γίνεται επίκληση οποιουδήποτε κριτηρίου, τόσο στο προοίμιο της 670/24.11.2015 απόφασης του Δημοτικού Συμβουλίου ..., με την οποία εγκρίθηκε η προγραμματική σύμβαση όσο και σε οιοδήποτε άλλο έγγραφο του Δήμου ή της ... Κατά τούτο η κρινόμενη σύμβαση, δεν συνιστά γνήσια προγραμματική σύμβαση του άρθρου 100 του ν. 38520/2010, αλλά, υπό το μανδύα αυτής, υποκρύπτεται αυτοτελής εξ επαχθούς αιτίας σύμβαση με αναθέτουσα αρχή τον Δήμο ... και ανάδοχο έναν ιδιωτικό οικονομικό φορέα που ασκεί κατά κύριο λόγο κερδοσκοπική δραστηριότητα. Τούτο, δε, καθόσον τα ως άνω συμβαλλόμενα μέρη δεν εκκινούν από κοινή αφετηαφετηρία για την επίτευξη δημόσιου σκοπού, αλλά επιδιώκουν ο, μεν, Δήμος τη δημιουργία και την εύρυθμη λειτουργία του Γραφείου Πληροφόρησης και Προώθησης της Απασχόλησης, η δε .... – η οποία κατά το καταστατικό της δραστηριοποιείται σε ένα ευρύτατο φάσμα οικονομικών δραστηριοτήτων – το αντάλλαγμα για την παροχή των υπηρεσιών που αποτελεί το αντικείμενο των αναλαμβανόμενων από αυτή δράσεων.(...)Κατ’ ακολουθία των ανωτέρω, δεδομένου ότι εξακολουθούν να υφίστανται λόγοι διακωλυτικοί της υπογραφής της ελεγχόμενης σύμβασης, η εν λόγω αίτηση ανάκλησης πρέπει να απορριφθεί και να μην ανακληθεί η προσβαλλομένη και κατ’ επέκταση να μην υπογραφεί το ελεγχόμενο σχέδιο προγραμματικής σύμβασης μεταξύ του Δήμου ..., του νομικού προσώπου ιδιωτικού δικαίου του Δήμου ... με την επωνυμία «...» και της εταιρείας με την επωνυμία «....».

ΔΕΝ ΑΝΑΘΕΩΡΗΘΗΚΕ ΜΕ ΤΗΝ ΕΣ/ΤΜ.ΜΕΙΖ/ΕΠΤΑΜ/1747/2016

Υπηρεσίες μεταφοράς παιδιών και ατόμων με ειδικές ανάγκες...Με τα δεδομένα αυτά, το Τμήμα κρίνει ότι η ελεγχόμενη σύμβαση δεν συνιστά γνήσια προγραμματική σύμβαση του άρθρου 17 του ν. 3329/2005, αλλά υπό το μανδύα αυτής υποκρύπτεται μία αυτοτελής, εξ επαχθούς αιτία σύμβαση μεταξύ της Περιφέρειας .... και της «...». Τούτο δε καθόσον τα μέρη που φέρονται συμβαλλόμενα δεν εκκινούν από κοινή αφετηρία για την επίτευξη δημόσιου σκοπού, αλλά επιδιώκουν η μεν Περιφέρεια την εκτέλεση της υπηρεσίας μετακίνησης των δικαιούμενων προσώπων, για λόγους κοινωνικής προστασίας και αλληλεγγύης, ενώ το ...., το αντάλλαγμα για την εκτέλεση των υπηρεσιών που αποτελεί αντικείμενο των αναλαμβανομένων από αυτό δράσεων. Προς τούτο προβλέπεται μονομερής χρηματοδότηση της δράσης από τις πιστώσεις τις Περιφέρειας, που κατ’ ορθό νομικό χαρακτηρισμό αποτελεί το αντάλλαγμα για την εκτέλεση της ανατιθέμενης εργασίας μεταφοράς, η οποία επιπλέον επιβαρύνεται με το ποσό του Φ.Π.Α., που προβλέπεται μόνον στις εξ επαχθούς αιτίας συμβάσεις παροχής υπηρεσιών. Τούτο δε, δεν αναιρείται από το γεγονός ότι, εν προκειμένω, το αντάλλαγμα δεν αποφέρει το σύνηθες κέρδος στην συμμετέχουσα επιχείρηση (η οποία υποστηρίζει ότι υφίσταται ζημία από τη σύμβαση αυτή, αφού προσφέρει έκπτωση 7% επί της δαπάνης και παρέχει χωρίς επιβάρυνση εξειδικευμένο συνοδό), απορριπτομένων ως αβάσιμων των περί του αντιθέτου ισχυρισμών της αιτούσας και της παρεμβαίνουσας (βλ. και Ε.Σ. Τμ, Μειζ. Επτ. Συνθ. 1747/2016). Ενδεικτικό δε του ότι δεν πρόκειται για προγραμματική σύμβαση, αλλά για απευθείας ανάθεση, είναι και το γεγονός ότι ο επιδιωκόμενος από τα συμβαλλόμενα μέρη σκοπός ολοκληρώνεται και εξαντλείται με τη σύναψη της ελεγχόμενης σύμβασης, χωρίς να απαιτείται περαιτέρω η υπογραφή εκτελεστικής τοιαύτης. Ενόψει των ανωτέρω, η πλημμέλεια που αναδείχθηκε με την προσβαλλόμενη Πράξη είναι βάσιμη.

