Η προσφεύγουσα με την Προδικαστική Προσφυγή επιδιώκει την ανάκληση ή ακύρωση της προσβαλλόμενης απόφασης με αριθμό 227/2020, η οποία αφορά την έγκριση των πρακτικών αποσφράγισης και αξιολόγησης προσφορών για τον διεθνή ηλεκτρονικό διαγωνισμό υπηρεσίων 'Αξιοποίηση καινοτόμων εφαρμογών ΤΠΕ για την ανάδειξη του τουριστικού και πολιτιστικού πλούτου των Χανίων'. Ζητά επίσης την απόρριψη της τεχνικής προσφοράς της παρεμβαίνουσας, την επαναβαθμολόγηση της δικής της προσφοράς με υψηλότερη βαθμολογία, καθώς και την επιστροφή του καταβληθέντος παραβόλου. Το αντικείμενο της σύμβασης αφορά την παραγωγή οπτικοακουστικού υλικού, την ανάπτυξη διαδικτυακού τόπου και εφαρμογών για φορητές συσκευές, με προϋπολογισμό 216.578,00 ευρώ πλέον ΦΠΑ.

Το προσφεύγον ζητά την ακύρωση της απόφασης με αριθμό 249/Θέμα 9/30-3-2020 της αναθέτουσας αρχής, η οποία ματαίωσε τον διαγωνισμό για την ανάθεση σύμβασης με αντικείμενο τη δημιουργία και λειτουργία ψηφιακών εφαρμογών προβολής των γεωμνημείων του Γεωπάρκου Λέσβου – Παγκόσμιου Γεωπάρκου της UNESCO. Η σύμβαση αφορά ανάπτυξη εφαρμογών για κινητές συσκευές, διαδραστικούς χάρτες, ψηφιακή σήμανση με beacons & QR codes, τρισδιάστατες παρουσιάσεις, ψηφιακά βίντεο, εκπαίδευση και προμήθεια εξοπλισμού. Ο διαγωνισμός ματαιώθηκε με την αιτιολογία της εξέλιξης της πανδημίας COVID-19, κάτι που το προσφεύγον θεωρεί παράνομο και αβάσιμο, αφού το αντικείμενο της σύμβασης δεν επηρεάζεται ουσιωδώς από τους περιορισμούς της πανδημίας.

Η αιτούσα ένωση νομικών προσώπων με την Προδικαστική Προσφυγή της επιδιώκει την ακύρωση της Απόφασης ....../21.10.2019 της Διοικητικής Επιτροπής της αναθέτουσας αρχής (ΔΕ), κατά το μέρος που απορρίφθηκε ο (υπο)φάκελος «Δικαιολογητικών Συμμετοχής & Τεχνικής Προσφοράς» της, ενώ έγινε αποδεκτός ο αντίστοιχος της παρεμβαίνουσας εταιρείας. Το αντικείμενο της σύμβασης αφορά την υλοποίηση δράσεων κατάρτισης έως 270.000 χρηστών ψηφιακών υπογραφών, 1.000 Συμβολαιογράφων και 800 Επιμελητηριακών χρηστών μέσω πλατφόρμας e-learning, με συνολικό προϋπολογισμό €1.200.000. Η αιτούσα κατέθεσε την προσφυγή μετά τη μη συνοδική κοινοποίηση των ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ 1-2-3 με την προσβαλλόμενη απόφαση, ζητώντας ουσιαστικά τη διασφάλιση της ισότιμης μεταχείρισής της στη διαδικασία.