Προγραμματική σύμβαση....Εξάλλου, από τα στοιχεία του φακέλου δεν προκύπτει ότι τα συμβαλλόμενα μέρη έχουν κοινή αφετηρία και ότι συμπράττουν ισόρροπα στη σύμβαση, καθόσον οι μεν καταστατικοί σκοποί της …. Α.Ε. σχετίζονται με τη διοίκηση, καλή λειτουργία των κεντρικών αγορών που η ίδια διαχειρίζεται, η δε συμβολή του Δήμου στην προγραμματική σύμβαση αποτελεί δευτερεύον σκέλος της συμφωνίας. Τούτο αποδεικνύεται από την παρεπόμενη φύση των συμβατικών του υποχρεώσεων, όπως η άσκηση εποπτείας, η εισφορά στοιχείων για την διευκόλυνση της παροχής των συμβατικών υποχρεώσεων της Α.Ε. και η οργάνωση, από κοινού με την αντισυμβαλλόμενη ομάδων εργασίας, καθώς και η συμμετοχή του στην Επιτροπή Παρακολούθησης Έργου, ενώ πρωτεύουσα σημασία, όπως έχει παγίως κριθεί από το παρόν Τμήμα, έχει η καταβολή του συμφωνηθέντος ανταλλάγματος στην αντισυμβαλλόμενη εταιρεία (βλ. Πράξεις 29/2015, 3/2017, 28/2017 VII Τμ. Ελ. Συν.). Περαιτέρω, ο ισχυρισμός ότι το σύνολο των υπηρεσιών που πρόκειται να παρασχεθούν στο πλαίσιο της προγραμματικής σύμβασης θα ανατεθούν μέσω διαγωνιστικής διαδικασίας είναι απορριπτέος ως ερειδόμενος επί εσφαλμένης προϋπόθεσης, διότι αναφέρεται στην ανάθεση μέσω διαγωνιστικής διαδικασίας των εκτελεστικών συμβάσεων της προγραμματικής σύμβασης, ενώ με την προσβαλλομένη κρίθηκε ότι μη νομίμως ανατέθηκαν απευθείας, χωρίς την τήρηση διαγωνιστικής διαδικασίας, οι υπηρεσίες που αποτελούν το αντικείμενο της ίδιας της προγραμματικής σύμβασης. Τέλος, ο ισχυρισμός περί συνδρομής λόγων συγγνωστής πλάνης ως προς την κατά προσέγγιση παράθεση του κόστους των συμπεριλαμβανομένων στη σύμβαση αντικειμένων πρέπει να απορριφθεί ως αλυσιτελής, καθόσον και αληθής υποτιθέμενος δεν μπορεί να οδηγήσει σε ανάκληση της προσβαλλόμενης, η οποία ερείδεται σε περισσότερες νομικές βάσεις, ούτε, εξάλλου, μπορεί να γίνει δεκτή η πλάνη των υπηρεσιών του Δήμου ενόψει, ιδίως, και του γεγονότος ότι όμοιο νομικό ζήτημα είχε αντιμετωπιστεί με την 51/2015 Πράξη του Τμήματος, που δεν ανακάλεσε την 141/2015 Πράξη του Κλιμακίου Προληπτικού Ελέγχου Δαπανών στο VII Τμήμα η οποία αφορούσε σε προγραμματική σύμβαση του ίδιου Δήμου.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ:Μη νόμιμη ..η ελεγχόμενη σύμβαση, κατά το μέρος που αφορά το αντικείμενο που αναλαμβάνει να εκτελέσει η ως άνω …., καίτοι φέρεται ως προγραμματική σύμβαση του άρθρου 100 του ν. 3852/2010, κατ’ ορθό νομικό χαρακτηρισμό αυτής, αποτελεί εξ επαχθούς αιτίας δημόσια σύμβαση παροχής υπηρεσιών κατά την έννοια της Οδηγίας 2004/18 (π.