Επιχορήγηση σε αθλητικά σωματεία:Με τα δεδομένα αυτά και σύμφωνα με όσα εκτέθηκαν στις νομικές σκέψεις που προηγήθηκαν, το Κλιμάκιο κρίνει ότι συντρέχουν οι νόμιμες προϋποθέσεις για την επιχορήγηση του ανωτέρω σωματείου από το Δήμο ....., καθόσον, αφενός από το καταστατικό του προκύπτει ότι συνιστά αθλητικό, κατά την έννοια του νόμου, σωματείο, αφετέρου δε, όπως αποδεικνύεται από τα κρίσιμα για την υπόθεση στοιχεία του φακέλου και, συγκεκριμένα, τόσο από τις από 4.7.2014 αιτήσεις του σωματείου προς             το Δήμο για επιχορήγηση όσο και από τη σχετική απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, το συνολικό ποσό αυτής προοριζόταν για τη συμμετοχή του        στη διοργάνωση αθλητικών εκδηλώσεων (τουρνουά Beach Handball) και θα διατίθετο για δαπάνες (διαμόρφωση γηπέδου για τις ανάγκες των συγκεκριμένων διοργανώσεων, καθόσον στην περιοχή δεν υπήρχε κατάλληλη υποδομή, την ηχητική κάλυψη της διοργάνωσης, την προμήθεια επάθλων, νερών και ισοτονικών για τους αθλητές, φανελών διαιτητών, κριτών και παρατηρητών, αφισών και έντυπου υλικού, την κατασκευή διαφημιστικών πινακίδων, ειδικών ντουζιέρων, ξύλινων εξεδρών και βάθρου απονομής επάθλων και τη ζωντανή μετάδοση της διοργάνωσης μέσω ίντερνετ) που αφορούσαν αποκλειστικά στην προετοιμασία και πραγματοποίηση των συγκεκριμένων αθλητικών εκδηλώσεων. Περαιτέρω, η 254/7.7.2014 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου ....., με την οποία εγκρίθηκε η καταβολή της επίμαχης οικονομικής ενίσχυσης προς το παραπάνω αθλητικό σωματείο, νομίμως λήφθηκε ενάμιση περίπου μήνα μετά τη διενέργεια των δημοτικών εκλογών και πριν από την εγκατάσταση της νέας δημοτικής αρχής, καθόσον αφορούσε ζήτημα με επείγοντα χαρακτήρα, δοθέντος ότι αφενός μεν οι σχετικές αιτήσεις του σωματείου υποβλήθηκαν στο Δήμο μόλις στις 4.7.2014 αφετέρου δε οι αθλητικές εκδηλώσεις, για τη διοργάνωση των οποίων θα διατίθετο το συνολικό ποσό της επιχορήγησης, ήταν προγραμματισμένες          για το αμέσως προσεχές χρονικό διάστημα (17 έως 20 Ιουλίου 2014) και δεν μπορούσαν να αναβληθούν. Τέλος, από την προσκομιζόμενη, από 16.7.2014, βεβαίωση της Διευθύντριας Οικονομικών Υπηρεσιών του Δήμου ..... προκύπτει ότι η πίστωση που εγγράφηκε στον προϋπολογισμό του Δήμου, οικονομικού έτους 2014, για την επιχορήγηση των αθλητικών και πολιτιστικών συλλόγων, δεν υπερέβαινε το 1,5% των τακτικών εσόδων του. Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω, οι εντελλόμενες δαπάνες είναι νόμιμες και τα υπό κρίση χρηματικά εντάλματα πληρωμής θα μπορούσαν να θεωρηθούν, αν δεν είχε λήξει το οικονομικό έτος 2014, σε βάρος των πιστώσεων του οποίου εντέλλονται οι δαπάνες.