δ/τος 60/2007), η οποία έχει ως αντικείμενο την παροχή εκ μέρους της ... υπηρεσιών επεξεργασίας απορριμμάτων που εμπίπτουν στο Παράρτημα ΙΙΑ της ως άνω Οδηγίας, όπως αυτό ισχύει, κατηγορία 16: «Υπηρεσίες αποκομιδής απορριμμάτων, υπηρεσίες αποχέτευσης και συναφείς υπηρεσίες». Ως εκ τούτου, έπρεπε κατά τις διατάξεις της Οδηγίας αυτής και τις προαναφερθείσες εθνικές διατάξεις του ν. 3463/2006 και του π.δ. 28/1980  να προηγηθεί για την ανάθεση των ως άνω υπηρεσιών διαγωνιστική διαδικασία, ώστε να διασφαλισθεί ότι η εν λόγω ανάθεση θα γίνει κατόπιν ανάπτυξης ανταγωνισμού μεταξύ εταιρειών που δραστηριοποιούνται στην ελεύθερη αγορά όσο και μεταξύ των ...Συνεπώς η ελεγχόμενη σύμβαση, και κατά το μέρος που αφορά στο αντικείμενο που αναλαμβάνει να εκτελέσει το Πανεπιστήμιο …., συνιστά κατ’ επίφαση προγραμματική σύμβαση του άρθρου 100 του ν. 3852/2010, υποκρύπτουσα απευθείας ανάθεση στο Πανεπιστήμιο …. συνήθων μελετών, διεπόμενων από τις διατάξεις του ν. 3316/2005, η οποία δεν είναι νόμιμη, καθόσον δεν συντρέχουν εν προκειμένω οι προβλεπόμενες στο άρθρο 10 του νόμου αυτού προϋποθέσεις της απευθείας ανάθεσης μελέτης χωρίς τη διενέργεια διαγωνιστικής διαδικασίας και χωρίς δημοσίευση σχετικής προκήρυξης.

Το σύνολο των εργασιών και υπηρεσιών που αποτελούν αντικείμενο της ελεγχόμενης προγραμματικής συμβάσεως ανατέθηκε εξ ολοκλήρου στην ανώνυμη αναπτυξιακή εταιρεία ..... Α.Ε., στην οποία θα καταβληθεί όλο το συμβατικό αντάλλαγμα, με αποτέλεσμα να μην συμμετέχει ως τρίτη συμβαλλόμενη στην ως άνω προγραμματική, αλλά να καθίσταται κατ’ ουσίαν μοναδική αντισυμβαλλόμενη του Δήμου Αθηναίων κατά παράβαση τόσο των διατάξεων περί προγραμματικών συμβάσεων όσο και της διατάξεως που απαγορεύει την επιχορήγηση των ως άνω εταιρειών από τους οικείους Δήμους. Τούτο δε καθόσον οι συμβατικές υποχρεώσεις της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αττικής είναι γενικόλογες και αορίστως διατυπωμένες και δεν μπορεί να διακριβωθεί αν αυτή βαρύνεται πραγματικά και όχι κατ’ επίφαση με συγκεκριμένες υποχρεώσεις σχετικά με την παροχή των υπηρεσιών της συμβάσεως. Ακολούθως, το Κλιμάκιο έκρινε ότι η σύμβαση δεν είναι νόμιμη διότι δεν υπάρχει στα στοιχεία του φακέλου χρονοδιάγραμμα εκτελέσεως των υπηρεσιών καθώς και απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αττικής από την οποία να προκύπτει η βούληση του νομικού προσώπου να συμβληθεί στην ως άνω σύμβαση. Επίσης θεώρησε ότι η πρόβλεψη στο άρθρο 8 του σχεδίου συμβάσεως, όρου, σύμφωνα με τον οποίο οι συμβαλλόμενοι, με μόνη την έγγραφη συμφωνία τους, δύνανται να τροποποιήσουν ή να συμπληρώσουν την προγραμματική σύμβαση, είναι αόριστη και μη νομίμως περιελήφθη στο υποβληθέν σχέδιο διότι δεν περιέχει καμία αναφορά σε συγκεκριμένους όρους της συμβάσεως ούτε οριοθετείται με αυστηρές διατυπώσεις.