Μετασχηματισμός των συμβατικών προγραμμάτων σπουδών και του εκπαιδευτικού περιεχομένου σε ανοιχτού κώδικα διαδραστικά ψηφιακά περιβάλλοντα, προσπελάσιμα από όλους με ενσωματωμένη τεχνητή νοημοσύνη.(...)Επομένως, επαρκώς τεκμηριώνεται ότι η δημιουργία των εν λόγω συμπληρωματικών βίντεο, ως ψηφιακών εργαλείων εξατομικευμένης και αυτοκατευθυνόμενης μάθησης, συνεπάγεται μια επιπρόσθετη ευελιξία πρόσβασης σε ψηφιακό εκπαιδευτικό περιεχόμενο, προσφέρει περαιτέρω διδακτική αξία στις παραδοσιακές τάξεις, ενώ βελτιώνει σημαντικά, μέσω των καινοτόμων τεχνολογιών διάδρασης, τη ροή εργασίας, συνεπώς, είναι κρίσιμη για την υλοποίηση ενός αποτελεσματικού Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος εξατομικευμένης μάθησης σε λειτουργία, με τελική επιδίωξη τον ψηφιακό μετασχηματισμό της εκπαίδευσης της χώρας. Αν και κατά την άποψη της εισηγήτριας, η αιτιολογία που παραθέτει η αναθέτουσα Αρχή για την προσφυγή στην εξαιρετική διαδικασία της ανάθεσης συμπληρωματικών υπηρεσιών του άρθρου 132 παρ. 1 περ. β΄του ν. 4412/2016 παρίσταται γενική και ανεπαρκής, για τους λόγους που βασίμως και αναλυτικώς εκτίθενται στην προσβαλλόμενη Πράξη του Κλιμακίου. 	Κατ’ ακολουθία, η ένδικη προσφυγή ανάκλησης και η υπέρ αυτής ασκηθείσα παρέμβαση πρέπει να γίνουν δεκτές, να ανακληθεί η προσβαλλόμενη Πράξη και να κριθεί ότι δεν κωλύεται η υπογραφή του σχεδίου τροποποίησης της σύμβασης μεταξύ του προσφεύγοντος και του οικονομικού φορέα «…», με αντικείμενο τον «Μετασχηματισμό των συμβατικών προγραμμάτων σπουδών και του εκπαιδευτικού περιεχομένου σε ανοιχτού κώδικα, διαδραστικά ψηφιακά περιβάλλοντα, προσπελάσιμα από όλους με ενσωματωμένη τεχνητή νοημοσύνη, πρόβλεψη για δυναμική αναβάθμιση και δυνατότητες για ανάπτυξη συνεργειών με κοινότητες εκπαιδευτικών / Development of Digital Content in Schools». Αντίγραφο του σχεδίου αυτού σε ηλεκτρονική μορφή, επισυναπτόμενο στη παρούσα, τηρείται στη Γραμματεία του Δικαστηρίου. Τέλος, πρέπει να επιστραφεί στο προσφεύγον το παράβολο που αυτό κατέβαλε για την άσκηση της προσφυγής ανάκλησης της (άρθρα 336 και 310 παρ. 1 του ν. 4700/2020).Για τους λόγους αυτούς.Δέχεται την προσφυγή ανάκλησης και την υπέρ αυτής ασκηθείσα παρέμβαση.Ανακαλεί την 230/2024 Πράξη του Ζ’ Κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου.

Σύμβαση παραχώρησης υπηρεσιών συλλογής και διαχείρισης στερεών αποβλήτων και καταλοίπων φορτίου των πλοίων που καταπλέουν στην θαλάσσια περιοχή (...)