Προγραμματικές συμβάσεις.Μη νόμιμη η καταβολη ποσου 12.000 ευρώ  στην Αναπτυξιακή Επιχείρηση Δήμου …(….) σε εκτέλεση της από 10.7.2006 προγραμματικής σύμβασης που έχει συναφθεί μεταξύ του Δήμου …., της ….και του Ε΄ Βρεφονηπιακού Σταθμού για την εκπόνηση και εφαρμογή ολοκληρωμένου προγράμματος παροχής υπηρεσιών στα προνήπια και νήπια του νέου Τμήματος του Παραρτήματος ως άνω Βρεφονηπιακού Σταθμού (...)Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στην προηγούμενη σκέψη, το Τμήμα κρίνει ότι η ελεγχόμενη δαπάνη    δεν είναι νόμιμη, καθόσον τόσο το αντικείμενο όσο και το χρονικό διάστημα ισχύος της δεύτερης, από 10.7.2006, προγραμματικής σύμβασης για την εκπόνηση και εφαρμογή ολοκληρωμένου προγράμματος παροχής υπηρεσιών στα προνήπια και νήπια του νέου τμήματος του παραρτήματος του Ε΄ Βρεφονηπιακού Σταθμού …..εμπίπτει στο αντικείμενο της από 2.5.2006 προγραμματικής σύμβασης, που περιλαμβάνει την παροχή των ίδιων ακριβώς υπηρεσιών σε όλα τα νήπια και προνήπια του Ε΄ Βρεφονηπιακού Σταθμού συμπεριλαμβανομένου και του Παραρτήματός του, επομένως και νέου Τμήματος του Παραρτήματος αυτού, όπως άλλωστε ορίζεται ρητά και στο άρθρο 3 της σύμβασης αυτής, το οποίο παράρτημα είχε ιδρυθεί και λειτουργούσε ήδη στο ισόγειο του μισθωμένου από το Δήμο ακινήτου (βλ. το από 3.3.2006 ιδιωτικό συμφωνητικό) για την στέγαση του Ε΄ Βρεφονηπιακού Σταθμού, πριν από την υπογραφή της σύμβασης αυτής (2.5.2006). Κατ’ ακολουθία των ανωτέρω, το υπό κρίση χρηματικό ένταλμα  δεν πρέπει να θεωρηθεί.

Κωλύεται η υπογραφή της προγραμματικής σύμβασης μεταξύ του Δήμου …. και της ……..., για την εφαρμογή και παρακολούθηση του Σχεδίου Ολοκληρωμένης Αστικής Παρέμβασης (….. ) στο δήμο …..(...)Η ελεγχόμενη σύμβαση δεν συνιστά γνήσια προγραμματική σύμβαση του άρθρου 100 του ν. 3852/2010, διότι α) το αντικείμενο της σύμβασης αποσκοπεί στην υλοποίηση νομικής υποχρέωσης αποκλειστικά του Δήμου (υποχρέωση συμμετοχής στις ενέργειες που προβλέπονται στο Σ.Ο.Α.Π.), ο οποίος όφειλε καταρχήν να εκτελέσει τις κρίσιμες δράσεις μόνος του, εφόσον διέθετε το κατάλληλο προσωπικό, β) συνάπτεται μεταξύ δύο μερών που δεν εκκινούν από κοινή αφετηρία για την επίτευξη δημόσιου σκοπού, αλλά επιδιώκουν, ο μεν Δήμος την τεχνική υποστήριξη της ΕΑΤΑ ΑΕ, κι ειδικότερα την παροχή από αυτήν συμβουλευτικών υπηρεσιών διαφόρων ειδικοτήτων, για την επίτευξη των δράσεων που αποτελούν αντικείμενο της σύμβασης, ενώ η αντισυμβαλλόμενη εταιρεία το αντάλλαγμα για την παροχή της παρεχόμενης από αυτήν υπηρεσίας, γ) οι εργασίες που ανατίθενται στην ΕΑΤΑ ΑΕ συνίστανται σε υπηρεσίες που είναι ανοιχτές στον ανταγωνισμό και παρέχονται ελεύθερα από τον ιδιωτικό τομέα (συμβουλευτικές, νομικές, υπηρεσίες μάρκετινγκ, υπηρεσίες προβολής κλπ), δ) για την επίτευξη του σκοπού της σύμβασης προβλέπεται μονομερής περιουσιακή μετακίνηση από το Δήμο στην επιχείρηση με τη μορφή του ανταλλάγματος έναντι των παρεχόμενων από αυτήν υπηρεσιών, και μάλιστα, κατόπιν της ιδιόμορφης «παραλαβής» τους από την Επιτροπή Παρακολούθησης, η οποία ελέγχει την προσήκουσα (ποσοτικά, ποιοτικά και χρονικά) παροχή των υπηρεσιών αυτών, ε) ο προϋπολογισμός της σύμβασης έχει προσδιοριστεί με βάση αποκλειστικά τις ζητούμενες από την Ε.Α.Τ.Α. ΑΕ υπηρεσίες, χωρίς να συνυπολογίζεται η συμμετοχή του Δήμου σε προσωπικό, η οποία σε κάθε περίπτωση δεν προσδιορίζεται ποσοτικώς, ο δε Δήμος πρακτικώς δεν ελέγχεται για την εκπλήρωση της υποχρέωσής του αυτής και στ) ο επιδιωκόμενος από τα αντισυμβαλλόμενα μέρη σκοπός επιτυγχάνεται αποκλειστικά μέσω της σύμβασης αυτής, χωρίς να απαιτείται η περαιτέρω σύναψη εκτελεστικών συμβάσεων.  Εκ των ανωτέρω προκύπτει ότι η σύναψη προγραμματικής σύμβασης λειτουργεί, εν προκειμένω, καταχρηστικά, αντί της ειδικώς προβλεπόμενης διαδικασίας επιλογής αναδόχου για την ανάθεση της δημόσιας υπηρεσίας που αποτελεί το αντικείμενο της σύμβασης. 

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ (...) Με την αίτηση αυτή επιδιώκεται η ανάκληση της 56/2014 Πράξεως του Ζ΄ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου.Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά ανωτέρω το Τμήμα άγεται στην κρίση ότι : Α) Η ελεγχόμενη σύμβαση δεν συνιστά γνήσια προγραμματική σύμβαση του άρθρου 100 του Ν. 3852/2010, αλλά, υπό το μανδύα αυτής, υποκρύπτονται δύο αυτοτελείς εξ επαχθούς αιτίας συμβάσεις με την ίδια αναθέτουσα αρχή : α) η εκτέλεση υπηρεσιών επεξεργασίας απορριμμάτων με την επιχείρηση ... ... και β) η μελέτη για τη διατύπωση προτάσεων για τη βελτίωση της μονάδας επεξεργασίας απορριμμάτων και την αξιολόγηση-υποτίμηση του παραγόμενου κόμποστ με το Πανεπιστήμιο …. Τούτο δε καθόσον τα μέρη που φέρονται ως συμβαλλόμενα δεν εκκινούν από κοινή αφετηρία για την επίτευξη δημόσιου σκοπού, αλλά επιδιώκουν ο μεν Δήμος την εκτέλεση των υπηρεσιών διαχειρίσεως των απορριμμάτων και καλής λειτουργίας της μονάδας, τα δε αντισυμβαλλόμενα μέρη το αντάλλαγμα για την εκτέλεση των υπηρεσιών που αποτελεί το αντικείμενο των αναλαμβανόμενων από αυτά δράσεων. Προς τούτο προβλέπεται μονομερής περιουσιακή μετακίνηση από τις πιστώσεις του Δήμου προς την ... του συνόλου του ποσού που κατ’ ορθό νομικό χαρακτηρισμό αποτελεί το αντάλλαγμα για την προς το Δήμο παροχή των ως άνω υπηρεσιών και μελετών και στη συνέχεια η κατανομή του ποσού από την τελευταία, η οποία καλείται να παρακρατήσει μέρος αυτού (ύψους 1.810.400,00 ευρώ) που αντιστοιχεί στο αντάλλαγμα των δικών της υπηρεσιών και το υπόλοιπο (ύψους 70.000,00 ευρώ) να το μεταβιβάσει στο Πανεπιστήμιο …, ως αντάλλαγμα των παρεχόμενων υπ’ αυτού υπηρεσιών – μελετών.