Σαφώς συνάγεται από το σύνολο των διατάξεων που διέπουν την επίμαχη διαγωνιστική διαδικασία, ότι το ΕΕΕΣ του τρίτου πρέπει να φέρει υπογραφή που προσώπου που τον εκπροσωπεί νομίμως, είτε ιδιόχειρη που συνοδεύεται από τη βεβαίωση αρμοδίως του γνησίου αυτής, είτε ψηφιακή και συγκεκριμένα εγκεκριμένη προηγμένη ηλεκτρονική υπογραφή ή προηγμένη ηλεκτρονική υπογραφή που υποστηρίζεται από εγκεκριμένο πιστοποιητικό που χορηγήθηκε από έναν εγκεκριμένο πάροχο υπηρεσιών εμπιστοσύνης, ο οποίος περιλαμβάνεται στον κατάλογο εμπίστευσης σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΕ) 910/2014.(...)Με την προδικαστική της προσφυγή η ήδη παρεμβαίνουσα υποστήριξε ότι το ΕΕΕΣ της εταιρίας «... ...» ως τρίτου, στην τεχνική ικανότητα του οποίου στηρίζεται η αιτούσα, δεν έφερε έγκυρη υπογραφή καθώς έφερε ψηφιακή υπογραφή που εκδόθηκε («issued by») από το φορέα «MS-Organization-Access», ο οποίος όμως δεν αποτελεί εγκεκριμένο πάροχο υπηρεσιών εμπιστοσύνης, σύμφωνα με το επίσημο Μητρώο παρόχων υπηρεσιών εμπιστοσύνης που τηρεί η αρμόδια αρχή Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων. Η Ε.Α.ΔΗ.ΣΥ. με την προσβαλλόμενη απόφασή της διαπίστωσε καταρχάς ότι σύμφωνα με το επίσημο μητρώο παρόχων υπηρεσιών εμπιστοσύνης που τηρεί η αρμόδια εθνική αρχή, ήτοι η Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων, οι πάροχοι εγκεκριμένων υπηρεσιών εμπιστοσύνης είναι μόνον οι εταιρείες: (i) ... και (v) ..... Στη συνέχεια η Ε.Α.ΔΗ.ΣΥ., μετά από έλεγχο της εγκυρότητας της ψηφιακής υπογραφής, διαπίστωσε ότι το ΕΕΕΣ της «... ...» «ήταν υπογεγραμμένο από τον ... ..., του οποίου το πιστοποιητικό υποστηρίζεται από τον φορέα "MS-Organization-Access" που δεν ανήκει στους εγκεκριμένους παρόχους υπηρεσιών εμπιστοσύνης, σύμφωνα με το παραπάνω μητρώο της Εθνικής Επιτροπής Τηλεπικοινωνιών και Ταχυδρομείων». Εξάλλου, και από τον έλεγχο του εγγράφου που πραγματοποίησε η Ε.Α.ΔΗ.ΣΥ. μέσω του διαδικτυακού τόπου eIDAS Dashboard της Ευρωπαϊκής Ένωσης προέκυψε το ίδιο αποτέλεσμα, ότι, δηλαδή, το εν λόγω ΕΕΕΣ δεν φέρει έγκυρη ψηφιακή υπογραφή υποστηριζόμενη από πιστοποιητικό διαπιστευμένου φορέα. Με τα δεδομένα αυτά, η Ε.Α.ΔΗ.ΣΥ. έκρινε ότι η προσφορά της αιτούσας ήταν απορριπτέα λόγω μη έγκυρης υπογραφής του ΕΕΕΣ του τρίτου.(...)Συνεπώς, κατά τα προβαλλόμενα, ο τρίτος παρέχων στήριξη οφείλει να θέτει στο ΕΕΕΣ «ψηφιακή υπογραφή» και όχι «εγκεκριμένη προηγμένη ηλεκτρονική υπογραφή ή προηγμένη ηλεκτρονική υπογραφή που υποστηρίζεται από εγκεκριμένο πιστοποιητικό», εν πάση δε περιπτώσει προβάλλεται ότι ο σχετικός όρος της Διακήρυξης αναφορικά με την έννοια της «ψηφιακής υπογραφής» στο ΕΕΕΣ του τρίτου ήταν ασαφής και δεν μπορεί να οδηγήσει σε αποκλεισμό της. Ωστόσο, σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά ανωτέρω στη σκέψη 12, ο λόγος αυτός είναι απορριπτέος ως νόμω αβάσιμος, διότι από την συνδυαστική ερμηνεία του όρου 3.3.3.Β9 (α) της Διακήρυξης με τους λοιπούς όρους αυτής, καθώς και με τις παρατιθέμενες στις σκέψεις 7-11 διατάξεις του Κανονισμού (ΕΕ) 910/2014 και της εθνικής νομοθεσίας προκύπτει σαφώς ότι το ΕΕΕΣ του τρίτου που υπογράφεται ψηφιακά πρέπει να φέρει εγκεκριμένη προηγμένη ηλεκτρονική υπογραφή ή προηγμένη ηλεκτρονική υπογραφή που υποστηρίζεται από εγκεκριμένο πιστοποιητικό.(...)Ωστόσο, τα ως άνω στοιχεία που περιείχε το ΕΕΕΣ της εταιρίας ... ..., ήτοι α) η σφραγίδα της εταιρίας, β) ιδιόχειρη υπογραφή, η οποία προβάλλεται ότι ανήκει στον ... ..., χωρίς πάντως βεβαίωση του γνησίου αυτής, καθώς και γ) η εμφάνιση μιας «ψηφιακής υπογραφής» με αναφορά ημερομηνίας και ώρας, από τον έλεγχο της οποίας («ψηφιακής υπογραφής») προέκυψε ότι δεν στηριζόταν σε πιστοποιητικό εγκεκριμένου παρόχου υπηρεσιών εμπιστοσύνης, δεν μπορούσαν να υποκαταστήσουν την σαφή απαίτηση της Διακήρυξης για έγκυρη υπογραφή του ΕΕΕΣ (είτε με ιδιόχειρη υπογραφή συνοδευόμενη από βεβαίωση αρμοδίως του γνησίου αυτής είτε με ηλεκτρονική υπογραφή που στηρίζεται σε πιστοποιητικό εγκεκριμένου παρόχου υπηρεσιών εμπιστοσύνης), η οποία διασφαλίζει ότι το πρόσωπο που φέρεται να υπογράφει το ΕΕΕΣ είναι πράγματι εκείνο που το υπογράφει. Σε περίπτωση δε έλλειψης έγκυρης, κατά τους όρους της Διακήρυξης, υπογραφής του ΕΕΕΣ η προσφορά δεν μπορεί να διευκρινιστεί, κατά τις ανωτέρω στη σκέψη 18 παρατιθέμενες διατάξεις του νόμου και της Διακήρυξης, με την εκ νέου υποβολή ΕΕΕΣ εγκύρως υπογεγραμμένου, διότι στην περίπτωση αυτή τυχόν «διευκρίνιση» θα συνιστούσε ανεπίτρεπτη τροποποίηση της προσφοράς του συμμετέχοντος. Επειδή, κατόπιν των ανωτέρω, η κρινόμενη αίτηση θα ήταν απορριπτέα. Ωστόσο, στις 12.9.2024 δημοσιεύθηκε η ΣτΕ/1256/2024 απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας πενταμελούς συνθέσεως, με την οποία παρεμφερή με τα ως άνω κριθέντα ζητήματα αντιμετωπίστηκαν διαφορετικά. Δια ταύτα Απέχει να αποφανθεί οριστικά. Παραπέμπει την υπόθεση στην επταμελή σύνθεση του Δ΄ Τμήματος.

ΠΑΡΟΧΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ:«Σχεδίαση, ανάπτυξη και λειτουργία Παρατηρητηρίου για την τεκμηριωμένη παρακολούθηση και την προαγωγή της Υγείας των εργαζομένων του ….», προϋπολογιζόμενης δαπάνης 1.000.000,00 ευρώ, πλέον Φ.Π.Α. (1.240.000,00 ευρώ, με Φ.Π.Α.), με δικαίωμα προαίρεσης για χρονικό διάστημα έως επιπλέον 12 μήνες, προϋπολογιζόμενης δαπάνης έως 500.000,00 ευρώ, πλέον Φ.Π.Α. (620.000,00 ευρώ με Φ.Π.Α.).(....)το Δικαστήριο κρίνει ότι οι ανωτέρω λόγοι πρέπει να γίνουν δεκτοί, στο σύνολό τους, ως βάσιμοι. Και τούτο, διότι το αντικείμενο της ελεγχόμενης σύμβασης εμπίπτει στις αρμοδιότητες του προσφεύγοντος, αφενός λόγω της ιδιότητάς του ως Φο.Δ.Σ.Α., ο οποίος, σύμφωνα με την περιβαλλοντική νομοθεσία, οφείλει να διασφαλίζει την προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας κατά τη διαχείριση των Α.Σ.Α., αφετέρου λόγω της ιδιότητάς του ως εργοδότη, ο οποίος, στο πλαίσιο της, απορρέουσας από τη νομοθεσία για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων, αρχής της ευθύνης του (βλ. άρθρο 42 ν. 3850/2010, βλ. και άρθρο 662 ΑΚ, σύμφωνα με το οποίο «ο εργοδότης οφείλει να διαρρυθμίζει τα σχετικά με την εργασία και με το χώρο της, (…) έτσι ώστε να προστατεύεται η ζωή και η υγεία του εργαζομένου»), υποχρεούται να διαθέτει την απαραίτητη οργάνωση, να παρέχει τα αναγκαία μέσα και να λαμβάνει, εν γένει, όλα τα αναγκαία μέτρα για την προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων στην επιχείρησή του. Στα μέτρα αυτά περιλαμβάνονται, ρητώς εκ του νόμου (βλ. άρθρα 38 παρ. 3, 39 και 40 ν. 3850/2010), και οι προβλεπόμενες στην επίδικη σύμβαση υπηρεσίες και δράσεις, συνιστάμενες στην παρακολούθηση της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης στους χώρους εργασίας του προσφεύγοντος και στη μέτρηση των επιπέδων έκθεσης των εργαζομένων σε βλαπτικούς για την υγεία τους παράγοντες (ΦΑΣΗ Β), στη διενέργεια σ’ αυτούς ειδικών ιατρικών εξετάσεων και στην αξιολόγηση των αποτελεσμάτων των οικείων περιβαλλοντικών μετρήσεων, σε συνδυασμό με τα αποτελέσματα του ιατρικού ελέγχου των εργαζομένων (ΦΑΣΗ Γ), στην καταχώρηση των αποτελεσμάτων αυτών είτε σε σχετικά βιβλία είτε -προς τον σκοπό συστηματικότερης και αποτελεσματικότερης παρακολούθησης- σε ψηφιακή βάση δεδομένων, όπως, εν προκειμένω, το προβλεπόμενο από την επίδικη σύμβαση Παρατηρητήριο (ΦΑΣΗ Α), καθώς και στην ενημέρωση και επιμόρφωση των εργαζομένων σε θέματα σχετικά με την υγεία τους (ΦΑΣΗ Δ). Οι ως άνω δε υπηρεσίες και δράσεις, οι οποίες, κατά τα διαλαμβανόμενα στην οικεία διακήρυξη και με βάση τα πορίσματα της προσφάτως εκπονηθείσας από το προσφεύγον επιδημιολογικής μελέτης, κατέστησαν αναγκαίες, προς τον σκοπό σταθερής και συστηματικής παρακολούθησης της υγείας του συνόλου των εργαζομένων στην Ο.Ε.Δ.Α. Δυτικής Αττικής, στον Σ.Μ.Α. Σχιστού και στις κεντρικές υπηρεσίες του φορέα, οι οποίοι καθημερινά εκτίθενται σε ιδιαίτερα αυξημένους κινδύνους, δεν κατατείνουν στην υποκατάσταση του ιατρού εργασίας και του τεχνικού ασφάλειας στην εκτέλεση των καθηκόντων τους (ιδίως διενέργεια μετρήσεων και ιατρικών εξετάσεων, τήρηση ατομικού φακέλου υγείας εργαζομένων), όπως εσφαλμένα υπολαμβάνει η Επίτροπος, αλλά στην υποβοήθηση αυτών, με σκοπό την αποτελεσματικότερη άσκηση των οικείων αρμοδιοτήτων τους, μέσω της παροχής σ’ αυτούς της αναγκαίας τεχνογνωσίας, του απαιτούμενου βοηθητικού προσωπικού και των αναγκαίων υλικοτεχνικών υποδομών και εγκαταστάσεων. Ανακαλεί την 14/2023 Πράξη της Επιτρόπου του Ελεγκτικού Συνεδρίου στην Υπηρεσία Επιτρόπου ΟΤΑ ΙΙΙ στον Δήμο Αθηναίων.